DOI Artikel:
Opiłło, Bożena; Marcinkowski, Wojciech: Lwowska "Madonna Jackowa" w świetle konserwacji 1997 - 1998
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20618#0063
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 5-6 (1999-2000)
ISBN 83-86956-78-X
ISSN 0071-6723
Bożena Opillo, Wojciech Marcinkowski
Lwowska Madonna Jackowa w świetle konserwacji 1997-1998
I. Konserwacja lwowskiej MadonnyJackowej
opracowała Bożena Opiłło
1. Technologia rzeźby. Stan zachowania
(wstępne obserwacje)
Madonna Jackowa (ryc. 1), poświadczona co naj-
mniej od roku 1401 w kościele Dominikanów p.w. Bo-
żego Ciała we Lwowie, od końca II wojny światowej
przechowywana w krakowskim klasztorze tegoż zgro-
madzenia, jest rzeźbą pełną, wolno stojącą, opracowaną
z równą starannością ze wszystkich stron, o wysokości
53 cm (48 cm bez korony), szerokości 20 cm i 16 głębo-
kości cm. Wykonana jest z alabastru o cieplej, miodo-
wej barwie, z dobrze widocznym (zwłaszcza na pła-
skich powierzchniach) użyleniem. Kolorystyka kamie-
nia jest nierównomierna, miejscami bardzo ciemna, nie-
mal brunatna. Wyraźne jest to zwłaszcza na kaskadzie
fałdek draperii, spływającej wydłuż lewego boku Ma-
donny, na jej prawym ramieniu i w niektórych partiach
Drzewa Krzyża. Alabaster jest materiałem dość mięk-
kim, łatwym i wygodnym w obróbce, jednak łamliwym.
Nie rzeźbiono więc w nim przez pobijanie młotkiem
dłuta czy rylca, lecz ostrożnie drążono kamień dłutem
lub skrobano nożem. Bruzdy i wgłębienia uzyskiwano
przez głębokie podcinanie. Końcowym etapem było
polerowanie powierzchni drobnym piaskiem lub spro-
szkowanym pumeksem, a następnie skórką koźlęcą (sa-
fianem) w celu nadania jej większej gładkości.
W przypadku naszej Madonny z największą staran-
nością wykonano postać Marii z Dzieciątkiem, a także
ażurowe Drzewo Krzyża, natomiast krucyfiks (ryc. 5)
i płaskorzeźbiona scena na postumencie potraktowane
zostały znacznie bardziej umownie. Korpusy Marii
i Dzieciątka wraz z postumentem wykonano z jednego
kawałka kamienia, podczas gdy niektóre partie Drzewa
Krzyża dorzeźbiono osobno z alabastru pochodzącego
1 F. Cheelham, English Medieval Alabasters witb a Catalogue
oj the Collection in tbe Victoria and Albert Museum, Oxford 1984,
s. 26-27.
z tego samego złoża (prawe odgałęzienie Drzewa, które
następnie doklejono osadzając na drewnianym, zapew-
ne bukowym kołeczku). Moim zdaniem, tę samą prak-
tykę zastosowano w przypadku pnia Drzewa Krzyża,
a także lewego ramienia Dzieciątka (poświadczałyby to
kołeczki w torsie Dzieciątka, wykorzystane - zapewne
wtórnie - do przytwierdzenia jabłka królewskiego; ryc.
7). Osobne wykonanie ażurowych partii rzeźby umożli-
wiało opracowanie z równą starannością tych fragmen-
tów korpusu Marii, które później zostały przesłonięte
przez Drzewo Krzyża.
Gładka i umiarkowanie chłonna powierzchnia ala-
bastru stanowiła idealny grunt, stąd warstwę malar-
ską kładziono bezpośrednio na kamieniu, natomiast
w miejscach przewidzianych pod złoto płatkowe nakła-
dano warstwę bieli ołowiowej z cynobrem, minią lub
czerwienią żelazową, w spoiwie olejnym (najczęściej
olej lniany)1. Madonna Jackowa była polichromowana,
jednak jej warstwa malarska zachowała się szczątkowo.
Złocenie lwowskiej statuetki wykryto dopiero dzięki
badaniom laboratoryjnym, o czym niżej.
Uzupełnienia ubytków formy rzeźbiarskiej Madon-
ny, wykonane z kamienia alabastrowego (taszle), były
o wiele jaśniejsze i mniej przezroczyste, rzeźbiono je
bardziej płasko - fałdy draperii na prawym ramieniu
Dzieciątka są zaledwie zarysowane graficznie. Poza
tymi uzupełnieniami stan zachowania rzeźby, zważyw-
szy kruchość materiału, z którego ją wykonano przed
sześcioma wiekami, był dość dobry. Zawdzięczać to
trzeba troskliwej opiece i poświęceniu wiernych, ratują-
cych statuetkę przed zniszczeniem podczas kilku poża-
rów, które nawiedziły kościół Bożego Ciała we Lwowie.
