DOI Artikel:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Miniatury "Ewangeliarza Ławryszewskiego": Zagadnienie stylu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0031
22. Rozmowa Barlaama z Jozafatem, miniatura w Ewangeliarzu
Ławryszewskim, fol. 101v (fot A. Rzepecki)
Pewne podobieństwa łączą Piłata i Jozafata (por.
ryc. 19 i 22): strój obszyty taśmą z perełkowaniem
(chociaż szata Piłata jest krótka), diadem oraz kształt
głowy i układ włosów. Jednakże liczne fałdy płaszcza
Piłata załamują się ostro, podczas gdy tunika Jozafa-
ta jest prawie gładka. Również szerokie rozłożenie
wokół stóp fałdów płaszcza Barlaama jest wyjątkowe
w miniaturach Ewangeliarza, chociaż meandryczny
zarys brzegu przypomina skraj szaty Józefa.
PRZYPOWIEŚĆ O JEDNOROŻCU (ryc. 23)
Miniatura wykonana czarnym tuszem zajmuje
całą powierzchnię karty, ukazując w symetrycznej
kompozycji pośrodku drzewo wyrastające z paszczy
Lewiatana, siedzącego na drzewie młodzieńca, po
lewej stronie Barlaama, a po prawej — jednorożca.
Młodzieniec obiema stopami obejmuje pień drzewa,
prawą stopę wspierając na obciętym konarze. Wido-
czną z profilu twarz o krótkim, nieco perkatym nosie,
niskim czole i dużych oczach unosi lekko ku górze,
starając się wysuniętym językiem dosięgnąć wiszą-
cych powyżej kropel miodu. Okrywająca ciało tuni-
ka, podwinięta na kolanach, w pasie układa się
w wydatny miękki wałek, a na brzegu wzdłuż ud
w kilkakrotnie wybrzuszającą się linię, przyjmując
kształt jaskółczego ogona. Łydki chłopca obwiązane
są wąskimi rzemykami. Drzewo o parasolowej koro-
nie i lekko wygiętym pniu tkwi w ukazanej z boku,
uzębionej paszczy Lewiatana, którego głowę z wido-
cznym jednym okiem otaczają rozdzielone na wiele
kosmyków włosy. Barlaam, w długim płaszczu z kap-
turem, siedzi na wysokim taborecie z poduszką,
wspierając drobne stopy na prostokątnym podnóżku
o arkadowo podciętych bokach. Lewą rękę wspiera
na długim kiju, a wyprostowany wskazujący palec
prawej wyciągniętej dłoni kieruje w stronę młodzień-
ca. Fałdy płaszcza Barlaama układają się w miękkie
wałki w zgięciu pod kolanami oraz na wywiniętym
i przełożonym przez ramiona brzegu, który dalej
spływa kaskadą o zygzakowatym zarysie. Zbliżający
się z prawej strony jednorożec zwraca uwagę pełnym
gracji pochyleniem głowy z niezbyt długim rogiem
pośrodku. Długi ogon, przełożony pod brzuchem,
wygina się fantazyjnie do góry.
Miniaturę Przypowieści o jednorożcu wyróżnia
przede wszystkim poziom artystyczny wyrażający się
wspaniale wyważoną kompozycją i pełnym finezji
rysunkiem. Nie znajduje to analogii wśród innych
miniatur. Cechuje tego malarza pewna skłonność do
dekoracyjności, szczególnie widoczna w stosowaniu
delikatnej linii podkreślającej kształt przedmiotu, wy-
brzuszającej się niekiedy w formę parzystych półkoli
lub zwijającej się na końcu.
