DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Zagadnienie kształtowania wyobraźni średniowiecznego artysty na podstawie drôlerie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0021
rożca, identyczny z przedstawieniem w wymie-
nionych rękopisach związanych z rodziną de Bar 29.
Drugim dekanem Koziorożca rządzi Mars, stąd
jadąca na koźle małpa w Godzinkach łacińsko-
-francuskich trzyma w łapach jego atrybuty —
miecz i tarczę 30.
Podobnie obsceniczny charakter przypisywa-
no wizerunkowi nagiej kobiety, którą — stojący
przed nią na tylnych nogach byk — ujmuje za
pierś31. Scena ta, namalowana w Godzinkach
flamandzkich, znajdujących się w Cambridge,
przedstawia paranatellon drugiego dekana znaku
Panny. Ów „rozpustny” byk to gwiazdozbiór
Wolarz, ukazany w ilustrowanym traktacie Al-
bumasara jako człowiek o głowie byka. Zgodnie
z tekstem trzyma on w ręce „pół nagiego męż-
czyzny”, któremu na ilustracji w traktacie Albu-
masara nadano kształt nagiego biustu kobie-
cego 32.
Na tej samej zasadzie części gwiazdozbiorów,
które pojawiają się w trzecim dekanie Panny, w
drugim dekanie Koziorożca (Człowiek bez głowy)
oraz w pierwszym i drugim dekanie znaku Wod-
nika, a określone są przez Albumasara jako „tyl-
na część”, przybierają na kartach średniowiecz-
nych rękopisów iluminowanych kształt wypięte-
go siedzenia33. Najbardziej nieprzyzwoite skoja-
rzenia wywołuje rysunek gwiazdozbioru Erydan
w Voeux du Paon. Nagi człowiek w kapturze na
głowie, zgodnie ze swoją ikonografią, trzyma dwa
dbanki i... siusia do jednego z nich. Tak właśnie
został opisany ten gwiazdozbiór w 27 stopniu Ryb
(ryc. 14)34.
Wymienione przykłady nie wyczerpują reper-
tuaru przedstawień na marginesach średniowie-
cznych rękopisów. Zgodnie z zasadami astrologii
trzem dekanom jednego znaku towarzyszy prze-
ciętnie piętnaście części różnych gwiazdozbiorów.
Uwzględniając, że w średniowiecznych traktatach
astrologicznych, zwłaszcza u Albumasara wystę-
pują zazwyczaj trzy sfery: perska, indyjska i
grecka, dla dwunastu znaków Zodiaku liczba
rozmaitych wyobrażeń zbliża się do 540. Każdy
ze znaków Zodiaku dzieli się ponadto na 30 stop-
ni, co daje dodatkowo 360 wyobrażeń. Można
zatem mówić o blisko tysiącu rozmaitych wize-
29 Londyn, Sloane 3983, k. 25rv. G u n d e 1, o. c„ s.
212.
30 G u n d e 1, o. c., s. 81.
31 S c h m i d t, o. c., s. 26. Cambridge B. 11.22, k.
118v. Patrz tabele.
32 Londyn, Sloane 3983, k. 20r. Boli, o. c., s. 227—
228.
14. Nagi człowiek siusia do dzbanka (Erydan, 27 sto-
pień Ryb), Voeux du Paon, Nowy Jork, Glazier 24, k. 27v
(wg Randall)
runkach, wśród których mógł wybierać średnio-
wieczny twórca tzw. drólerie 35.
Powyższe wyobrażenia wprowadzono do śred-
niowiecznych rękopisów liturgicznych ze wzglę-
du na ich chrześcijańską interpretację. Dotyczy-
ła ona w równym stopniu planet, co znaków Zo-
diaku, a polegała na identyfikowaniu ich ze zna-
nymi postaciami Starego i Nowego Testamentu,
a także przyporządkowaniu poszczególnym zna-
kom określonych cytatów biblijnych36. Niezrozu-
miałe dla nas wyobrażenia, wymagające znajo-
mości zasad modelu uniwersum, głęboko tkwiły
w świadomości człowieka średniowiecza i były
rozpowszechnionym sposobem kodowania myśli
chrześcijańskiej, a związane ze znakami Zodiaku
cytaty biblijne pełniły funkcję egzegezy w sto-
sunku do liturgicznych tekstów. Posługiwanie się
paranatellontami, które mogły towarzyszyć róż-
nym znakom Zodiaku zwiększało pojemność ko-
du i pozwalało zawrzeć w jednym wyobrażeniu
33 Oxford 264, k. 56r. D y r o f f, o. c., s. 515.
34 Nowy Jork, Glazier 24, k. 27v. Patrz tabele.
G u n d e 1, o. c., s. 152.
35 Snieżyńska-Stolot, Christian Interpreta-
tion..., s. 98.
