DOI article:
Małkiewicz, Adam: Udział Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego w budowie kościoła kolegium jezuitów (obecnie farnego) w Poznaniu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0109
mie, niemal w pełni można odnieść do projektu
przedstawionego w paryskim rysunku (ryc. 1)64,
jedynie opięcie filarów dźwigających itambur ko-
lumnami, a nie ■zwielokrotnionymi pilastrami, jak
w rzymskim wzorze, wynika ze sziczególneigo zna-
czenia, jakie Wąsowski w poglądach teoretycz-
nych nadawa! kolumnom.
Istotę późniejszego projektu Wąsowskiego (pro-
jekt III — ryc. 6) stanowiło wprowadzenie ko-
lumn na granicach wszystkich przęseł; konsekwen-
cją tego było przedłużenie ramiom transeptu, zna-
ne z „żółtej” wersji rzymskiego planu A. Motyw
kolumny zajmował istotne miejsce w teoretycz-
nych koncepcjach Wąsowskiego. Jego zdaniem,
istota piękna w architekturze zawiera się w po-
rządkach architektonicznych, a zwłaszcza w ko-
lumnach, one bowiem najpełniej naśladują ciało
ludzkie zarówno proporcjami, jak i wyglądem 65,
toteż większa część traktatu jest poświęcona teorii
porządków. Takie pojmowanie roli porządków by-
ło powszechne w nowożytnych pismach o archi-
tekturze, często nawet przybierających formę
Saulenbucher, z reguły jednak kolumna i pilaster
są w nich traktowane równorzędnie jako całko-
wicie się nawzajem zastępujące podpory. Co wię-
cej, w budowlach przywoływanych przez Wą-
sowskiego jako przykłady występują wyłącznie
plastry, a wprowadzane w nich incydentalnie ko-
lumny stanowią element drugorzędny, pomocni-
czy :(S. Ignazio w Rzymie66). Natomiast Wąsow-
ski, choć — zgodnie z tradycją — używa niekie-
dy nazwy kolumna na określenie każdej podpo-
ry w porządku architektonicznym, wyraźnie prze-
ciwstawia plastrom („pilae seu piłastri”) kolum-
ny („oolummae teretes”), i te drugie uważa za
doskonalsze 67. 'Częstsze stosowanie we wnętrzach
sakralnych pilastrów zamiast kolumn wyjaśnia
64 Ibid., s. 61: „Fastigium medianom, vulgo Cupola,
summum aedis sacrae ornamentum, sed sumptuum vix
tollerabilium, est iin Tab. VI in E. Substructio illi am-
plissima, securissimaąue supponenda est in fundo bene
probato; quae substructio ex pilis multiplicatis ita fit,
ut prosiliendo a pariete yersu.s medium dilatent murum
solidentąue, et aptent omnia subiecta circulo ferenti
Cupolam. Tum columnationi illi subiectae arcus 4 im-
ponuntur pares altitudine fomici; sed crassissimi, quos
circulos horizontaliter positus complectitur forma tra-
beationis latae ductus. Huic parietes fastigii aliąua co-
lumnatione compti imponuntur et clauduntur camera-
tione in medio vacua. ubi rursus laterna erigitur, veluti
circularis camera, et aliąuando columnatione ornata,
ac totaliter cameratione clausa, in qua rosa affabre
appenditur. A foris autem parietes fastigii octangulo
vel sexangulo ducuntur”. Na tabl. VI Wąsowski ozna-
czył literą E widok kopuły kościoła Gesu w Rzymie
(ryc. 12).
13. Kościół parafialny w Skrzatuszu, wnętrze (fot. W.
Wolny)
względami tylko technicznymi68, a w całym ob-
szernym V rozdziale traktatu, zatytułowanym De
compositione operis architectonici ex columnis et
columnationibus, mówi wyłącznie o kolumnach. O
Wąsowskiego Stosunku do kolumny świadczy zwła-
szcza § 2 tego rozdziału, w którym jest obszer-
nie omówione trojakie ich zastosowanie: pojedyn-
65 Ibid., s. 2: „Hcc Pulchrum Architectonicum rese-
dit principaliter in Columnatione, seu in columna eius-
que supra et infra adiunctis, quae illam infra susten-
tant, supra coronant. Columna enirn maxime Corpus
humanum imitatur, tum commensuratioine altitudinis cum
latitudine sua, tum membrorum compositione; capitella
enim et bases caput referunt et pedes, scapi autem cor-
poris truncum, qui si fuerint striati, vestium strias imi-
tantur”.
66 Warto podkreślić, że Wąsowski opisuje sposób
użycia kolumn w arkadach prowadzących do kaplic w
S. Ignazio w Rzymie — zob. ibid., s. 54.
67 Ibid., s. 60: „Ornatus faciei maior est in colu-
mnis teretibus quam in pilis”.
08 Ibid., s. 48: „In magniis molibus structurarum uti
Ecclesiarum cum difficillime columnae teretes tante ha-
beri possint, ąuantas exigeret proportio molis, earum
loco adhibentur pilae seu piłastri”.
