DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Francuski posąg kamienny Madonny z Dzieciątkiem z wieku XVI w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0053
land powstała najpewniej w Paryżu około połowy
wieku XIV33 (ryc. 9).
Przeznaczenie omawianej rzeźby jest nieznane.
Tańszy materiał — wapień — sugeruje, iż jej fundator
nie należał do ścisłej elity i być może pochodził spoza
Paryża. Niewykluczone, iż tak jak w przypadku
Madonny z Gosnay rzeźbiarz, oprócz swej pracy,
wkalkulował w cenę rzeźby opakowanie i koszt jej
transportu z Paryża34. Licznie rozsiane w pewnej
odległości od stolicy, koncentrujące się na granicy
Ile-de-France, południowej Normandii i północnej
Burgundii rzeźby o zbliżonym charakterze ikonogra-
ficzno-formalnym i o pewnym pokrewieństwie styli-
stycznym jako zbyt oddalone od siebie wykluczają
możliwość wykonania ich w kilku oddziałujących na
siebie ośrodkach prowincjonalnych. Nie są też one
dziełami warsztatów wędrownych, gdyż skupiają się
promieniście wokół Paryża, nie znacząc szlaku wę-
drówki o określonym punkcie wyjścia i celu. Przy
braku jakichkolwiek pewnych przesłanek, trudno też
uznać je za dowód działalności pracowni klasztor-
nych, zważywszy, iż rzemiosło rzeźbiarskie w wieku
XIV stało się zdecydowanie domeną osób świeckich.
Zarówno analiza materiału, cech ikonograficznych,
a przede wszystkim stylu, jak i ocena realiów histo-
rycznych wskazują, iż Madonna z Dzieciątkiem
z Muzeum Narodowego w Krakowie została zamó-
wiona i wykonana w Paryżu około roku 1350, a jej
autor wywodził się z kręgu współpracowników Ev-
rarda d'Orleans z okresu, gdy ów wykonywał figury
Madonny i biskupa Baudeta do katedry w Langres.
Nic pewnego nie możemy powiedzieć o jej pier-
wotnej funkcji. Jak wskazuje Lefranęois-Pillion, peł-
noplastyczne posągi Marii z Dzieciątkiem mogły
mieć rozmaite zastosowanie zarówno ustawione na
zewnątrz, jak i we wnętrzu budowli. Występowały
w zespołach tworzących dekorację naw kościelnych
i kaplic (Sainte Chapelle w Ecouis), a jako figury
samodzielne służyły kultowi liturgicznemu bądź pry-
watnej dewocji35. Ustawiano je w bramach miast
(Fourgeres), na czołach mostów (Belvere), w miejskich
salach i prywatnych oratoriach36. Stosunkowo dobry
stan zachowania "krakowskiej” Madonny wyklucza
jej dłuższe przebywanie na zewnątrz budynku, a nie-
wielkie rozmiary nie pozwalają na traktowanie jej
jako elementu wystroju architektonicznego wnętrza.
Pozostaje zatem uznać omawianą rzeźbę za figurę
33 Nr inw. 42 784; Treasuresfrom Medieval France..., s. 212, nr
kat 10; Les fastes du gothiąue..., s. 115, nr kat. 63.
34 Baron, Une artiste du XIVe siecle..., s. 92,-93.
35 Lefranęois-Pillion, Les statues..., s. 134; Taż sama
[w:] L!ort du XIVe siecle..., s. 67.
36 Schaeffer, o. c., s. 34.
37 J. Braun, Der christliche Altar und seine geschichtlichen
9. Madonna z Dzieciątkiem, około połowy wieku XIV. Paryż (Ile-
-de-France). The Cleveland Museum of Art (fot. Muzeum)
ołtarzową, służącą kultowi. Jak zauważa Braun, ołta-
rze maryjne są na terenie Francji wyjątkowo nielicz-
ne; o wiele częściej spotyka się retabula, których
zwieńczenie zdobi posąg Marii z Dzieciątkiem37.
Zawsze jednak umieszczenie rzeźby na pewnej wyso-
kości pociągało za sobą jej nieznaczną deformację,
a jej większe rozmiary sprawiały, iż tylko widok
z dołu nadawał właściwe proporcje. Nie obserwujemy
tego w Madonnie z Muzeum Narodowego w Krako-
wie. Przeciwnie, najkorzystniej prezentuje się ona
z bliskiej odległości, ustawiona prawie na wysokości
oczu widza. Kierując się strukturą i kompozycją
rzeźby, można przyjąć, iż takie było jej pierwotne
usytuowanie. Przypomniawszy tryptyki z kości sło-
niowej i metalu, mieszczące pośrodku wizerunek
Madonny z Dzieciątkiem, wolno sądzić, iż z powo-
dzeniem mogła ona w pełnoplastycznej postaci stano-
wić element ołtarza38. Rozwiązanie takie znamy z ka-
tedry pizańskiej, do której w roku 1299 Giovanni
Entwicklung, Munchen 1924, s. 470-471; Tenże, Altarretabel [w:]
Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, I, Stuttgart 1937, szp.
539-540.
38 Little, o. c., s. 1-62; Steingraber, o. c., s. 91-99; A.
Kosegarten, Inkunaheln der gotischen Kleinplastik in Hartholz
(Pantheon, 22, 1964), s. 304.