* * *
Pomimo dość istotnych różnic w stylu pomiędzy
wyodrębnionymi grupami i pojedynczymi miniatura-
mi Ewangeliarza Ławryszewskiego w szczegółach do-
strzec można pewne podobieństwa. Dla przedstawień
Ewangelistów wspólne jest znaczne uproszczenie mo-
tywów architektonicznych. Jeden z żołnierzy przy
grobie Chrystusa oraz niewiasta przy łożu córki Jaira
są narysowani i włączeni do grupy postaci w podo-
bny, nieudolny sposób (por. ryc. 4 i 13). Bliskie są
także profile ich twarzy oraz fizjonomia młodzieńca
w Przypowieści o jednorożcu (ryc. 23). Do szczegóło-
wych podobieństw należy wliczyć ornament na krze-
śle Mateusza Ewangelisty (ryc. 3) w formie owalu
z wrysowaną gałązką o widełkowym kształcie, wielo-
krotnie powtórzoną na liściach drzewa w scenie
Wjazdu do Jerozolimy (ryc. 14). Wiele podobieństw
łączy też miniatury Piłata, Józefa z Arymatei i setnika
oraz Rozmowy Barlaama z Jozafatem (zob. s. 26).
Przedstawiona powyżej analiza stylu miniatur
Ewangeliarza Ławryszewskiego ukazuje ten zabytek
jako dzieło niejednorodne, tworzone w ciągu dłuższe-
go czasu przez kilku malarzy. W początkowej fazie
prac było ich trzech. Malarz miniatury Jana Ewange-
listy pierwszy przystąpił do zdobienia kodeksu i wy-
konał tylko ten wizerunek (ryc. 2). Dwaj inni malarze,
którzy wykonali dwie najliczniejsze grupy miniatur,
mogli współpracować ze sobą, jak na to wskazują
liczne podobieństwa szczegółów. Zdolniejszemu zaw-
dzięczamy wizerunek Mateusza Ewangelisty, Wiecze-
rzę w Emaus, Niewiasty u grobu, Chrystusa rozmawia-
jącego z Żydami, Uzdrowienie przy Owczej Sadzawce
oraz dwie sceny związane z U zdrowieniem niewidome-
go (ryc. 3-7). Natomiast autor wizerunku Łukasza
Ewangelisty (ryc. 9) namalował także Wskrzeszenie
córki Jaira, Wskrzeszenia Łazarza, Wjazd do Jerozoli-
my, Spotkanie Symeona ze Świętą Rodziną oraz Hioba
(ryc. 13-17). Pozostałe miniatury wykazują tak wiele
27
Ławryszewskim, fol. 101v (fot A. Rzepecki)
Pewne podobieństwa łączą Piłata i Jozafata (por.
ryc. 19 i 22): strój obszyty taśmą z perełkowaniem
(chociaż szata Piłata jest krótka), diadem oraz kształt
głowy i układ włosów. Jednakże liczne fałdy płaszcza
Piłata załamują się ostro, podczas gdy tunika Jozafa-
ta jest prawie gładka. Również szerokie rozłożenie
wokół stóp fałdów płaszcza Barlaama jest wyjątkowe
w miniaturach Ewangeliarza, chociaż meandryczny
zarys brzegu przypomina skraj szaty Józefa.
PRZYPOWIEŚĆ O JEDNOROŻCU (ryc. 23)
Miniatura wykonana czarnym tuszem zajmuje
całą powierzchnię karty, ukazując w symetrycznej
kompozycji pośrodku drzewo wyrastające z paszczy
Lewiatana, siedzącego na drzewie młodzieńca, po
lewej stronie Barlaama, a po prawej — jednorożca.
