DOI article:
Małkiewicz, Adam: Udział Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego w budowie kościoła kolegium jezuitów (obecnie farnego) w Poznaniu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0095
2. „Czerwona” wersja rysunku paryskiego — I projekt
kościoła jezuitów w Poznaniu (rys. B. Konig)
do wyburzenia. Ten jasny i logiczny system gra-
ficzny uległ pewnym zaburzeniom w fasadowej
części planu, gdzie czarne linie parokrotnie wcho-
dzą w pola ujęte podwójnym konturem i wypeł-
nione czarnym punktowaniem, a w dwóch miej-
scach punktowanie jest dwubarwne; jak sądzę,
autor rysunku w taki sposób zaznaczył alterna-
tywne wersje nowego projektu.
Pierwotny projekt kościoła poznańskiego daje
się odczytać z „czerwonej” wersji rzutu pozio-
mego, ukazującej zarys fundamentów istniejących
już w momencie powstania rysunku (ryc. 2). Zgo-
dnie z nim kościół byłby budowlą trójnawową,
beztranseptową, z krótkim, prosto zamkniętym
prezbiterium; dwa prostokątne pomieszczenia po
bokach prezbiterium (zakrystie) dopełniać miały
plan do formy wydłużonego prostokąta. Sześcio-
przęsłowy korpus przedni miał być podzielony
kwadratowymi filarami, z czterech stron opięty-
19 W cytowanej wyżej (przyp. 1) recenzji wieże fa-
sady skłonny byłem wiązać raczej z „czarną” wersją
projektu — zob. Małkiewicz, Architekt..., przyp. 20
na s. 81.
mi pilastrami. W nawach bocznych pilastrom fi-
larów odpowiadać miały pilastry przyścienne. Wy-
raźne zróżnicowanie szerokości naw na korzyść
głównej, niemal trzykrotnie szerszej od każdej
z bocznych, nasuwa przypuszczenie o podobnej
różnicy ich wysokości, pozwalającej pomieścić nad
nawami bocznymi empory, niezbędne w kościele
kolegium. Przyfasadowe przęsło nawy głównej,
zawierające chór muzyczny wsparty na dwóch
filarach, miały ujmować dwie wieże, jiak na to
wskazuje napis „siubstructiio tunris” w przyzie-
miu lewej. Wydatne pogrubienie murów i filarów
tworzących ich podstawę sugeruje, że przewidy-
wano wieże znacznej wysokości, śtanowiąee do-
minantę bryły budowli19. Dwuwieżową, pięcio-
oisiową fasadę miały dzielić zdwojone pilastry;
ze względu na większą szerokość jej skrajnych
pól dwa dodatkowe pilastry na narożach elewacji
mocno ujmowały całość. Szerokie lizeny (raczej
niż pilastry) miały opinać elewacje boczne i tyl-
ną, odzwierciedlając na zewnątrz system podzia-
łu wnętrza.
3. „Czarna” wersja rysunku paryskiego — II projekt
kościoła jezuitów w Poznaniu: a -— wariant wieżowy
(I), b — hipotetyczny wariant bezwieżowy (II) (rys. B.
Konig)
91
kościoła jezuitów w Poznaniu (rys. B. Konig)
do wyburzenia. Ten jasny i logiczny system gra-
ficzny uległ pewnym zaburzeniom w fasadowej
części planu, gdzie czarne linie parokrotnie wcho-
dzą w pola ujęte podwójnym konturem i wypeł-
nione czarnym punktowaniem, a w dwóch miej-
scach punktowanie jest dwubarwne; jak sądzę,
autor rysunku w taki sposób zaznaczył alterna-
tywne wersje nowego projektu.
Pierwotny projekt kościoła poznańskiego daje
się odczytać z „czerwonej” wersji rzutu pozio-
mego, ukazującej zarys fundamentów istniejących
już w momencie powstania rysunku (ryc. 2). Zgo-
dnie z nim kościół byłby budowlą trójnawową,
beztranseptową, z krótkim, prosto zamkniętym
prezbiterium; dwa prostokątne pomieszczenia po
bokach prezbiterium (zakrystie) dopełniać miały
plan do formy wydłużonego prostokąta. Sześcio-
przęsłowy korpus przedni miał być podzielony
kwadratowymi filarami, z czterech stron opięty-
19 W cytowanej wyżej (przyp. 1) recenzji wieże fa-
sady skłonny byłem wiązać raczej z „czarną” wersją
projektu — zob. Małkiewicz, Architekt..., przyp. 20
na s. 81.
mi pilastrami. W nawach bocznych pilastrom fi-
larów odpowiadać miały pilastry przyścienne. Wy-
raźne zróżnicowanie szerokości naw na korzyść
głównej, niemal trzykrotnie szerszej od każdej
z bocznych, nasuwa przypuszczenie o podobnej
różnicy ich wysokości, pozwalającej pomieścić nad
nawami bocznymi empory, niezbędne w kościele
kolegium. Przyfasadowe przęsło nawy głównej,
zawierające chór muzyczny wsparty na dwóch
filarach, miały ujmować dwie wieże, jiak na to
wskazuje napis „siubstructiio tunris” w przyzie-
miu lewej. Wydatne pogrubienie murów i filarów
tworzących ich podstawę sugeruje, że przewidy-
wano wieże znacznej wysokości, śtanowiąee do-
minantę bryły budowli19. Dwuwieżową, pięcio-
oisiową fasadę miały dzielić zdwojone pilastry;
ze względu na większą szerokość jej skrajnych
pól dwa dodatkowe pilastry na narożach elewacji
mocno ujmowały całość. Szerokie lizeny (raczej
niż pilastry) miały opinać elewacje boczne i tyl-
ną, odzwierciedlając na zewnątrz system podzia-
łu wnętrza.
3. „Czarna” wersja rysunku paryskiego — II projekt
kościoła jezuitów w Poznaniu: a -— wariant wieżowy
(I), b — hipotetyczny wariant bezwieżowy (II) (rys. B.
Konig)
91