Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Metadaten

Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]
Folia Historiae Artium — 29.1993

DOI Artikel:
Kowalik-Gran, Iwona: Chorągiew moskiewska tzw: carów Szujskich w Muzeum Czartoryskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0114
Überblick
Faksimile
0.5
1 cm
facsimile
Vollansicht
OCR-Volltext
z liturgii Bazylego Wielkiego27, nie jest nato-
miast do końca wyjaśnione jej pochodzenie i zna-
czenie.

Początki ilustrowania hymnu przypadają na
wiek XIV, kiedy wzrastało zainteresowanie litur-
gią 28 i liczba przedstawień z nią związanych. W
XV wieku hymn ten, popularny na Rusi, był za-
mieszczany w wielu „służebnikach” i cytowany
jako wprowadzenie do liturgii, a odpowiadająca
mu kompozycja zyskiwała coraz większe znacze-
nie i zajęła miejsce w ikonostasie w „miestnym
rzędzie”, jak np. w soborze Uspienskim na
Kremlu29. Rozwój jej ikonografii opierał się na
najwcześniejszych ilustracjach pieśni maryjnych.
Od schyłku wieku XV niezwykła popularność te-
matów maryjnych, wykorzystywanych i propa-
gowanych przez dwór moskiewski, miała swoje
źródło również w konkretnych wydarzeniach
i służyła planom politycznym 30. Po pierwsze, cy-
kle maryjne były w tym czasie manifestacją
zwycięstwa nad heretykami i wzrostu czci i kul-
tu Marii. Po drugie, bizantyńska tradycja opie-
ki Matki Boskiej Blacherneńskiej nad miastem
i państwem, wprowadzona na Rusi Kijowskiej i w
Księstwie Włodzimiersko-Suzdalskim, włączona
została w końcu w. XV i w ciągu XVI
do programu uzasadniania prawa książąt mo-
skiewskich do panowania nad całą Rusią. Zgod-
nie z tą tradycją oddawano Moskwę, „Trzeci
Rzym” przejmujący dziedzictwo Bizancjum, opie-
ce Matki Boskiej. Dlatego kompozycja Tobą ra-
duje się bywa rozpatrywana wśród przedsta-
wień obrazujących ideę „wybrania”, „obrony”
i „opieki” Matki Boskiej nad miastem oraz pań-
stwem i wchodzi w krąg ilustracji hymnu Aka-
tyst, bardzo często występując w ich pobliżu lub
bezpośrednio po nich. Niektórzy badacze widzą
najściślejszy związek między omawianą kompo-
zycją a cyklem akatystowym, wywodząc obraz
Tobą raduje się z ilustracji ikosu 10, gdyż
obie pieśni sławiąc Matkę Boską nazywają ją
„.Pochwałą Dziewictwa” 31.

27 Por. G. Schiller, Ikonographie der christlichen
Kunst, IV, 1, Gutersloh 1971, s. 35; tu obszerna literatu-
ra przedmiotu.

23 Por. T. V e 1 m a n s, Une illustration inedite de
l’ Acathiste et l’iconographie des hymnes liturgiąues
a Byzance (Cahiers Archeologiąues, XII, 1972), s. 159—
162. Na tę pracę powołuje się również A. C u 11 e r,
Transfigurations. Studies in the Dynamics of Byzantine
Iconography, London 1975, s. 120.

29 Por. Uspienskij Sobor Moskowskogo Kriemla. Ma-

tieriały i issledowanija, red. E. S. S m i r n o w a, Mo-

skwa 1985, s. 115—116.

13. Tobą raduje się, XV w., ikona nowogrodzka
(wg W. N. Łazariewa)

Trudno jest rozstrzygnąć, czy istniał rzeczy-
wiście związek między ilustracjami hymnu To-
bą raduje się i Akatystu. Niewątpliwie obydwa
należały do kategorii hymnów ku czci Matki Bo-
skiej, a ich popularność łączyła się z kręgami
dworskimi Konstantynopola i Moskwy. Kompo-
zycja Tobą raduje się rozpowszechniona była na
całym obszarze wpływów Kościoła wschodniego.
Zawsze też występowały wyżej wymienione ele-
menty stałe, ale zdarzało się, że bywały wzglę-
dem siebie różnie sytuowane 32. Natomiast redak-

30 Por. O. I. Podobiedowa, Moskowskaja szko-
ła żywopisi pri Iwanie IV, Moskwa 1972, s. 13—14.

31 M. in. J. M y s 1 i w e c, Liturgicke hymny jako

namety russkych ikon (Byzantinoslavica, 3, 1931);

W. I. Ant ono w a, N. E. M n i e w a, Katalog driew-
nierusskoj żywopisi, 1, 2, Gosudarstwiennaja Trietiakow-
skaja Gallerieja, Moskwa 1963.

32 Np. na ikonie greckiej z w. XV mandorlę z tro-
nującą Marią i Jezusem otacza większy krąg ze świę-
tymi wewnątrz niego, powyżej aniołowie otaczają okrąg
z cerkwią-Swiątynią Jerozolimską i Rajem. Rumuński
fresk w Suczewicy, z około r. 1600, przedstawia Marię

108
 
Annotationen