Młodzieniec obiema stopami obejmuje pień drzewa,
prawą stopę wspierając na obciętym konarze. Wido-
czną z profilu twarz o krótkim, nieco perkatym nosie,
niskim czole i dużych oczach unosi lekko ku górze,
starając się wysuniętym językiem dosięgnąć wiszą-
cych powyżej kropel miodu. Okrywająca ciało tuni-
ka, podwinięta na kolanach, w pasie układa się
w wydatny miękki wałek, a na brzegu wzdłuż ud
w kilkakrotnie wybrzuszającą się linię, przyjmując
kształt jaskółczego ogona. Łydki chłopca obwiązane
są wąskimi rzemykami. Drzewo o parasolowej koro-
nie i lekko wygiętym pniu tkwi w ukazanej z boku,
uzębionej paszczy Lewiatana, którego głowę z wido-
cznym jednym okiem otaczają rozdzielone na wiele
kosmyków włosy. Barlaam, w długim płaszczu z kap-
turem, siedzi na wysokim taborecie z poduszką,
wspierając drobne stopy na prostokątnym podnóżku
o arkadowo podciętych bokach. Lewą rękę wspiera
na długim kiju, a wyprostowany wskazujący palec
prawej wyciągniętej dłoni kieruje w stronę młodzień-
ca. Fałdy płaszcza Barlaama układają się w miękkie
wałki w zgięciu pod kolanami oraz na wywiniętym
i przełożonym przez ramiona brzegu, który dalej
spływa kaskadą o zygzakowatym zarysie. Zbliżający
się z prawej strony jednorożec zwraca uwagę pełnym
gracji pochyleniem głowy z niezbyt długim rogiem
pośrodku. Długi ogon, przełożony pod brzuchem,
wygina się fantazyjnie do góry.
Miniaturę Przypowieści o jednorożcu wyróżnia
przede wszystkim poziom artystyczny wyrażający się
wspaniale wyważoną kompozycją i pełnym finezji
rysunkiem. Nie znajduje to analogii wśród innych
miniatur. Cechuje tego malarza pewna skłonność do
dekoracyjności, szczególnie widoczna w stosowaniu
delikatnej linii podkreślającej kształt przedmiotu, wy-
brzuszającej się niekiedy w formę parzystych półkoli
lub zwijającej się na końcu.
* * *
Pomimo dość istotnych różnic w stylu pomiędzy
wyodrębnionymi grupami i pojedynczymi miniatura-
mi Ewangeliarza Ławryszewskiego w szczegółach do-
strzec można pewne podobieństwa. Dla przedstawień
Ewangelistów wspólne jest znaczne uproszczenie mo-
tywów architektonicznych. Jeden z żołnierzy przy
grobie Chrystusa oraz niewiasta przy łożu córki Jaira
są narysowani i włączeni do grupy postaci w podo-
bny, nieudolny sposób (por. ryc. 4 i 13). Bliskie są
także profile ich twarzy oraz fizjonomia młodzieńca
w Przypowieści o jednorożcu (ryc. 23). Do szczegóło-
wych podobieństw należy wliczyć ornament na krze-
śle Mateusza Ewangelisty (ryc. 3) w formie owalu
z wrysowaną gałązką o widełkowym kształcie, wielo-
krotnie powtórzoną na liściach drzewa w scenie
Wjazdu do Jerozolimy (ryc. 14). Wiele podobieństw
łączy też miniatury Piłata, Józefa z Arymatei i setnika
oraz Rozmowy Barlaama z Jozafatem (zob. s. 26).
Przedstawiona powyżej analiza stylu miniatur
Ewangeliarza Ławryszewskiego ukazuje ten zabytek
jako dzieło niejednorodne, tworzone w ciągu dłuższe-
go czasu przez kilku malarzy. W początkowej fazie
prac było ich trzech. Malarz miniatury Jana Ewange-
listy pierwszy przystąpił do zdobienia kodeksu i wy-
konał tylko ten wizerunek (ryc. 2). Dwaj inni malarze,
którzy wykonali dwie najliczniejsze grupy miniatur,
mogli współpracować ze sobą, jak na to wskazują
liczne podobieństwa szczegółów. Zdolniejszemu zaw-
dzięczamy wizerunek Mateusza Ewangelisty, Wiecze-
rzę w Emaus, Niewiasty u grobu, Chrystusa rozmawia-
jącego z Żydami, Uzdrowienie przy Owczej Sadzawce
oraz dwie sceny związane z U zdrowieniem niewidome-
go (ryc. 3-7). Natomiast autor wizerunku Łukasza
Ewangelisty (ryc. 9) namalował także Wskrzeszenie
córki Jaira, Wskrzeszenia Łazarza, Wjazd do Jerozoli-
my, Spotkanie Symeona ze Świętą Rodziną oraz Hioba
(ryc. 13-17). Pozostałe miniatury wykazują tak wiele
27