DOI Artikel:
Kowalik-Gran, Iwona: Chorągiew moskiewska tzw: carów Szujskich w Muzeum Czartoryskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0118
15. Matka Boska, szkoła jarosławska, ikona z cerkwi Proroka Eliasza
w Jarosławiu, ok. 1697
stwierdzić trzeba, iż namalowano ją według tra-
dycyjnego schematu, łącznie z napisami, jednakże
przy zastosowaniu realistycznych detali bliskich
typowej ruskiej architekturze wieku XVI i XVII,
choć nie udało się znaleźć żadnej konkretnej bu-
dowli stanowiącej ich bezpośredni wzór.
Wokół cerkwi na chorągwi brakuje ważnego
elementu symbolicznego dopełniającego wyobra-
żenie Jerozolimy Niebiańskiej, tj. wyodrębnione-
go białego kręgu z drzewami obrazującego Raj,
a równocześnie odnoszącego się do jednego z epi-
tetów przydanych Marii. W tym kontekście zwra-
ca uwagę pas bordiury otaczającej całą kompo-
zycję, w którego górnej części znajdują się po-
środku: półpostać Boga-Sabaoth między słońcem
a księżycem, w czterech narożach cherubiny i se-
rafiny, czyli aniołowie dwóch chórów najwyższej
triady, a w pozostałych wolnych miejscach —
stylizowane ornamenty roślinne i gwiazdy.
Wprawdzie Bóg Starotestamentowy należy do
uzupełniającego kompozycję na awersie tematu
Zwiastowania — co będzie omawiane w dalszej
części pracy — ale Jego obecność w wydzielonej
sferze z wymienionymi elementami pozwala na
interpretację w kategoriach symbolicznych; bor-
diura ma kształt prostokąta, jak forma stosowa-
na do wyobrażenia ziemi, a liczba naroży odpo-
wiada symbolizującej pełnię liczbie cztery; orna-
ment roślinny jest tu, być może, odpowiednikiem
drzew i tak jak one przywołuje obraz Raju, che-
rubiny zaś i serafiny — najwyższą strefę nieba.
Nastąpiła wprawdzie zmiana sposobu obrazowa-
nia, ale nie zaniechanie tego istotnego elementu
kompozycji. „Już nie wszelkie stworzenie, lecz
cały kosmos, widzialny i niewidzialny, czci Matkę
Boską, z której Bóg się wcielił i Dzieciątkiem się
stał, Przedwiecznym będąc, Bóg nasz”.
Dosłownym odniesieniem do tych słów litur-
gii św. Bazylego i jednocześnie dopełnieniem
przedstawienia na awersie jest Zwiastowanie
umieszczone w górnych narożach kompozycji.
Ujęcie tej sceny stanowi z jednej strony istnie-
jącą od wieku XV kontaminację typów apokry-
ficznego i kanonicznego 49, a z drugiej, ze wzglę-
du na wprowadzenie popiersia Boga, nawiązuje
do typu Zwiastowania z Ustiuga. Jego archetyp,
ikona nowogrodzka datowana na lata 1119—1130,
zawiera wprawdzie także figurę Dzieciątka na
łonie Marii, ale obok wielu naśladownictw za-
chowujących ten szczególny rys ikonograficzny,
na początku wieku XVII pojawia się w ikonach
szkoły Stroganowskiej Zioiastowanie bez niego,
nigdy natomiast nie pomijano popiersia błogosła-
wiącego Boga-Sabaoth w mandorli lub obłokach,
jaki już od schyłku wieku XVI zajął miejsce
Boga w typie Odwiecznego Dniami. Takie ujęcie
49 Por. A. R ó ż y c k a-B r y z e k, Bizantyńsko-ruskie
malowidła w kaplicy zamku lubelskiego, Warszawa
1983, s. 59.
112
w Jarosławiu, ok. 1697
stwierdzić trzeba, iż namalowano ją według tra-
dycyjnego schematu, łącznie z napisami, jednakże
przy zastosowaniu realistycznych detali bliskich
typowej ruskiej architekturze wieku XVI i XVII,
choć nie udało się znaleźć żadnej konkretnej bu-
dowli stanowiącej ich bezpośredni wzór.
Wokół cerkwi na chorągwi brakuje ważnego
elementu symbolicznego dopełniającego wyobra-
żenie Jerozolimy Niebiańskiej, tj. wyodrębnione-
go białego kręgu z drzewami obrazującego Raj,
a równocześnie odnoszącego się do jednego z epi-
tetów przydanych Marii. W tym kontekście zwra-
ca uwagę pas bordiury otaczającej całą kompo-
zycję, w którego górnej części znajdują się po-
środku: półpostać Boga-Sabaoth między słońcem
a księżycem, w czterech narożach cherubiny i se-
rafiny, czyli aniołowie dwóch chórów najwyższej
triady, a w pozostałych wolnych miejscach —
stylizowane ornamenty roślinne i gwiazdy.
Wprawdzie Bóg Starotestamentowy należy do
uzupełniającego kompozycję na awersie tematu
Zwiastowania — co będzie omawiane w dalszej
części pracy — ale Jego obecność w wydzielonej
sferze z wymienionymi elementami pozwala na
interpretację w kategoriach symbolicznych; bor-
diura ma kształt prostokąta, jak forma stosowa-
na do wyobrażenia ziemi, a liczba naroży odpo-
wiada symbolizującej pełnię liczbie cztery; orna-
ment roślinny jest tu, być może, odpowiednikiem
drzew i tak jak one przywołuje obraz Raju, che-
rubiny zaś i serafiny — najwyższą strefę nieba.
Nastąpiła wprawdzie zmiana sposobu obrazowa-
nia, ale nie zaniechanie tego istotnego elementu
kompozycji. „Już nie wszelkie stworzenie, lecz
cały kosmos, widzialny i niewidzialny, czci Matkę
Boską, z której Bóg się wcielił i Dzieciątkiem się
stał, Przedwiecznym będąc, Bóg nasz”.
Dosłownym odniesieniem do tych słów litur-
gii św. Bazylego i jednocześnie dopełnieniem
przedstawienia na awersie jest Zwiastowanie
umieszczone w górnych narożach kompozycji.
Ujęcie tej sceny stanowi z jednej strony istnie-
jącą od wieku XV kontaminację typów apokry-
ficznego i kanonicznego 49, a z drugiej, ze wzglę-
du na wprowadzenie popiersia Boga, nawiązuje
do typu Zwiastowania z Ustiuga. Jego archetyp,
ikona nowogrodzka datowana na lata 1119—1130,
zawiera wprawdzie także figurę Dzieciątka na
łonie Marii, ale obok wielu naśladownictw za-
chowujących ten szczególny rys ikonograficzny,
na początku wieku XVII pojawia się w ikonach
szkoły Stroganowskiej Zioiastowanie bez niego,
nigdy natomiast nie pomijano popiersia błogosła-
wiącego Boga-Sabaoth w mandorli lub obłokach,
jaki już od schyłku wieku XVI zajął miejsce
Boga w typie Odwiecznego Dniami. Takie ujęcie
49 Por. A. R ó ż y c k a-B r y z e k, Bizantyńsko-ruskie
malowidła w kaplicy zamku lubelskiego, Warszawa
1983, s. 59.
112