DOI article:
Kowalik-Gran, Iwona: Chorągiew moskiewska tzw: carów Szujskich w Muzeum Czartoryskich w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0117
lub pośrednio. Jako jeden iz najstarszych przy-
kładów Marii w koronie wskazać można drzewo-
ryt kijowski z wyobrażeniem Matki Boskiej
Opiekunki (Pokrow) z roku 1619.
Później pojawiają się już liczniej wizerunki
Marii w koronie i z kwiatami w ręce, np. w iko-
nie z lat czterdziestych wieku XVII z cerkwi
Troickiej w Nikitnikach (ryc. 14), albo korono-
wanej przez anioły, jak w ikonie Nikity Pa-
włowca z roku 1670. Ujęć natomiast Marii w ko-
ronie i z berłem, tronującej z Dzieciątkiem, do-
starczają ikony: Szymona Spiridonowa z cerkwi
Jana Złotoustego w Jarosławiu z około roku
1680 i nieznanego malarza z cerkwi Proroka Elia-
sza też w Jarosławiu z około roku 1697 (ryc.
15). Na tym tle należy więc podkreślić wyjątko-
wość przedstawienia na chorągwi, szczególnie
jeśli przyjąć, że powstała przed połową XVII
wieku.
W mandorli otaczającej Marię widnieje dwa-
naście gwiazd. Gwiazdy wokół Marii nie są ele-
mentem nietypowym w sztuce ruskiej, gdyż np.
na wspomnianej już wielokrotnie ikonie nowo-
grodzkiej z wieku XV występują w dwu kręgach
mandorli. Apokaliptyczna jednak liczba dwuna-
stu gwiazd wokół Marii, ukazanej z atrybutami
władzy, posiada tu, być może, dodatkowe symbo-
liczne znaczenie.
Wreszcie do rzadko stosowanych, lecz nie
wyjątkowych rozwiązań należy napis wypełnia-
jący otok mandorli. Trzy kręgi napisu ze słowa-
mi hymnu „Tobą raduje się...” otaczają Marię na
dwuczęściowej rzeźbionej ikonie z pierwszej po-
łowy wieku XVI. Pewien rys charakterystyczny
stanowi jedynie zmieniona kolejność fraz tekstu
zaczynającego się na chorągwi od słów „Wnę-
trzności bowiem Twoje...”, dzięki czemu dokład-
nie nad głową Marii znajdują się słowa „Dziewi-
co, Dziewictwa Pochwało”.
Niemal stałym elementem ikon zarówno w
XV wieku, jak też XVI i XVII są napisy wokół
wyobrażenia cerkwi powyżej centralnej grupy.
Podstawę do ich porównywania stanowi współ-
czesny ikonom tekst hymnu oraz napisy na iko-
48 Na chorągwi i obu ikonach pierwsze słowa pieśni
zawierają określenie oSpagOBamiaH, co można tłumaczyć
jako „pełna wesela” lub „sama będąca radością”. Nato-
miast na rycinie i we współczesnym tekście jest w tym
miejscu słowo ÓJiarogaTuan, czyli „błogosławiona”. Na-
stępne słowa na chorągwi 0CBHin,eHHaH pepKBH występują
również na ikonie z w. XVI, podczas gdy na pozostałych
użyto słowa zpaMt. Przez analogię z napisami na iko-
nach nieczytelny przymiotnik odnoszący się do słowa pali
powinien brzmieć cjiOBecHbi, czyli „Raj duchowy, Raj
14. Matka Boska, ikona z cerkwi Troickiej w Nikitni-
kach, ok. 1640—1650
nie nowogrodzkiej z wieku XV i moskiewskiej
z wieku XVI oraz na rycinie Mistrzów Srebrni-
ków z wieku XVII48. Inskrypcje na chorągwi
najpełniej w swym brzmieniu odpowiadają napi-
som na XVI-wiecznej ikonie, co może wskazy-
wać na pochodzenie wzoru przedstawienia na
chorągwi z tego okresu.
Przechodząc do następnego stałego elementu
kompozycji — cerkwi powyżej grupy centralnej,
wspaniały”. Na chorągwi i ikonie z w. XVI napisano apxa-
HejincKuh cobop, czyli „zgromadzenie archaniołów”, zamiast
zwykle występującego w tym miejscu określenia aHrjinn-
ckhm, czyli „aniołów”. Napis cen uejiOBeuecKM, nieczytel-
ny w drugiej części, można przez analogię dopiełnić sło-
wem pog, aby w całości brzmiał „oto i ludzki ród”.
Inskrypcje ikony nowogrodzkiej z w. XV zob. E. I.
