DOI Artikel:
Nowakowska-Sito, Katarzyna: "Apollo - System Kopernika": Studium o witrażu Wyspiańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20614#0172
7. Apollo grający na lirze (odcisk pieczęci Kopernika).
Kraków, Biblioteka Czartoryskich (fot. Muzeum)
na tle jego spuścizny literackiej (złożonej w za-
sadzie z kilku drobiazgów epigramatycznych),
poemat Septem sidere 58.
4.3. Chrystus-Słońce
Utwór ten, o skomplikowanej symbolice licz-
bowej, zawiera w 7 pieśniach, odpowiadających
planetom, zapowiedź wcielenia Chrystusa, Jego
narodzin i dzieciństwa. Ogłoszony po raz pier-
wszy drukiem w Krakowie w wieku XVII, był
później publikowany wielokrotnie w wieku XIX
w poświęconych Kopernikowi pracach. Powraca
w nim stale symbolika solarna, łącząca narodzo-
58 Poemat Septem sidere został odnaleziony w bi-
bliotece warmińskiej przez profesora Uniwersytetu Ja-
giellońskiego — Jana Brożka Kurzelowczyca (Joannes
Broscius Curzeloviensis) i przezeń opublikowany w 1618
roku. Jego krakowskie wznowienie nastąpiło w roku
1629. Utwór drukowany był w w. XIX w Opera Co-
pernici, Warszawa 1854, s. 553—554 (z podaniem tekstu
łacińskiego i polskiego, w tłum. I. Badeniego) oraz w
publikacji ks. I. Polkowskiego, Kopernikianum,
I, Gniezno 1873, s. 49—60. Doczekał się również osobne-
go wydania: M. Kopernik. Siedem gwiazd, przełożył z
łaciny i wydał Nabrzan Bętkowski, Lwów 1858.
39 Przekład J. Kasprowicza, cyt. wg Mikołaj Koper-
nego władcę świata — Chrystusa ze światłością
i przezwyciężeniem mroku: „Skąd blask ten pły-
nie? Czy w ten boży schron / wtargnęło wszy-
stko słońce za tych dni? / Czy od ołtarza
on? / Nie! To tak Dziecię lśni!” Maria natomiast
porównywana jest z zapowiadającą wschód Chry-
stusa-Słońca Jutrzenką:
O najszczęśliwsza z świętych Dziewic! Ty,
co w łonie nosisz pierwszą z niebios kras
Słońca jasnemi skry,
zadziw, Jutrzenko, nas! 59
Stanowiący istotę poematu Kopernika, motyw
nadejścia Zbawiciela jako światłości świata, jego
zstąpienia na padół ziemi jest zbieżny w swojej
wymowie z interpretowanymi wyżej treściami
witrażu, które koncentrują isię wokół wcielenia
Chrystusa-Ąpollina, do czego aluzję stanowią
krępujące go pęta, a na co wskazywały wyraźnie
boczne kwatery łączące się z odrodzeniem ducho-
wym (Orzeł) i odrodzeniem słońca po grudnio-
wym przesileniu (zwrotnik Koziorożca). Wszak
nieprzypadkowo czczony w starożytności dzień
narodzin słońca (25 XII) został przyjęty przez
Kościół jako dzień narodzin Zbawiciela60.
Zastanawia, czy Wyspiański znał poemat Sep-
tem sidere publikowany w wieku XIX zawsze
pod tytułem Siedevi gwiazd 61. Być może nawią-
zaniem do utworu Kopernika jest forma zawie-
szonego na osi witrażu żyrandola, złożonego z
siedmiu krystalicznych gwiazd?
5. KONKLUZJA
Zbliżamy się do końca rozważań nad znacze-
niami witrażu, na które składa się ciąg asocjacji
i symboli spiętrzonych wokół postaci Apolina-
-Chrystusa. Synteza ta, wprowadzając bezpo-
średnio w ideowe centrum antycznego i chrze-
ścijańskiego świata, pozwoliła nawiązać dialog
nik. Księga zbiorowa, oprać. M. Ernst, Lwów 1924,
s. 105—109.
60 Należy również zwrócić uwagę, że niedziela by-
ła w antycznym kalendarzu, łączącym dni tygodnia z 7
planetami i odpowiadającymi im bóstwami, dniem
Słońca.
61 Jak pisał W. Bruchnalski, Mikołaj Koper-
nik. Księga zbiorowa..., s. 128: ,,że Kopernik myślał rze-
czywiście w poemacie o gwiazdach błędnych, dowodzi
w tytule słowo sidera, które Astronomowi, obok termi-
nu stellae errantes, służy zawsze do oznaczania planet,
w przeciwieństwie do gwiazd stałych, nazywanych
stellae lub stellae fixae”.
