DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Zagadnienie kształtowania wyobraźni średniowiecznego artysty na podstawie drôlerie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0019
Uznanie za satyryczne takich przedstawień, któ-
re pojawiają się na marginesach rękopisów litur-
gicznych, często bardzo ozdobnych, a więc wy-
magających olbrzymich nakładów finansowych,
0 dużych rozmiarach, używanych w czasie mszy
1 godzin kanonicznych, musi nasunąć pytanie —
gdzie i kiedy śmiano się z tych wizerunków?
Schmidt, który je postawił, odpowiada zgodnie
ze sposobem myślenia człowieka wieku XX: był
to „pouczający i wyzwalający humor”, a z przed-
stawień tych śmiano się ,,w pracowni miniatu-
rzysty, w celi mnicha, w komnacie damy” 13 14.
Jako postacie jadące na zwierzętach ukazy-
wano przeważnie planety. I tak Słońce to postać
jadąca na koniu. Księżyc — na potworze mor-
skim lub zającu. Mars — na kogucie, Merkury
na baranie, Jowisz — na gęsi lub orle, Wenus —
na żabie, Saturn — na byku u. Z drugiej strony
poszczególne planety nosiły stroje i insygnia
średniowiecznych władców, duchownych i ryce-
rzy. Jowisz był sędzią i trzymał w ręce rękawi-
czki, Merkury — uczonym w birecie lub bisku-
pem, Mars — rycerzem 15.
Pragnąc w pełni zrozumieć znaczenie postaci
z marginesów średniowiecznych rękopisów, któ-
re przez badaczy uważane są za wizerunki saty-
ryczne, trzeba wziąć pod uwagę także prawa
astrologii. Zgodnie z nimi poszczególne gwiazdo-
zbiory związane były ze znakami Zodiaku i to-
warzyszyły kolejnym dekanom tych znaków ja-
ko paranatellonty. Planetom przyporządkowane
były nie tylko znaki Zodiaku, ale także kolejne
dekany tych znaków według dwóch systemów:
Teukrosa i Varahamihiry 16. Postacie duchownych
i rycerzy jadące na rozmaitych zwierzętach lub
zwierzęta w strojach duchownych czy rycerzy
mają oznaczać, że są to paranatellonty lub stop-
nie znaków Zodiaku rządzone przez daną plane-
tę. I tak biskup jadący na ośle w Psałterzu Gor-
leston to 10 lub 11 stopień znaku Raka, którym
rządzi planeta Merkury (ryc. 9)17. Na tak do-
kładne określenie stopnia znaku pozwala wpro-
wadzenie gwiazdy Osioł, głównej gwiazdy Raka 18.
Rycerz jadący na kogucie w Lancelot del Lac to
13 Schmidt, o. c., s. 39.
14 D. P i n g r e e, Indian Planetary Images and the
Tradition of Astral Magie (Journal of the Warburg and
Courtauld Institutes, LV, 1985), s. 6—7.
15 F. S a x 1, The Revival of Late Antiąue Astro-
logy [w:] Tegoż, Lectures, I, London 1957, s. 76—77.
10 G u n d e 1, o. c., s. 81.
17 New Haven, Yale MS, k. 104v. Patrz tabele.
Boli, o. c., s. 128—129.
18 Boli, o.c., s. 128—129.
9. Biskup jadący tyłem na ośle (10—11 stopień Raka, któ-
rym rządzi Merkury), Lancelot del Lac, New Haven
Yale MS, k. 104v (wg Randall)
10. Rycerz jadący tyłem na kogucie, z biczem w ręce
(Woźnica, 1 dekan Barana, 3 dekan Iwa, 2 dekan Ko-
ziorożca, którymi rządzi Mars), Lancelot del Lac, New
Haven Yale MS, k. 282v (wg Randall)
13
11. Lis w infule (gwiazda Woźnicy, 1 dekan Bliźniąt,
którą rządzi Merkury), Psałterz Rutla.nd, Londyn Add
62925, k. 98v (wg Randall)
re pojawiają się na marginesach rękopisów litur-
gicznych, często bardzo ozdobnych, a więc wy-
magających olbrzymich nakładów finansowych,
0 dużych rozmiarach, używanych w czasie mszy
1 godzin kanonicznych, musi nasunąć pytanie —
gdzie i kiedy śmiano się z tych wizerunków?