49
wieku XIV33 (ryc. 9).
Przeznaczenie omawianej rzeźby jest nieznane.
Tańszy materiał — wapień — sugeruje, iż jej fundator
nie należał do ścisłej elity i być może pochodził spoza
Paryża. Niewykluczone, iż tak jak w przypadku
Madonny z Gosnay rzeźbiarz, oprócz swej pracy,
wkalkulował w cenę rzeźby opakowanie i koszt jej
transportu z Paryża34. Licznie rozsiane w pewnej
odległości od stolicy, koncentrujące się na granicy
Ile-de-France, południowej Normandii i północnej
Burgundii rzeźby o zbliżonym charakterze ikonogra-
ficzno-formalnym i o pewnym pokrewieństwie styli-
stycznym jako zbyt oddalone od siebie wykluczają
możliwość wykonania ich w kilku oddziałujących na
siebie ośrodkach prowincjonalnych. Nie są też one
dziełami warsztatów wędrownych, gdyż skupiają się
promieniście wokół Paryża, nie znacząc szlaku wę-
drówki o określonym punkcie wyjścia i celu. Przy
braku jakichkolwiek pewnych przesłanek, trudno też
uznać je za dowód działalności pracowni klasztor-
nych, zważywszy, iż rzemiosło rzeźbiarskie w wieku
XIV stało się zdecydowanie domeną osób świeckich.
Zarówno analiza materiału, cech ikonograficznych,
a przede wszystkim stylu, jak i ocena realiów histo-
rycznych wskazują, iż Madonna z Dzieciątkiem
z Muzeum Narodowego w Krakowie została zamó-
wiona i wykonana w Paryżu około roku 1350, a jej
autor wywodził się z kręgu współpracowników Ev-
rarda d'Orleans z okresu, gdy ów wykonywał figury
Madonny i biskupa Baudeta do katedry w Langres.
Nic pewnego nie możemy powiedzieć o jej pier-
wotnej funkcji. Jak wskazuje Lefranęois-Pillion, peł-
noplastyczne posągi Marii z Dzieciątkiem mogły
mieć rozmaite zastosowanie zarówno ustawione na
zewnątrz, jak i we wnętrzu budowli. Występowały
w zespołach tworzących dekorację naw kościelnych
i kaplic (Sainte Chapelle w Ecouis), a jako figury
samodzielne służyły kultowi liturgicznemu bądź pry-
watnej dewocji35. Ustawiano je w bramach miast
(Fourgeres), na czołach mostów (Belvere), w miejskich
salach i prywatnych oratoriach36. Stosunkowo dobry
stan zachowania "krakowskiej” Madonny wyklucza
jej dłuższe przebywanie na zewnątrz budynku, a nie-
wielkie rozmiary nie pozwalają na traktowanie jej
jako elementu wystroju architektonicznego wnętrza.
Pozostaje zatem uznać omawianą rzeźbę za figurę
33 Nr inw. 42 784; Treasuresfrom Medieval France..., s. 212, nr
kat 10; Les fastes du gothiąue..., s. 115, nr kat. 63.
34 Baron, Une artiste du XIVe siecle..., s. 92,-93.
35 Lefranęois-Pillion, Les statues..., s. 134; Taż sama
[w:] L!ort du XIVe siecle..., s. 67.
36 Schaeffer, o. c., s. 34.
37 J. Braun, Der christliche Altar und seine geschichtlichen
9. Madonna z Dzieciątkiem, około połowy wieku XIV. Paryż (Ile-
-de-France). The Cleveland Museum of Art (fot. Muzeum)
ołtarzową, służącą kultowi. Jak zauważa Braun, ołta-
rze maryjne są na terenie Francji wyjątkowo nielicz-
ne; o wiele częściej spotyka się retabula, których
zwieńczenie zdobi posąg Marii z Dzieciątkiem37.
Zawsze jednak umieszczenie rzeźby na pewnej wyso-
kości pociągało za sobą jej nieznaczną deformację,
a jej większe rozmiary sprawiały, iż tylko widok
z dołu nadawał właściwe proporcje. Nie obserwujemy
tego w Madonnie z Muzeum Narodowego w Krako-
wie. Przeciwnie, najkorzystniej prezentuje się ona
z bliskiej odległości, ustawiona prawie na wysokości
oczu widza. Kierując się strukturą i kompozycją
rzeźby, można przyjąć, iż takie było jej pierwotne
usytuowanie. Przypomniawszy tryptyki z kości sło-
niowej i metalu, mieszczące pośrodku wizerunek
Madonny z Dzieciątkiem, wolno sądzić, iż z powo-
dzeniem mogła ona w pełnoplastycznej postaci stano-
wić element ołtarza38. Rozwiązanie takie znamy z ka-
tedry pizańskiej, do której w roku 1299 Giovanni
Entwicklung, Munchen 1924, s. 470-471; Tenże, Altarretabel [w:]
Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, I, Stuttgart 1937, szp.
539-540.
38 Little, o. c., s. 1-62; Steingraber, o. c., s. 91-99; A.
Kosegarten, Inkunaheln der gotischen Kleinplastik in Hartholz
(Pantheon, 22, 1964), s. 304.
49