166
Kraków, Biblioteka Czartoryskich (fot. Muzeum)
na tle jego spuścizny literackiej (złożonej w za-
sadzie z kilku drobiazgów epigramatycznych),
poemat Septem sidere 58.
4.3. Chrystus-Słońce
Utwór ten, o skomplikowanej symbolice licz-
bowej, zawiera w 7 pieśniach, odpowiadających
planetom, zapowiedź wcielenia Chrystusa, Jego
narodzin i dzieciństwa. Ogłoszony po raz pier-
wszy drukiem w Krakowie w wieku XVII, był
później publikowany wielokrotnie w wieku XIX
w poświęconych Kopernikowi pracach. Powraca
w nim stale symbolika solarna, łącząca narodzo-
58 Poemat Septem sidere został odnaleziony w bi-
bliotece warmińskiej przez profesora Uniwersytetu Ja-
giellońskiego — Jana Brożka Kurzelowczyca (Joannes
Broscius Curzeloviensis) i przezeń opublikowany w 1618
roku. Jego krakowskie wznowienie nastąpiło w roku
1629. Utwór drukowany był w w. XIX w Opera Co-
pernici, Warszawa 1854, s. 553—554 (z podaniem tekstu
łacińskiego i polskiego, w tłum. I. Badeniego) oraz w
publikacji ks. I. Polkowskiego, Kopernikianum,
I, Gniezno 1873, s. 49—60. Doczekał się również osobne-
go wydania: M. Kopernik. Siedem gwiazd, przełożył z
łaciny i wydał Nabrzan Bętkowski, Lwów 1858.
39 Przekład J. Kasprowicza, cyt. wg Mikołaj Koper-
nego władcę świata — Chrystusa ze światłością
i przezwyciężeniem mroku: „Skąd blask ten pły-
nie? Czy w ten boży schron / wtargnęło wszy-
stko słońce za tych dni? / Czy od ołtarza
on? / Nie! To tak Dziecię lśni!” Maria natomiast
porównywana jest z zapowiadającą wschód Chry-
stusa-Słońca Jutrzenką:
O najszczęśliwsza z świętych Dziewic! Ty,
co w łonie nosisz pierwszą z niebios kras
Słońca jasnemi skry,
zadziw, Jutrzenko, nas! 59
Stanowiący istotę poematu Kopernika, motyw
nadejścia Zbawiciela jako światłości świata, jego
zstąpienia na padół ziemi jest zbieżny w swojej
wymowie z interpretowanymi wyżej treściami
witrażu, które koncentrują isię wokół wcielenia
Chrystusa-Ąpollina, do czego aluzję stanowią
krępujące go pęta, a na co wskazywały wyraźnie
boczne kwatery łączące się z odrodzeniem ducho-
wym (Orzeł) i odrodzeniem słońca po grudnio-
wym przesileniu (zwrotnik Koziorożca). Wszak
nieprzypadkowo czczony w starożytności dzień
narodzin słońca (25 XII) został przyjęty przez
Kościół jako dzień narodzin Zbawiciela60.
Zastanawia, czy Wyspiański znał poemat Sep-
tem sidere publikowany w wieku XIX zawsze
pod tytułem Siedevi gwiazd 61. Być może nawią-
zaniem do utworu Kopernika jest forma zawie-
szonego na osi witrażu żyrandola, złożonego z
siedmiu krystalicznych gwiazd?
5. KONKLUZJA
Zbliżamy się do końca rozważań nad znacze-
niami witrażu, na które składa się ciąg asocjacji
i symboli spiętrzonych wokół postaci Apolina-
-Chrystusa. Synteza ta, wprowadzając bezpo-
średnio w ideowe centrum antycznego i chrze-
ścijańskiego świata, pozwoliła nawiązać dialog
nik. Księga zbiorowa, oprać. M. Ernst, Lwów 1924,
s. 105—109.
60 Należy również zwrócić uwagę, że niedziela by-
ła w antycznym kalendarzu, łączącym dni tygodnia z 7
planetami i odpowiadającymi im bóstwami, dniem
Słońca.
61 Jak pisał W. Bruchnalski, Mikołaj Koper-
nik. Księga zbiorowa..., s. 128: ,,że Kopernik myślał rze-
czywiście w poemacie o gwiazdach błędnych, dowodzi
w tytule słowo sidera, które Astronomowi, obok termi-
nu stellae errantes, służy zawsze do oznaczania planet,
w przeciwieństwie do gwiazd stałych, nazywanych
stellae lub stellae fixae”.
166