Jednak forma i kolorystyka alabastru zostały w znaczny
sposób zniekształcone przez warstwę tłustej, starej
pasty polerskiej pokrywającej powierzchnię, szczegól-
nie w zagłębieniach. Zabrudzenie powierzchni poważ-
nie ograniczało przepuszczalność światła, właściwość
optyczną charakterystyczną dla alabastru (ryc. 3), przy-
59
Seria Nowa, t. 5-6 (1999-2000)
ISBN 83-86956-78-X
ISSN 0071-6723
Bożena Opillo, Wojciech Marcinkowski
Lwowska Madonna Jackowa w świetle konserwacji 1997-1998
I. Konserwacja lwowskiej MadonnyJackowej
opracowała Bożena Opiłło
1. Technologia rzeźby. Stan zachowania
(wstępne obserwacje)
Madonna Jackowa (ryc. 1), poświadczona co naj-
mniej od roku 1401 w kościele Dominikanów p.w. Bo-
żego Ciała we Lwowie, od końca II wojny światowej
przechowywana w krakowskim klasztorze tegoż zgro-
madzenia, jest rzeźbą pełną, wolno stojącą, opracowaną
z równą starannością ze wszystkich stron, o wysokości
53 cm (48 cm bez korony), szerokości 20 cm i 16 głębo-
kości cm. Wykonana jest z alabastru o cieplej, miodo-
wej barwie, z dobrze widocznym (zwłaszcza na pła-
skich powierzchniach) użyleniem. Kolorystyka kamie-
nia jest nierównomierna, miejscami bardzo ciemna, nie-
mal brunatna. Wyraźne jest to zwłaszcza na kaskadzie
fałdek draperii, spływającej wydłuż lewego boku Ma-
donny, na jej prawym ramieniu i w niektórych partiach
Drzewa Krzyża. Alabaster jest materiałem dość mięk-
kim, łatwym i wygodnym w obróbce, jednak łamliwym.
Nie rzeźbiono więc w nim przez pobijanie młotkiem
dłuta czy rylca, lecz ostrożnie drążono kamień dłutem
lub skrobano nożem. Bruzdy i wgłębienia uzyskiwano
przez głębokie podcinanie. Końcowym etapem było
polerowanie powierzchni drobnym piaskiem lub spro-
szkowanym pumeksem, a następnie skórką koźlęcą (sa-
fianem) w celu nadania jej większej gładkości.
W przypadku naszej Madonny z największą staran-
nością wykonano postać Marii z Dzieciątkiem, a także
ażurowe Drzewo Krzyża, natomiast krucyfiks (ryc. 5)
i płaskorzeźbiona scena na postumencie potraktowane
zostały znacznie bardziej umownie. Korpusy Marii
i Dzieciątka wraz z postumentem wykonano z jednego
kawałka kamienia, podczas gdy niektóre partie Drzewa
Krzyża dorzeźbiono osobno z alabastru pochodzącego
1 F. Cheelham, English Medieval Alabasters witb a Catalogue
oj the Collection in tbe Victoria and Albert Museum, Oxford 1984,
s. 26-27.
z tego samego złoża (prawe odgałęzienie Drzewa, które
następnie doklejono osadzając na drewnianym, zapew-
ne bukowym kołeczku). Moim zdaniem, tę samą prak-
tykę zastosowano w przypadku pnia Drzewa Krzyża,
a także lewego ramienia Dzieciątka (poświadczałyby to
kołeczki w torsie Dzieciątka, wykorzystane - zapewne
wtórnie - do przytwierdzenia jabłka królewskiego; ryc.
7). Osobne wykonanie ażurowych partii rzeźby umożli-
wiało opracowanie z równą starannością tych fragmen-
tów korpusu Marii, które później zostały przesłonięte
przez Drzewo Krzyża.
Gładka i umiarkowanie chłonna powierzchnia ala-
bastru stanowiła idealny grunt, stąd warstwę malar-
ską kładziono bezpośrednio na kamieniu, natomiast
w miejscach przewidzianych pod złoto płatkowe nakła-
dano warstwę bieli ołowiowej z cynobrem, minią lub
czerwienią żelazową, w spoiwie olejnym (najczęściej
olej lniany)1. Madonna Jackowa była polichromowana,
jednak jej warstwa malarska zachowała się szczątkowo.
Złocenie lwowskiej statuetki wykryto dopiero dzięki
badaniom laboratoryjnym, o czym niżej.
Uzupełnienia ubytków formy rzeźbiarskiej Madon-
ny, wykonane z kamienia alabastrowego (taszle), były
o wiele jaśniejsze i mniej przezroczyste, rzeźbiono je
bardziej płasko - fałdy draperii na prawym ramieniu
Dzieciątka są zaledwie zarysowane graficznie. Poza
tymi uzupełnieniami stan zachowania rzeźby, zważyw-
szy kruchość materiału, z którego ją wykonano przed
sześcioma wiekami, był dość dobry. Zawdzięczać to
trzeba troskliwej opiece i poświęceniu wiernych, ratują-
cych statuetkę przed zniszczeniem podczas kilku poża-
rów, które nawiedziły kościół Bożego Ciała we Lwowie.
Jednak forma i kolorystyka alabastru zostały w znaczny
sposób zniekształcone przez warstwę tłustej, starej
pasty polerskiej pokrywającej powierzchnię, szczegól-
nie w zagłębieniach. Zabrudzenie powierzchni poważ-
nie ograniczało przepuszczalność światła, właściwość
optyczną charakterystyczną dla alabastru (ryc. 3), przy-
59