DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Francuski posąg kamienny Madonny z Dzieciątkiem z wieku XVI w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0055
Nostre Damę Gauthiera de Coincy (pracownia Jeana
Pucelle, ok. 1330), można wyobrazić ją sobie na
mensie stojącego w niszy ołtarza44. Inne, także praw-
dopodobne miejsce — konsola w zagłębieniu ściany
mieszkalnego wnętrza — sugeruje dyspozycja figury
ukazanej na lewym skrzydle ołtarza fundacji Henryka
Werla (dziele Roberta Campin)45.
Poza funkcją praktyczną, miejscem w obrębie
kościoła czy kaplicy, pozostaje zagadnienie funkcji
w znaczeniu ideowym wprowadzające w krąg zagad-
nień ikonograficznych. Zarówno figura Matki Bos-
kiej z Mainneville, jak i La Vierge Du Vermeil Jeanne
d'Evreux nie wyjaśniają genezy tradycji obrazowej
ani treści, jakie wiązano z tymi chętnie powtarzanymi
wizerunkami. W świetle obfitej literatury przedmiotu
szczegółowa interpretacja ikonograficzna nie jest ce-
lowa; zatrzymamy się więc tylko nad kilkoma szcze-
gółami, wykraczającymi poza najbardziej typową
ikonografię maryjną. Tym, co pozwala zaliczyć Ma-
donnę z Muzeum Narodowego w Krakowie do tak
zwanych Vierges de tendresse, czyli takich, w których
zaznaczony został uczuciowy związek pomiędzy Mat-
ką a Synem, jest — ze strony Marii — opiekuńcze
otulenie Jezusa welonem, z jego zaś strony — gest,
jakim prawą rączką ujmuje jej brodę (ryc. 3). Oba te
motywy często występują niezależnie od siebie, zatem
i my omówimy je osobno, aby następnie dotrzeć do
łączącej je ideowo myśli.
Źródeł charakterystycznego gestu Dzieciątka po-
szukiwano w sztuce bizantyńskiej. Wyrazem tego
stało się uznanie Marii z Dzieciątkiem dotykającym
jej brody, przedstawionej w środkowej części ołtarza
Lippusa Benivieni (około 1320, Florencja?; ryc. 10) za
„odmianę typu Eleusy, rozpowszechnioną we Wło-
szech pierwszej połowy XIV wieku”, a wywodzącą się
„nie ze Sieny [...], lecz z Bizancjum, gdzie pojawił się
w wieku XI wraz z innowacjami odbijającymi tenden-
cje humanistyczne epoki”46. Wizerunki Marii z Dzie-
ciątkiem, obdarzanej epitetami: Eleusa, Glykophilou-
sa, Kyriotissa czy Pelagonitissa, wyrażające uczucio-
wy związek pomiędzy obiema osobami, znane były
w całym kręgu kultury bizantyńskiej47. Przetwarzane
w malarstwie italo-bizantyńskim zyskiwały one —już
poza Bizancjum — naśladownictwa, nierzadko zmie-
niające ich charakter stylowy, lecz nie zatracające
zasadniczych rysów ikonograficznych, a zatem i zna-
44 Paris, Biliotheąue Nationale nouv. acc. fr. 24541, fol. 6v. H.
Focilion, Le peintre des Miracles Notre Damę, Paris 1950;
K. Morand, Jean Pucelle, Oxford 1962, s. 42; S. Ringbom,
Devotional Images and Imaginatiue Devotion. Notes in the Place of
Art in Private Piety (Gazette des Beaux-Arts, 73, 1966), s. 161, il. 2.
45 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting. Its Origin and
Character, Icon Edition 1971, II, il. 97.
46 Malarstwo włoskie XIV i XV wieku. Wystawa z muzeów
11. Madonna z Dzieciątkiem, Psałterz, około połowy wieku XIII.
Bonmont (wg Yloberg, La Vierge et l Enfant...)
czeniowych pierwowzoru48.1 tak przedstawienie Ma-
tki Boskiej z Dzieciątkiem na miniaturze w dwuna-
stowiecznym kodeksie komentarzy do Izajasza (Bib-
liotheąue Municipale, Dijon), nawiązujące do ikono-
grafii bizantyńskiej Eleusy, pod względem styli-
stycznym pozwala usytuować rękopis wśród prac
skryptorium cysterskiego Citeaux49.
Pochodząca z Kolonii trzynastowieczna figurka
z kości słoniowej przemawia już językiem artystycz-
nym Europy Zachodniej, podobnie jak inne, później-
j zbiorów polskich z udziałem Galerii Narodowej w Pradze i Muzeum
Sztuki w Bukareszcie, Kraków 1961, s. 38-39, nr kat 13.
47 P. Kondakov, Ikonografia Bogomatieri, Petersburg 1901;
V. Lasareff, Studies in the Iconography of the Virgin (The Art
Bulletin, 20, 1938), s. 26-65.
48 A. Grabar, Le type iconographiąue de la Vierge Eleusa [w:]
Melanges Ch. Diehl, Paris 1930, vol. 2, s. 29-42; Shorr, o. c., s. 53.
49 Y. Załuska, L’ Enluminure et le scriptotium de Citeaux au
XIP siecle, Citeaux 1989, s. 136-138, nr kat. 13, na s. 217-219.
