DOI article:
Kowalik-Gran, Iwona: Chorągiew moskiewska tzw: carów Szujskich w Muzeum Czartoryskich w Krakowie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0123
ukazującego lorosu na piersi, bądź rozpiętego,
odsłaniającego sakkois z lorosem. Do uroczystego
stroju carskiego, który sformował się ostatecznie
na początku w. XVII, oprócz wymienionych
części i regaliów należała również barma z na-
szytymi ikonami z emalii oraz krzyż na długim
łańcuchu — nieodłączny element ceremoniału
koronacyjnego. W przedstawieniu na chorągwi
brak jest zarówno krzyża na piersi króla, jak
i świętych wyobrażeń na barmie wokół jego szyi.
Poddanie szczegółowej analizie porównawczej
insygniów władzy oraz formy tronu z zabytkami
zachowanymi z tego czasu, jak również ze spo-
sobami ich przedstawiania pozwala stwierdzić, że
nie ma tu żadnych konkretnych wskazówek po-
zwalających na identyfikację osoby cara czy
dworu. Jedynie tron stanowi istotną przesłankę
do datowania, gdyż takiej formy nie przybierają
one w ruskiej sztuce przed połową wieku XVII.
Scena na rewersie chorągwi wchodzi nie-
wątpliwie w krąg ilustracji starotestamentowych
o znamionach aktualizacji historycznej, ukazują-
cych królów biblijnych i władców rodzimych
wśród poddanych, jakie się bardzo rozpowszechni-
ły w drugiej połowie wieku XVI. Dawid, Assur
czy Dymitr Doński, Włodzimierz Monomach,
Andronik i przodkowie Iwana IV wyobrażani byli
według niemal tego samego schematu ikonogra-
ficznego. I tak np. miniatura Żywota Siergieja
Radonieżskiego z Ławry Troickiej ukazuje cesarza
Andronika siedzącego na tronie; jego otoczoną
nimbem głowę wieńczy korona, a w rękach trzy-
ma, na wysokości piersi, symbole władzy — ber-
ło i jabłko królewskie. Uwagę też zwraca strój
cesarza: szata o szerokich rękawach i krzyżowym
lorosie (ryc. 18). Baldachimowy tron zwieńczony
cesarskim dwugłowym orłem, z titulusem Andro-
nika, otaczają rzesze poddanych zwróconych ku
cesarzowi z gestami adoracji i prośby. Zastoso-
wany tu schemat kompozycyjny należy z nie-
wielkimi zastrzeżeniami uznać za jeden z wielu
zapewne wzorów, jakimi mógł się posłużyć twór-
ca chorągwi, tym bardziej jeszcze wobec podo-
bieństwa póz i gestów, zróżnicowanych i ożywio-
nych.
Po-zostaje jeszcze do rozpatrzenia problem,
czy przedstawiony na chorągwi król, to car Wa-
syl Szujski, czy też inny konkretny władca mo-
skiewski wieku XVII. Odpowiedź na to pytanie
jest trudna ze względu na niewielką liczbę za-
chowanych portretów carskich z okresu Wielkiej
Smuty. Trzeba jednocześnie wziąć pod uwagę
fakt, iż dopuszczono decyzją Soboru Stugławego
przedstawianie osób świeckich na ikonach. Nie
18. Cesarz Andronik, XVI w., miniatura w Żywocie
Siergieja Radonieżskiego z Ławry Troickiej (wg Driew-
nierusskaja miniatiura, Moskwa 1933)
można w związku z tym zupełnie wykluczyć, że
twarzy króla nadano rysy indywidualne, mimo
że — wbrew regule identyfikowania każdej wa-
żnej osoby towarzyszącym jej titulusem — przy
królu jest tylko cytat z Księgi Przysłów. Jego
twarz namalowana jest w realistyczny sposób
właściwy dla stylu artysty, ale równocześnie za-
wiera pewien zespół cech kojarzących się z por-
tretem carskim na podstawie wykształconego w
wieku XVII stereotypu wyglądu władcy rosyj-
skiego. Ten typ twarzy charakteryzuje się ciem-
nym zarostem porastającym policzki aż po linię
włosów, ciemnymi brwiami, szeroko rozstawio-
nymi i niewielkimi, lecz przenikliwymi oczami
oraz czołem zaledwie widocznym spod głęboko
nasadzonej korony. Wystarczy porównać postać
na chorągwi z wizerunkiem w Tytularniku z lito-
grafią przedstawiającą Iwana IV, czy z portre-
tami Aleksego Michajłowicza, aby znaleźć podo-
bieństwo z każdym z wymienionych carów (ryc.
19—21).
Na chorągwi przedstawiono więc ponadczaso-
wą alegorię władcy opartą na Radach Salomona.