S m i r n o w a, W. K. Ł a u r i n a, E. A. Gordienko,
Zywopis Wielikogo Nowgoroda XV w., Moskwa 1982, nr
256. Rycina z w. XVII, zob. L i c h a c z o w, o. c„ nr 245.
111
kładów Marii w koronie wskazać można drzewo-
ryt kijowski z wyobrażeniem Matki Boskiej
Opiekunki (Pokrow) z roku 1619.
Później pojawiają się już liczniej wizerunki
Marii w koronie i z kwiatami w ręce, np. w iko-
nie z lat czterdziestych wieku XVII z cerkwi
Troickiej w Nikitnikach (ryc. 14), albo korono-
wanej przez anioły, jak w ikonie Nikity Pa-
włowca z roku 1670. Ujęć natomiast Marii w ko-
ronie i z berłem, tronującej z Dzieciątkiem, do-
starczają ikony: Szymona Spiridonowa z cerkwi
Jana Złotoustego w Jarosławiu z około roku
1680 i nieznanego malarza z cerkwi Proroka Elia-
sza też w Jarosławiu z około roku 1697 (ryc.
15). Na tym tle należy więc podkreślić wyjątko-
wość przedstawienia na chorągwi, szczególnie
jeśli przyjąć, że powstała przed połową XVII
wieku.
W mandorli otaczającej Marię widnieje dwa-
naście gwiazd. Gwiazdy wokół Marii nie są ele-
mentem nietypowym w sztuce ruskiej, gdyż np.
na wspomnianej już wielokrotnie ikonie nowo-
grodzkiej z wieku XV występują w dwu kręgach
mandorli. Apokaliptyczna jednak liczba dwuna-
stu gwiazd wokół Marii, ukazanej z atrybutami
władzy, posiada tu, być może, dodatkowe symbo-
liczne znaczenie.
Wreszcie do rzadko stosowanych, lecz nie
wyjątkowych rozwiązań należy napis wypełnia-
jący otok mandorli. Trzy kręgi napisu ze słowa-
mi hymnu „Tobą raduje się...” otaczają Marię na
dwuczęściowej rzeźbionej ikonie z pierwszej po-
łowy wieku XVI. Pewien rys charakterystyczny
stanowi jedynie zmieniona kolejność fraz tekstu
zaczynającego się na chorągwi od słów „Wnę-
trzności bowiem Twoje...”, dzięki czemu dokład-
nie nad głową Marii znajdują się słowa „Dziewi-
co, Dziewictwa Pochwało”.
Niemal stałym elementem ikon zarówno w
XV wieku, jak też XVI i XVII są napisy wokół
wyobrażenia cerkwi powyżej centralnej grupy.
Podstawę do ich porównywania stanowi współ-
czesny ikonom tekst hymnu oraz napisy na iko-
48 Na chorągwi i obu ikonach pierwsze słowa pieśni
zawierają określenie oSpagOBamiaH, co można tłumaczyć
jako „pełna wesela” lub „sama będąca radością”. Nato-
miast na rycinie i we współczesnym tekście jest w tym
miejscu słowo ÓJiarogaTuan, czyli „błogosławiona”. Na-
stępne słowa na chorągwi 0CBHin,eHHaH pepKBH występują
również na ikonie z w. XVI, podczas gdy na pozostałych
użyto słowa zpaMt. Przez analogię z napisami na iko-
nach nieczytelny przymiotnik odnoszący się do słowa pali
powinien brzmieć cjiOBecHbi, czyli „Raj duchowy, Raj
14. Matka Boska, ikona z cerkwi Troickiej w Nikitni-
kach, ok. 1640—1650
nie nowogrodzkiej z wieku XV i moskiewskiej
z wieku XVI oraz na rycinie Mistrzów Srebrni-
ków z wieku XVII48. Inskrypcje na chorągwi
najpełniej w swym brzmieniu odpowiadają napi-
som na XVI-wiecznej ikonie, co może wskazy-
wać na pochodzenie wzoru przedstawienia na
chorągwi z tego okresu.
Przechodząc do następnego stałego elementu
kompozycji — cerkwi powyżej grupy centralnej,
wspaniały”. Na chorągwi i ikonie z w. XVI napisano apxa-
HejincKuh cobop, czyli „zgromadzenie archaniołów”, zamiast
zwykle występującego w tym miejscu określenia aHrjinn-
ckhm, czyli „aniołów”. Napis cen uejiOBeuecKM, nieczytel-
ny w drugiej części, można przez analogię dopiełnić sło-
wem pog, aby w całości brzmiał „oto i ludzki ród”.
Inskrypcje ikony nowogrodzkiej z w. XV zob. E. I.
S m i r n o w a, W. K. Ł a u r i n a, E. A. Gordienko,
Zywopis Wielikogo Nowgoroda XV w., Moskwa 1982, nr
256. Rycina z w. XVII, zob. L i c h a c z o w, o. c„ nr 245.
111