DOI article:
Nowakowska-Sito, Katarzyna: "Apollo - System Kopernika": Studium o witrażu Wyspiańskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0159
2. Stanisław Wyspiański, Szkic do witrażu, Apollo — Sy-
stem Kopernika, rys. 19C4. Kraków, Muzeum Wyspiań-
skiego (fot. W. Wolny)
zbawionych atrybutów, nagich postaci kobiecych
(ryc. 2). Dostrzegalne są również echa podziału
Pliniusza na planety dolne (Merkury, Wenus, Zie-
mia z Luną) i górne (Mars, Jowisz i Saturn). Choć
-—■ jak zauważył Kępiński —- witraż nie obrazuje
w sposób precyzyjny systemu Kopernika, nie wy-
daje nam się jednak, by miał być z nim sprzeczny.
5 Apollo Łucznik (Tygodnik Ilustrowany, nr 45 z
26 X 1896); Apollo grający na lirze (Życie, nr 46 z 3 XII
1898). O planowanej scenie Apollo słuchający tańców na
Chryzie pisał Wyspiański w listach do Rydla. Zob.
2.2. Apollo
Jak zaznaczyliśmy na wstępie, w wyobrażeniu
owego systemu główną rolę odgrywa przedstawio-
ny w centrum planetarnego układu Apollo, które-
go obecność w tym kontekście, jak i nadany mu
plastyczny kształt nie wydają się wcale, jak prze-
ważnie sugerowano, oczywiste i jednoznaczne. Na-
leżałoby przede wszystkim zapytać o miejsce
i znaczenie jego postaci w twórczości Wyspiań-
skiego, tak przecież nasyconej mitologicznymi mo-
tywami. Apollo jest w niej bowiem w szczególny
sposób obecny, zwłaszcza od podjętej z inspiracji
Rydla w 1897 roku ilustracji Iliady. Mimo wcześ-
niejszej fascynacji antykiem (o czym świadczą
lektury tragików i listy z podróży po Europie),
to właśnie praca nad Iliadą skłoniła Wyspiańskie-
go do podjęcia szczegółowych studiów w tym za-
kresie, z uwzględnieniem najnowszych publikacji
naukowych dotyczących archeologii i mitologii.
Podczas ilustrowania Iliady interesowała go
dwoistość apollińskiej natury — jednocześnie
okrutnego mściciela przewinień (zsyłającego jako
łucznik groty zarazy), jak i boga radości, piękna
i harmonii (w scenie koncertu na Olimpie i w pla-
nowanym przedstawieniu tańców na Chryzie)5.
2.2.1. Apollo—Słońce
U Homera Apollo nosi przydomek Phoibos
(promienny) i nie występuje tam jeszcze, charak-
terystyczne dla Wyspiańskiego, pojmowanie Apol-
lina jako boga słonecznego. Jego identyfikacja z
Heliosem sięga w Grecji wieku V przed Chr., do-
konując się pod wpływem asymilacji wschodnich
kultów słonecznych (w koloniach wschodniogrec-
kich od w. VIII). Wzrastające znaczenie tych kul-
tów wymagało powierzenia funkcji kierowania
słonecznym rydwanem bóstwu potężniejszemu niż
Helios, który jako syn tytana Hyperiona i Jytanki
Thei nie należał do grona bogów olimpijskich. Ko-
jarzony wcześnie z Apollinem, wkrótce został
przezeń zastąpiony, stając się jedynie bóstwem
pojęciowym. Apollo jako bóstwo słoneczne był
jednocześnie panem przemian przyrody I pór ro-
ku; czczony głównie podczas dziewięciu cieplej-
szych miesięcy i powracający na wiosnę z wę-
drówki do Hiperborejczyków.
S. Wyspiański, Listy zebrane, II: Listy [...] do L.
Rydla, oprać. L. Płoszewski i M. Rydlowa, Kra-
ków 1979, s. 342 i 348.
153
stem Kopernika, rys. 19C4. Kraków, Muzeum Wyspiań-
skiego (fot. W. Wolny)
zbawionych atrybutów, nagich postaci kobiecych
(ryc. 2). Dostrzegalne są również echa podziału
Pliniusza na planety dolne (Merkury, Wenus, Zie-
mia z Luną) i górne (Mars, Jowisz i Saturn). Choć
-—■ jak zauważył Kępiński —- witraż nie obrazuje
w sposób precyzyjny systemu Kopernika, nie wy-
daje nam się jednak, by miał być z nim sprzeczny.
5 Apollo Łucznik (Tygodnik Ilustrowany, nr 45 z
26 X 1896); Apollo grający na lirze (Życie, nr 46 z 3 XII
1898). O planowanej scenie Apollo słuchający tańców na
Chryzie pisał Wyspiański w listach do Rydla. Zob.
2.2. Apollo
Jak zaznaczyliśmy na wstępie, w wyobrażeniu
owego systemu główną rolę odgrywa przedstawio-
ny w centrum planetarnego układu Apollo, które-
go obecność w tym kontekście, jak i nadany mu
plastyczny kształt nie wydają się wcale, jak prze-
ważnie sugerowano, oczywiste i jednoznaczne. Na-
leżałoby przede wszystkim zapytać o miejsce
i znaczenie jego postaci w twórczości Wyspiań-
skiego, tak przecież nasyconej mitologicznymi mo-
tywami. Apollo jest w niej bowiem w szczególny
sposób obecny, zwłaszcza od podjętej z inspiracji
Rydla w 1897 roku ilustracji Iliady. Mimo wcześ-
niejszej fascynacji antykiem (o czym świadczą
lektury tragików i listy z podróży po Europie),
to właśnie praca nad Iliadą skłoniła Wyspiańskie-
go do podjęcia szczegółowych studiów w tym za-
kresie, z uwzględnieniem najnowszych publikacji
naukowych dotyczących archeologii i mitologii.
Podczas ilustrowania Iliady interesowała go
dwoistość apollińskiej natury — jednocześnie
okrutnego mściciela przewinień (zsyłającego jako
łucznik groty zarazy), jak i boga radości, piękna
i harmonii (w scenie koncertu na Olimpie i w pla-
nowanym przedstawieniu tańców na Chryzie)5.
2.2.1. Apollo—Słońce
U Homera Apollo nosi przydomek Phoibos
(promienny) i nie występuje tam jeszcze, charak-
terystyczne dla Wyspiańskiego, pojmowanie Apol-
lina jako boga słonecznego. Jego identyfikacja z
Heliosem sięga w Grecji wieku V przed Chr., do-
konując się pod wpływem asymilacji wschodnich
kultów słonecznych (w koloniach wschodniogrec-
kich od w. VIII). Wzrastające znaczenie tych kul-
tów wymagało powierzenia funkcji kierowania
słonecznym rydwanem bóstwu potężniejszemu niż
Helios, który jako syn tytana Hyperiona i Jytanki
Thei nie należał do grona bogów olimpijskich. Ko-
jarzony wcześnie z Apollinem, wkrótce został
przezeń zastąpiony, stając się jedynie bóstwem
pojęciowym. Apollo jako bóstwo słoneczne był
jednocześnie panem przemian przyrody I pór ro-
ku; czczony głównie podczas dziewięciu cieplej-
szych miesięcy i powracający na wiosnę z wę-
drówki do Hiperborejczyków.
S. Wyspiański, Listy zebrane, II: Listy [...] do L.
Rydla, oprać. L. Płoszewski i M. Rydlowa, Kra-
ków 1979, s. 342 i 348.
153