Król siedzący na tronie otoczony jest przez pod-
danych, wyrażających gestami aprobatę dla jego
statusu wybranego i wyniesionego przez Bo-
ga władcy. Korona podawana przez anioła sym-
117
odsłaniającego sakkois z lorosem. Do uroczystego
stroju carskiego, który sformował się ostatecznie
na początku w. XVII, oprócz wymienionych
części i regaliów należała również barma z na-
szytymi ikonami z emalii oraz krzyż na długim
łańcuchu — nieodłączny element ceremoniału
koronacyjnego. W przedstawieniu na chorągwi
brak jest zarówno krzyża na piersi króla, jak
i świętych wyobrażeń na barmie wokół jego szyi.
Poddanie szczegółowej analizie porównawczej
insygniów władzy oraz formy tronu z zabytkami
zachowanymi z tego czasu, jak również ze spo-
sobami ich przedstawiania pozwala stwierdzić, że
nie ma tu żadnych konkretnych wskazówek po-
zwalających na identyfikację osoby cara czy
dworu. Jedynie tron stanowi istotną przesłankę
do datowania, gdyż takiej formy nie przybierają
one w ruskiej sztuce przed połową wieku XVII.
Scena na rewersie chorągwi wchodzi nie-
wątpliwie w krąg ilustracji starotestamentowych
o znamionach aktualizacji historycznej, ukazują-
cych królów biblijnych i władców rodzimych
wśród poddanych, jakie się bardzo rozpowszechni-
ły w drugiej połowie wieku XVI. Dawid, Assur
czy Dymitr Doński, Włodzimierz Monomach,
Andronik i przodkowie Iwana IV wyobrażani byli
według niemal tego samego schematu ikonogra-
ficznego. I tak np. miniatura Żywota Siergieja
Radonieżskiego z Ławry Troickiej ukazuje cesarza
Andronika siedzącego na tronie; jego otoczoną
nimbem głowę wieńczy korona, a w rękach trzy-
ma, na wysokości piersi, symbole władzy — ber-
ło i jabłko królewskie. Uwagę też zwraca strój
cesarza: szata o szerokich rękawach i krzyżowym
lorosie (ryc. 18). Baldachimowy tron zwieńczony
cesarskim dwugłowym orłem, z titulusem Andro-
nika, otaczają rzesze poddanych zwróconych ku
cesarzowi z gestami adoracji i prośby. Zastoso-
wany tu schemat kompozycyjny należy z nie-
wielkimi zastrzeżeniami uznać za jeden z wielu
zapewne wzorów, jakimi mógł się posłużyć twór-
ca chorągwi, tym bardziej jeszcze wobec podo-
bieństwa póz i gestów, zróżnicowanych i ożywio-
nych.
Po-zostaje jeszcze do rozpatrzenia problem,
czy przedstawiony na chorągwi król, to car Wa-
syl Szujski, czy też inny konkretny władca mo-
skiewski wieku XVII. Odpowiedź na to pytanie
jest trudna ze względu na niewielką liczbę za-
chowanych portretów carskich z okresu Wielkiej
Smuty. Trzeba jednocześnie wziąć pod uwagę
fakt, iż dopuszczono decyzją Soboru Stugławego
przedstawianie osób świeckich na ikonach. Nie
18. Cesarz Andronik, XVI w., miniatura w Żywocie
Siergieja Radonieżskiego z Ławry Troickiej (wg Driew-
nierusskaja miniatiura, Moskwa 1933)
można w związku z tym zupełnie wykluczyć, że
twarzy króla nadano rysy indywidualne, mimo
że — wbrew regule identyfikowania każdej wa-
żnej osoby towarzyszącym jej titulusem — przy
królu jest tylko cytat z Księgi Przysłów. Jego
twarz namalowana jest w realistyczny sposób
właściwy dla stylu artysty, ale równocześnie za-
wiera pewien zespół cech kojarzących się z por-
tretem carskim na podstawie wykształconego w
wieku XVII stereotypu wyglądu władcy rosyj-
skiego. Ten typ twarzy charakteryzuje się ciem-
nym zarostem porastającym policzki aż po linię
włosów, ciemnymi brwiami, szeroko rozstawio-
nymi i niewielkimi, lecz przenikliwymi oczami
oraz czołem zaledwie widocznym spod głęboko
nasadzonej korony. Wystarczy porównać postać
na chorągwi z wizerunkiem w Tytularniku z lito-
grafią przedstawiającą Iwana IV, czy z portre-
tami Aleksego Michajłowicza, aby znaleźć podo-
bieństwo z każdym z wymienionych carów (ryc.
19—21).
Na chorągwi przedstawiono więc ponadczaso-
wą alegorię władcy opartą na Radach Salomona.
Król siedzący na tronie otoczony jest przez pod-
danych, wyrażających gestami aprobatę dla jego
statusu wybranego i wyniesionego przez Bo-
ga władcy. Korona podawana przez anioła sym-
117