DOI Heft:
Recenzjie
DOI Artikel:Marcinkowski, Wojciech: Peter Thurmann, "Symbolsprache und Bildstruktur. Michael Pacher, der Trinitätsgedanke und die Schriften des Nikolaus von Kues", Frankfurt a.M. 1987
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0199
Folia Histońae Articum, t. XXIX (1993)
PL ISSN 0071-6723
Peter Thurmann, „Symbolsprache und Bildstruktur. Michael Pacher, der Trinitatsgedanke und
die Schriften des Nikolaus von Kues”, Frankfurt a. M. [i in.]. Verl. Peter Lang, 1987 (Bochumer
Schriften zur Kunstgeschichte, hrsg. v. M. I md a hl u. M. W u n d r a m, 9), XI, [1], 254 ss., ii.
WPROWADZENIE
Studiujący gotyckie nastawy ołtarzowe sta-
nąć musi wobec problemów: W jakim stopniu
dobór i sposób przedstawiania poszczególnych te-
matów ikonograficznych, ich rozdysponowanie w
obrębie retabulum (korpus, skrzydła, predella,
zwieńczenie), a także wymowa treściowa całej tej
struktury może być uznana za rezultat swobodnej
inwencji artysty? Jak dalece mistrz ów liczyć się
musiał z wymaganiami zleceniodawcy? Czy ko-
rzystano z usług teologicznie wykształconych do-
radców? Jeśli tak — to jak byli oni usytuowani
w polu napięć między fundatorem a artystą?
Zdecydowana odpowiedź na te pytania możli-
wa jest tylko w bardzo nielicznych przypadkach.
Na przykład o programie ikonograficznym Reta-
bulum Ostatniej Wieczerzy Dierica Boutsa w Lo-
wanium wiemy, że był on przedmiotem przemy-
śleń aż pięciu teologów. Z kolei nastawa święto-
jańska w farze lewookiej stanowi świadectwo
sympatii tamtejszego proboszcza, Johannesa Hen-
okela, dla Jana Gersona, deuotio moderna i pro-
toreformacji w ogólności. Najczęściej jednak zda-
ni jesteśmy na żmudne ustalanie splotu przyczy-
nowo-skutkowego decydującego o zaistnieniu sza-
fy ołtarzowej w takim a nie innym kształcie.
Wskazać tu można choćby na literaturę narosłą
wokół Grunewaldowskieh odsłon retabulum
z Issenheim (Isenheim), a także, jako przykład
niemniej charakterystyczny, studia nad ikonogra-
fią i ikonologią nastaw ołtarzowych Michała Pa-
chera.
Już dawno zauważano, że retabula skrzydło-
we genialnego Tyrolczyka wyłamują się ze sche-
matyzmu właściwego wyrobom przeciętnego Ta-
felmachera. Choćby jedno z wcześniejszych dzieł
mistrza, nastawa dla kościoła parafialnego w
Gries (dziś w kaplicy Św. Erazma przy prakty-
cznie nie użytkowanej liturgicznie świątyni) sta-
wia nas wobec fascynującego zagadnienia „wy-
plątywania się” artysty z narzuconej mu w umo-
wie (27 maja 1471) retrospektywy stylistycznej
(Pacher miał się trzymać ,,in aller der massen”
starszej o półwiecze nastawy Hansa z Judenbur-
ga w farze przyległego Bolzano (Bożen)). Z dru-
giej strony teoretyczna rekonstrukcja ostatniego
dokonania mistrza, Retabulum Salzburskiego, uja-
wniła skomplikowaną sieć typologicznych powią-
zań tematyki kwater.
Jeśli dodać do tego bezprzykładną w tym
miejscu i czasie „renesansowość” (czy może ita-
lianizm) Pachera, przejawiającą się przede wszy-
stkim w praktycznym rozwiązywaniu problemów
perspektywy, mistrz z Brunico (Bruneck) nabie-
rze znamion niezwykłej, znacząco wyizolowanej
z cechowego otoczenia osobowości.
W takim stanie rzeczy naturalne było skoja-
rzenie Pachera z innym genialnym „outsiderem”,
którego burzliwe losy rzuciły do tegoż Południo-
wego Tyrolu. Mowa o Mikołaju (Nikolaus Krebs)
z Kuzy, biskupie (de facto od roku 1452) Bressa-
none (Brixen). Pewna niewspółrzędność chronolo-
giczna (Cusanus umarł w roku 1464, pierwsze pe-
wne dzieło Pachera datowane jest 1462) nie mu-
si osłabiać tej tezy. O wiele prawdopodobniejsze
od bezpośrednich kontaktów było pośrednie od-
działanie teologa na artystę poprzez pisma. Wy-
stępowanie prac Mikołaja z Kuzy w księgozbiorze
zreformowanego przezeń klasztoru Mondsee (tam-
tejszy opat, Benedykt Eck, był zleceniodawcą, 13
grudnia 1471, nastawy ołtarzowej dla kościoła
pielgrzymkowego w St. Wolfgang nad Abersee)
193
PL ISSN 0071-6723
Peter Thurmann, „Symbolsprache und Bildstruktur. Michael Pacher, der Trinitatsgedanke und
die Schriften des Nikolaus von Kues”, Frankfurt a. M. [i in.]. Verl. Peter Lang, 1987 (Bochumer
Schriften zur Kunstgeschichte, hrsg. v. M. I md a hl u. M. W u n d r a m, 9), XI, [1], 254 ss., ii.