36 W. Hubner, Zodiacus Christianus, Konigstein
1983, s. 72—73, 90—91, 133. Patrz tabele.
15
nionych rękopisach związanych z rodziną de Bar 29.
Drugim dekanem Koziorożca rządzi Mars, stąd
jadąca na koźle małpa w Godzinkach łacińsko-
-francuskich trzyma w łapach jego atrybuty —
miecz i tarczę 30.
Podobnie obsceniczny charakter przypisywa-
no wizerunkowi nagiej kobiety, którą — stojący
przed nią na tylnych nogach byk — ujmuje za
pierś31. Scena ta, namalowana w Godzinkach
flamandzkich, znajdujących się w Cambridge,
przedstawia paranatellon drugiego dekana znaku
Panny. Ów „rozpustny” byk to gwiazdozbiór
Wolarz, ukazany w ilustrowanym traktacie Al-
bumasara jako człowiek o głowie byka. Zgodnie
z tekstem trzyma on w ręce „pół nagiego męż-
czyzny”, któremu na ilustracji w traktacie Albu-
masara nadano kształt nagiego biustu kobie-
cego 32.
Na tej samej zasadzie części gwiazdozbiorów,
które pojawiają się w trzecim dekanie Panny, w
drugim dekanie Koziorożca (Człowiek bez głowy)
oraz w pierwszym i drugim dekanie znaku Wod-
nika, a określone są przez Albumasara jako „tyl-
na część”, przybierają na kartach średniowiecz-
nych rękopisów iluminowanych kształt wypięte-
go siedzenia33. Najbardziej nieprzyzwoite skoja-
rzenia wywołuje rysunek gwiazdozbioru Erydan
w Voeux du Paon. Nagi człowiek w kapturze na
głowie, zgodnie ze swoją ikonografią, trzyma dwa
dbanki i... siusia do jednego z nich. Tak właśnie
został opisany ten gwiazdozbiór w 27 stopniu Ryb
(ryc. 14)34.
Wymienione przykłady nie wyczerpują reper-
tuaru przedstawień na marginesach średniowie-
cznych rękopisów. Zgodnie z zasadami astrologii
trzem dekanom jednego znaku towarzyszy prze-
ciętnie piętnaście części różnych gwiazdozbiorów.
Uwzględniając, że w średniowiecznych traktatach
astrologicznych, zwłaszcza u Albumasara wystę-
pują zazwyczaj trzy sfery: perska, indyjska i
grecka, dla dwunastu znaków Zodiaku liczba
rozmaitych wyobrażeń zbliża się do 540. Każdy
ze znaków Zodiaku dzieli się ponadto na 30 stop-
ni, co daje dodatkowo 360 wyobrażeń. Można
zatem mówić o blisko tysiącu rozmaitych wize-
29 Londyn, Sloane 3983, k. 25rv. G u n d e 1, o. c„ s.
212.
30 G u n d e 1, o. c., s. 81.
31 S c h m i d t, o. c., s. 26. Cambridge B. 11.22, k.
118v. Patrz tabele.
32 Londyn, Sloane 3983, k. 20r. Boli, o. c., s. 227—
228.
14. Nagi człowiek siusia do dzbanka (Erydan, 27 sto-
pień Ryb), Voeux du Paon, Nowy Jork, Glazier 24, k. 27v
(wg Randall)
runkach, wśród których mógł wybierać średnio-
wieczny twórca tzw. drólerie 35.
Powyższe wyobrażenia wprowadzono do śred-
niowiecznych rękopisów liturgicznych ze wzglę-
du na ich chrześcijańską interpretację. Dotyczy-
ła ona w równym stopniu planet, co znaków Zo-
diaku, a polegała na identyfikowaniu ich ze zna-
nymi postaciami Starego i Nowego Testamentu,
a także przyporządkowaniu poszczególnym zna-
kom określonych cytatów biblijnych36. Niezrozu-
miałe dla nas wyobrażenia, wymagające znajo-
mości zasad modelu uniwersum, głęboko tkwiły
w świadomości człowieka średniowiecza i były
rozpowszechnionym sposobem kodowania myśli
chrześcijańskiej, a związane ze znakami Zodiaku
cytaty biblijne pełniły funkcję egzegezy w sto-
sunku do liturgicznych tekstów. Posługiwanie się
paranatellontami, które mogły towarzyszyć róż-
nym znakom Zodiaku zwiększało pojemność ko-
du i pozwalało zawrzeć w jednym wyobrażeniu
33 Oxford 264, k. 56r. D y r o f f, o. c., s. 515.
34 Nowy Jork, Glazier 24, k. 27v. Patrz tabele.
G u n d e 1, o. c., s. 152.
35 Snieżyńska-Stolot, Christian Interpreta-
tion..., s. 98.
36 W. Hubner, Zodiacus Christianus, Konigstein
1983, s. 72—73, 90—91, 133. Patrz tabele.
15