Schmidt, który je postawił, odpowiada zgodnie
ze sposobem myślenia człowieka wieku XX: był
to „pouczający i wyzwalający humor”, a z przed-
stawień tych śmiano się ,,w pracowni miniatu-
rzysty, w celi mnicha, w komnacie damy” 13 14.
Jako postacie jadące na zwierzętach ukazy-
wano przeważnie planety. I tak Słońce to postać
jadąca na koniu. Księżyc — na potworze mor-
skim lub zającu. Mars — na kogucie, Merkury
na baranie, Jowisz — na gęsi lub orle, Wenus —
na żabie, Saturn — na byku u. Z drugiej strony
poszczególne planety nosiły stroje i insygnia
średniowiecznych władców, duchownych i ryce-
rzy. Jowisz był sędzią i trzymał w ręce rękawi-
czki, Merkury — uczonym w birecie lub bisku-
pem, Mars — rycerzem 15.
Pragnąc w pełni zrozumieć znaczenie postaci
z marginesów średniowiecznych rękopisów, któ-
re przez badaczy uważane są za wizerunki saty-
ryczne, trzeba wziąć pod uwagę także prawa
astrologii. Zgodnie z nimi poszczególne gwiazdo-
zbiory związane były ze znakami Zodiaku i to-
warzyszyły kolejnym dekanom tych znaków ja-
ko paranatellonty. Planetom przyporządkowane
były nie tylko znaki Zodiaku, ale także kolejne
dekany tych znaków według dwóch systemów:
Teukrosa i Varahamihiry 16. Postacie duchownych
i rycerzy jadące na rozmaitych zwierzętach lub
zwierzęta w strojach duchownych czy rycerzy
mają oznaczać, że są to paranatellonty lub stop-
nie znaków Zodiaku rządzone przez daną plane-
tę. I tak biskup jadący na ośle w Psałterzu Gor-
leston to 10 lub 11 stopień znaku Raka, którym
rządzi planeta Merkury (ryc. 9)17. Na tak do-
kładne określenie stopnia znaku pozwala wpro-
wadzenie gwiazdy Osioł, głównej gwiazdy Raka 18.
Rycerz jadący na kogucie w Lancelot del Lac to
13 Schmidt, o. c., s. 39.
14 D. P i n g r e e, Indian Planetary Images and the
Tradition of Astral Magie (Journal of the Warburg and
Courtauld Institutes, LV, 1985), s. 6—7.
15 F. S a x 1, The Revival of Late Antiąue Astro-
logy [w:] Tegoż, Lectures, I, London 1957, s. 76—77.
10 G u n d e 1, o. c., s. 81.
17 New Haven, Yale MS, k. 104v. Patrz tabele.
Boli, o. c., s. 128—129.
18 Boli, o.c., s. 128—129.
9. Biskup jadący tyłem na ośle (10—11 stopień Raka, któ-
rym rządzi Merkury), Lancelot del Lac, New Haven
Yale MS, k. 104v (wg Randall)
10. Rycerz jadący tyłem na kogucie, z biczem w ręce
(Woźnica, 1 dekan Barana, 3 dekan Iwa, 2 dekan Ko-
ziorożca, którymi rządzi Mars), Lancelot del Lac, New
Haven Yale MS, k. 282v (wg Randall)
13
11. Lis w infule (gwiazda Woźnicy, 1 dekan Bliźniąt,
którą rządzi Merkury), Psałterz Rutla.nd, Londyn Add
62925, k. 98v (wg Randall)