WPROWADZENIE
Studiujący gotyckie nastawy ołtarzowe sta-
nąć musi wobec problemów: W jakim stopniu
dobór i sposób przedstawiania poszczególnych te-
matów ikonograficznych, ich rozdysponowanie w
obrębie retabulum (korpus, skrzydła, predella,
zwieńczenie), a także wymowa treściowa całej tej
struktury może być uznana za rezultat swobodnej
inwencji artysty? Jak dalece mistrz ów liczyć się
musiał z wymaganiami zleceniodawcy? Czy ko-
rzystano z usług teologicznie wykształconych do-
radców? Jeśli tak — to jak byli oni usytuowani
w polu napięć między fundatorem a artystą?
Zdecydowana odpowiedź na te pytania możli-
wa jest tylko w bardzo nielicznych przypadkach.
Na przykład o programie ikonograficznym Reta-
bulum Ostatniej Wieczerzy Dierica Boutsa w Lo-
wanium wiemy, że był on przedmiotem przemy-
śleń aż pięciu teologów. Z kolei nastawa święto-
jańska w farze lewookiej stanowi świadectwo
sympatii tamtejszego proboszcza, Johannesa Hen-
okela, dla Jana Gersona, deuotio moderna i pro-
toreformacji w ogólności. Najczęściej jednak zda-
ni jesteśmy na żmudne ustalanie splotu przyczy-
nowo-skutkowego decydującego o zaistnieniu sza-
fy ołtarzowej w takim a nie innym kształcie.
Wskazać tu można choćby na literaturę narosłą
wokół Grunewaldowskieh odsłon retabulum
z Issenheim (Isenheim), a także, jako przykład
niemniej charakterystyczny, studia nad ikonogra-
fią i ikonologią nastaw ołtarzowych Michała Pa-
chera.
Już dawno zauważano, że retabula skrzydło-
we genialnego Tyrolczyka wyłamują się ze sche-
matyzmu właściwego wyrobom przeciętnego Ta-
felmachera. Choćby jedno z wcześniejszych dzieł
mistrza, nastawa dla kościoła parafialnego w
Gries (dziś w kaplicy Św. Erazma przy prakty-
cznie nie użytkowanej liturgicznie świątyni) sta-
wia nas wobec fascynującego zagadnienia „wy-
plątywania się” artysty z narzuconej mu w umo-
wie (27 maja 1471) retrospektywy stylistycznej
(Pacher miał się trzymać ,,in aller der massen”
starszej o półwiecze nastawy Hansa z Judenbur-
ga w farze przyległego Bolzano (Bożen)). Z dru-
giej strony teoretyczna rekonstrukcja ostatniego
dokonania mistrza, Retabulum Salzburskiego, uja-
wniła skomplikowaną sieć typologicznych powią-
zań tematyki kwater.
Jeśli dodać do tego bezprzykładną w tym
miejscu i czasie „renesansowość” (czy może ita-
lianizm) Pachera, przejawiającą się przede wszy-
stkim w praktycznym rozwiązywaniu problemów
perspektywy, mistrz z Brunico (Bruneck) nabie-
rze znamion niezwykłej, znacząco wyizolowanej
z cechowego otoczenia osobowości.
W takim stanie rzeczy naturalne było skoja-
rzenie Pachera z innym genialnym „outsiderem”,
którego burzliwe losy rzuciły do tegoż Południo-
wego Tyrolu. Mowa o Mikołaju (Nikolaus Krebs)
z Kuzy, biskupie (de facto od roku 1452) Bressa-
none (Brixen). Pewna niewspółrzędność chronolo-
giczna (Cusanus umarł w roku 1464, pierwsze pe-
wne dzieło Pachera datowane jest 1462) nie mu-
si osłabiać tej tezy. O wiele prawdopodobniejsze
od bezpośrednich kontaktów było pośrednie od-
działanie teologa na artystę poprzez pisma. Wy-
stępowanie prac Mikołaja z Kuzy w księgozbiorze
zreformowanego przezeń klasztoru Mondsee (tam-
tejszy opat, Benedykt Eck, był zleceniodawcą, 13
grudnia 1471, nastawy ołtarzowej dla kościoła
pielgrzymkowego w St. Wolfgang nad Abersee)
193