51
Pucelle, ok. 1330), można wyobrazić ją sobie na
mensie stojącego w niszy ołtarza44. Inne, także praw-
dopodobne miejsce — konsola w zagłębieniu ściany
mieszkalnego wnętrza — sugeruje dyspozycja figury
ukazanej na lewym skrzydle ołtarza fundacji Henryka
Werla (dziele Roberta Campin)45.
Poza funkcją praktyczną, miejscem w obrębie
kościoła czy kaplicy, pozostaje zagadnienie funkcji
w znaczeniu ideowym wprowadzające w krąg zagad-
nień ikonograficznych. Zarówno figura Matki Bos-
kiej z Mainneville, jak i La Vierge Du Vermeil Jeanne
d'Evreux nie wyjaśniają genezy tradycji obrazowej
ani treści, jakie wiązano z tymi chętnie powtarzanymi
wizerunkami. W świetle obfitej literatury przedmiotu
szczegółowa interpretacja ikonograficzna nie jest ce-
lowa; zatrzymamy się więc tylko nad kilkoma szcze-
gółami, wykraczającymi poza najbardziej typową
ikonografię maryjną. Tym, co pozwala zaliczyć Ma-
donnę z Muzeum Narodowego w Krakowie do tak
zwanych Vierges de tendresse, czyli takich, w których
zaznaczony został uczuciowy związek pomiędzy Mat-
ką a Synem, jest — ze strony Marii — opiekuńcze
otulenie Jezusa welonem, z jego zaś strony — gest,
jakim prawą rączką ujmuje jej brodę (ryc. 3). Oba te
motywy często występują niezależnie od siebie, zatem
i my omówimy je osobno, aby następnie dotrzeć do
łączącej je ideowo myśli.
Źródeł charakterystycznego gestu Dzieciątka po-
szukiwano w sztuce bizantyńskiej. Wyrazem tego
stało się uznanie Marii z Dzieciątkiem dotykającym
jej brody, przedstawionej w środkowej części ołtarza
Lippusa Benivieni (około 1320, Florencja?; ryc. 10) za
„odmianę typu Eleusy, rozpowszechnioną we Wło-
szech pierwszej połowy XIV wieku”, a wywodzącą się
„nie ze Sieny [...], lecz z Bizancjum, gdzie pojawił się
w wieku XI wraz z innowacjami odbijającymi tenden-
cje humanistyczne epoki”46. Wizerunki Marii z Dzie-
ciątkiem, obdarzanej epitetami: Eleusa, Glykophilou-
sa, Kyriotissa czy Pelagonitissa, wyrażające uczucio-
wy związek pomiędzy obiema osobami, znane były
w całym kręgu kultury bizantyńskiej47. Przetwarzane
w malarstwie italo-bizantyńskim zyskiwały one —już
poza Bizancjum — naśladownictwa, nierzadko zmie-
niające ich charakter stylowy, lecz nie zatracające
zasadniczych rysów ikonograficznych, a zatem i zna-
44 Paris, Biliotheąue Nationale nouv. acc. fr. 24541, fol. 6v. H.
Focilion, Le peintre des Miracles Notre Damę, Paris 1950;
K. Morand, Jean Pucelle, Oxford 1962, s. 42; S. Ringbom,
Devotional Images and Imaginatiue Devotion. Notes in the Place of
Art in Private Piety (Gazette des Beaux-Arts, 73, 1966), s. 161, il. 2.
45 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting. Its Origin and
Character, Icon Edition 1971, II, il. 97.
46 Malarstwo włoskie XIV i XV wieku. Wystawa z muzeów
11. Madonna z Dzieciątkiem, Psałterz, około połowy wieku XIII.
Bonmont (wg Yloberg, La Vierge et l Enfant...)
czeniowych pierwowzoru48.1 tak przedstawienie Ma-
tki Boskiej z Dzieciątkiem na miniaturze w dwuna-
stowiecznym kodeksie komentarzy do Izajasza (Bib-
liotheąue Municipale, Dijon), nawiązujące do ikono-
grafii bizantyńskiej Eleusy, pod względem styli-
stycznym pozwala usytuować rękopis wśród prac
skryptorium cysterskiego Citeaux49.
Pochodząca z Kolonii trzynastowieczna figurka
z kości słoniowej przemawia już językiem artystycz-
nym Europy Zachodniej, podobnie jak inne, później-
j zbiorów polskich z udziałem Galerii Narodowej w Pradze i Muzeum
Sztuki w Bukareszcie, Kraków 1961, s. 38-39, nr kat 13.
47 P. Kondakov, Ikonografia Bogomatieri, Petersburg 1901;
V. Lasareff, Studies in the Iconography of the Virgin (The Art
Bulletin, 20, 1938), s. 26-65.
48 A. Grabar, Le type iconographiąue de la Vierge Eleusa [w:]
Melanges Ch. Diehl, Paris 1930, vol. 2, s. 29-42; Shorr, o. c., s. 53.
49 Y. Załuska, L’ Enluminure et le scriptotium de Citeaux au
XIP siecle, Citeaux 1989, s. 136-138, nr kat. 13, na s. 217-219.
51