11. Wszechmocny na tronie, 1660 r., fragment fresku
Josifa Władimirowa w cerkwi Sw. Trójcy w Nikitnikach
(wg E. C. Owczinnikowej)
m
f.i't f. f; *
itćcsff
12. Litery inskrypcji na awersie chorągwi
(rys. J. Kowalik)
XVII-wiecznej. Także litera E przybiera różne
formy. Pojawiają się liczne skróty, a zwłaszcza
litery nadpisane. Charakterystyczne jest wystę-
powanie nadpisanych liter: JI, E, X, 3, II, J\,
bez tytla25. Aczkolwiek bliższe sprecyzowa-
nie czasu powstania napisów na podstawie ana-
lizy paleograficznej jest utrudnione ze względu
na zwykły zabieg kopiowania całych inskrypcji
lub naśladowania niektórych liter, jakie wcze-
śniej przybrały kształty dekoracyjne — jednak
wszystkie dostrzeżone cechy wskazują bezspor-
nie na ich XVII-wieczne pochodzenie.
IKONOGRAFIA
Awers
Awers chorągwi zajmuje kompozycja Tobą ra-
duje się wszelkie stworzenie z uzupełniającym ją
Zwiastowaniem. Umieszczone wokół centralnej
grupy napisy zawierają słowa hymnu, zwanego
zadostojnikiem, śpiewanego po Przeistoczeniu w
liturgii św. Bazylego, gdy kapłan okadza ołtarz
wspominając żywych i umarłych. Chór śpiewa
wtedy: ,,Z Ciebie weseli się, o Błogosławiona,
wszelkie stworzenie, wszyscy aniołowie i cały
ludzki ród. O Święta Świątynio i Raju wspania-
ły! Dla Ciebie brak pochwał, gdyż z Ciebie naro-
dził się sam Przedwieczny nasz Pan. Wnętrzności
bowiem Twoje uczynił ołtarzem chwały i łono
Twoje stało się większym od Nieba. Z Ciebie
weseli się, o Błogosławiona, wszelkie stworze-
nie” 26.
Zgodnie ze słowami hymnu w ikonografii te-
matu Tobą raduje się występują stałe, nie-
zmienne elementy: tronująca pośrodku Matka
Boska z błogosławiącym Dzieciątkiem, otoczona
kołistą mandorlą i aniołami, powyżej niej wielo-
kopułowa cerkiew-Świątynia Jerozolimska na tle
białego kręgu z wyobrażeniem drzew, a poniżej
z obu stron grupy świętych proroków, królów,
męczenników, apostołów, świętych niewiast,
Ojców Kościoła oraz wyróżniająca się pośród
nich postać św. Jana z Damaszku, domniemane-
go autora hymnu, trzymającego rozwinięty zwój
z pierwszymi słowami pieśni (ryc. 13). Kompozy-
cja ta stanowi więc z pewnością ilustrację hymnu
25 Proces nadpisywania liter bez tytli, zapoczątkowa-
ny literą w wieku XIV (Horodyski, o.c., s. 43)
lub XV (A. W a n d a s, Język staroruskiego przekładu
polskich statutów ziemskich Kazimierza Wielkiego i Wła-
dysława Jagiełły, Warszawa 1966, s. 17), nasilał się od
wieku XVI do XVII, obejmując litery: ŻK, 3, M, T, X.
26 Sw. J an Chryzostom, Wybór pism [w:] Pi-
sma starochrześcijańskich pisarzy, XIII, Warszawa 1974,
s. 100.
107
Josifa Władimirowa w cerkwi Sw. Trójcy w Nikitnikach
(wg E. C. Owczinnikowej)
m
f.i't f. f; *
itćcsff
12. Litery inskrypcji na awersie chorągwi
(rys. J. Kowalik)
XVII-wiecznej. Także litera E przybiera różne
formy. Pojawiają się liczne skróty, a zwłaszcza
litery nadpisane. Charakterystyczne jest wystę-
powanie nadpisanych liter: JI, E, X, 3, II, J\,
bez tytla25. Aczkolwiek bliższe sprecyzowa-
nie czasu powstania napisów na podstawie ana-
lizy paleograficznej jest utrudnione ze względu
na zwykły zabieg kopiowania całych inskrypcji
lub naśladowania niektórych liter, jakie wcze-
śniej przybrały kształty dekoracyjne — jednak
wszystkie dostrzeżone cechy wskazują bezspor-
nie na ich XVII-wieczne pochodzenie.
IKONOGRAFIA
Awers
Awers chorągwi zajmuje kompozycja Tobą ra-
duje się wszelkie stworzenie z uzupełniającym ją
Zwiastowaniem. Umieszczone wokół centralnej
grupy napisy zawierają słowa hymnu, zwanego
zadostojnikiem, śpiewanego po Przeistoczeniu w
liturgii św. Bazylego, gdy kapłan okadza ołtarz
wspominając żywych i umarłych. Chór śpiewa
wtedy: ,,Z Ciebie weseli się, o Błogosławiona,
wszelkie stworzenie, wszyscy aniołowie i cały
ludzki ród. O Święta Świątynio i Raju wspania-
ły! Dla Ciebie brak pochwał, gdyż z Ciebie naro-
dził się sam Przedwieczny nasz Pan. Wnętrzności
bowiem Twoje uczynił ołtarzem chwały i łono
Twoje stało się większym od Nieba. Z Ciebie
weseli się, o Błogosławiona, wszelkie stworze-
nie” 26.
Zgodnie ze słowami hymnu w ikonografii te-
matu Tobą raduje się występują stałe, nie-
zmienne elementy: tronująca pośrodku Matka
Boska z błogosławiącym Dzieciątkiem, otoczona
kołistą mandorlą i aniołami, powyżej niej wielo-
kopułowa cerkiew-Świątynia Jerozolimska na tle
białego kręgu z wyobrażeniem drzew, a poniżej
z obu stron grupy świętych proroków, królów,
męczenników, apostołów, świętych niewiast,
Ojców Kościoła oraz wyróżniająca się pośród
nich postać św. Jana z Damaszku, domniemane-
go autora hymnu, trzymającego rozwinięty zwój
z pierwszymi słowami pieśni (ryc. 13). Kompozy-
cja ta stanowi więc z pewnością ilustrację hymnu
25 Proces nadpisywania liter bez tytli, zapoczątkowa-
ny literą w wieku XIV (Horodyski, o.c., s. 43)
lub XV (A. W a n d a s, Język staroruskiego przekładu
polskich statutów ziemskich Kazimierza Wielkiego i Wła-
dysława Jagiełły, Warszawa 1966, s. 17), nasilał się od
wieku XVI do XVII, obejmując litery: ŻK, 3, M, T, X.
26 Sw. J an Chryzostom, Wybór pism [w:] Pi-
sma starochrześcijańskich pisarzy, XIII, Warszawa 1974,
s. 100.
107