105
przedstawionego w paryskim rysunku (ryc. 1)64,
jedynie opięcie filarów dźwigających itambur ko-
lumnami, a nie ■zwielokrotnionymi pilastrami, jak
w rzymskim wzorze, wynika ze sziczególneigo zna-
czenia, jakie Wąsowski w poglądach teoretycz-
nych nadawa! kolumnom.
Istotę późniejszego projektu Wąsowskiego (pro-
jekt III — ryc. 6) stanowiło wprowadzenie ko-
lumn na granicach wszystkich przęseł; konsekwen-
cją tego było przedłużenie ramiom transeptu, zna-
ne z „żółtej” wersji rzymskiego planu A. Motyw
kolumny zajmował istotne miejsce w teoretycz-
nych koncepcjach Wąsowskiego. Jego zdaniem,
istota piękna w architekturze zawiera się w po-
rządkach architektonicznych, a zwłaszcza w ko-
lumnach, one bowiem najpełniej naśladują ciało
ludzkie zarówno proporcjami, jak i wyglądem 65,
toteż większa część traktatu jest poświęcona teorii
porządków. Takie pojmowanie roli porządków by-
ło powszechne w nowożytnych pismach o archi-
tekturze, często nawet przybierających formę
Saulenbucher, z reguły jednak kolumna i pilaster
są w nich traktowane równorzędnie jako całko-
wicie się nawzajem zastępujące podpory. Co wię-
cej, w budowlach przywoływanych przez Wą-
sowskiego jako przykłady występują wyłącznie
plastry, a wprowadzane w nich incydentalnie ko-
lumny stanowią element drugorzędny, pomocni-
czy :(S. Ignazio w Rzymie66). Natomiast Wąsow-
ski, choć — zgodnie z tradycją — używa niekie-
dy nazwy kolumna na określenie każdej podpo-
ry w porządku architektonicznym, wyraźnie prze-
ciwstawia plastrom („pilae seu piłastri”) kolum-
ny („oolummae teretes”), i te drugie uważa za
doskonalsze 67. 'Częstsze stosowanie we wnętrzach
sakralnych pilastrów zamiast kolumn wyjaśnia
64 Ibid., s. 61: „Fastigium medianom, vulgo Cupola,
summum aedis sacrae ornamentum, sed sumptuum vix
tollerabilium, est iin Tab. VI in E. Substructio illi am-
plissima, securissimaąue supponenda est in fundo bene
probato; quae substructio ex pilis multiplicatis ita fit,
ut prosiliendo a pariete yersu.s medium dilatent murum
solidentąue, et aptent omnia subiecta circulo ferenti
Cupolam. Tum columnationi illi subiectae arcus 4 im-
ponuntur pares altitudine fomici; sed crassissimi, quos
circulos horizontaliter positus complectitur forma tra-
beationis latae ductus. Huic parietes fastigii aliąua co-
lumnatione compti imponuntur et clauduntur camera-
tione in medio vacua. ubi rursus laterna erigitur, veluti
circularis camera, et aliąuando columnatione ornata,
ac totaliter cameratione clausa, in qua rosa affabre
appenditur. A foris autem parietes fastigii octangulo
vel sexangulo ducuntur”. Na tabl. VI Wąsowski ozna-
czył literą E widok kopuły kościoła Gesu w Rzymie
(ryc. 12).
13. Kościół parafialny w Skrzatuszu, wnętrze (fot. W.
Wolny)
względami tylko technicznymi68, a w całym ob-
szernym V rozdziale traktatu, zatytułowanym De
compositione operis architectonici ex columnis et
columnationibus, mówi wyłącznie o kolumnach. O
Wąsowskiego Stosunku do kolumny świadczy zwła-
szcza § 2 tego rozdziału, w którym jest obszer-
nie omówione trojakie ich zastosowanie: pojedyn-
65 Ibid., s. 2: „Hcc Pulchrum Architectonicum rese-
dit principaliter in Columnatione, seu in columna eius-
que supra et infra adiunctis, quae illam infra susten-
tant, supra coronant. Columna enirn maxime Corpus
humanum imitatur, tum commensuratioine altitudinis cum
latitudine sua, tum membrorum compositione; capitella
enim et bases caput referunt et pedes, scapi autem cor-
poris truncum, qui si fuerint striati, vestium strias imi-
tantur”.
66 Warto podkreślić, że Wąsowski opisuje sposób
użycia kolumn w arkadach prowadzących do kaplic w
S. Ignazio w Rzymie — zob. ibid., s. 54.
67 Ibid., s. 60: „Ornatus faciei maior est in colu-
mnis teretibus quam in pilis”.
08 Ibid., s. 48: „In magniis molibus structurarum uti
Ecclesiarum cum difficillime columnae teretes tante ha-
beri possint, ąuantas exigeret proportio molis, earum
loco adhibentur pilae seu piłastri”.
105