DOI Artikel:
Pokorska, Małgorzata: Tradycja "Triumfów" Francesca Petrarki w grafice szkół pólnocnych XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20618#0097
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 5-6 (1999-2000)
ISBN 83-86956-78-X
ISSN 0071-6723
Małgorzata Pokorska-Primus
Tradycja Triumfów Francesca Petrarki
W GRAFICE SZKÓŁ PÓŁNOCNYCH XVI WIEKU*
Pośród dzieł literackich, które w sposób znaczący
oddziałały na nowożytną sztukę europejską, szczególne
miejsce zajmują Trionfi Francesca Petrarki1. Ten pisany
na przestrzeni lat kilkudziesięciu poemat, nie ukończo-
ny jeszcze w momencie śmierci autora w roku 13742,
uznawany jest za utwór znamienny dla pogranicza
dwóch epok, których ducha wyraża, stosownie do for-
macji duchowo-intelektualnej samego Petrarki, typowe-
go człowieka ery przełomu. Nawiązując w swej war-
stwie znaczeniowej do skomplikowanych systemów
alegorycznych średniowiecza, Trionfi przywołują zara-
zem drogie humanistom wczesnego renesansu włoskie-
go wspomnienie antycznych triumfów rzymskich3. Tra-
dycje literackie antyku - pogańskiego i chrześcijańskie-
go - łączą się w poemacie ze spuścizną wieków śre-
dnich, a echa utworów Wergilego, Owidiusza czy Lak-
tancjusza pobrzmiewają obok reminiscencji Roman de
la Rosę, Dantego i Boccaccia'. W sekwencji sześciu ale-
* Niniejszy artykuł, napisany na podstawie fragmentów większej
pracy poświęconej recepcji Triumfów Petrarki w grafice europejskiej,
nie mógłby powstać bez badań przeprowadzonych przeze mnie
w Rzymie podczas pobytu na stypendium Fundacji Lanckorońskich,
w okresie od 1 IV do 30 VI 1997 roku. Panią Profesor Karolinę Lanc-
korońską, która umożliwiła mi dostęp do zbiorów i bibliotek rzym-
skich, proszę o przyjęcie wyrazów najgłębszej wdzięczności.
1 F- Petrarca, Rime e Trionfi, a cura di F. Neri e eon una nota
biografica di E. Carrara, Torino 1966, s. 511-618 (Classici Italiani 12).
Polski przekład fragmentów poematu w: F. Petrarca, Wybór pism,
wybór, wstęp i komentarze K. Morawski, tłum. F. Faleński, J. Kurek
i K. Morawski, Wrocław 1982, s. 81-106 (Biblioteka Narodowa, seria
Ił 206). Omówienie tekstu m.in. w: R. Amaturo, Petrarca, Roma—
Bari 1974, s. 359-377; G. Mazzotta, The Worlds of Petrarch, Du-
ńiam and London 1993, s. 98-101.
~ Istnieją różne zdania na temat daty powstania dwóch pierwszych
Pieśni poematu; początek pracy poety lokuje się zazwyczaj około lat
1352-1365. o dziejach powstania i chronologii Trionfi zob. m.in.:
C. A p p e 1, Die „ Triomphen" Francesco Petrarcas, Halle 1901, s. 109;
F- H. W i 1 k i n s, The Fiist Two Triumphs of Petrarch, Italica 40: 1963,
s' 7—17; T. Hyde, The Poetic Tbeology of Love: Cupid in Renaissance
Literaturę, Newark, London and Toronto 1986, s. 59-
gorycznych triumfów - Miłości, Czystości, Śmierci, Sła-
wy, Czasu i Wieczności - zawiera się wizja ludzkiego
przeznaczenia, w której sity niszczące osobowość czło-
wieka występują przemiennie z siłami wspierającymi
jednostkową tożsamość5. Uniwersalne przesłanie, przej-
mująco uwiarygodnione przez obraz osobistych do-
świadczeń poety, jego miłości do Laury, z której zrodzi-
ły się zwłaszcza trzy pierwsze Triumfy6, zyskało kształt
artystyczny zwiastujący klimat kultury bliskiego już re-
nesansu; nic też dziwnego, że okres szczególnie żywej
recepcji poematu przypadł na czasy o kilkadziesiąt lat
późniejsze od daty jego stworzenia.
Niezwykła popularność utworu w Italii wieku XV
znalazła wyraz w ogromnej liczbie jego kopii rękopi-
śmiennych oraz edycji drukowanych, które mnożą się
we Włoszech w okresie Quattrocenta i Cinąuecenta7.
Wraz z nimi powstają komentarze do poematu,
z których największe znaczenie zyskał opublikowany
3 Na ten temat zob. m.in. W. W e i s b a c h, Trionfi, Berlin 1919; G.
Carandente, I Trionfi ne1 primo Rinascimento, Milano 1963, s. 258
i 271; A. Pinelli, Feste e trionfi: continuita e metatnorphosi di un
tema [w:] Memoria dell' antico neWarte italiana, wyd. S. Settis, Torino
1985, s. 299 i n.; M. Gesing, Triumph des Bacchus. Triumphidee
und bacchische Darstellungen in der italienischen Renaissance im Spie-
gel der Antikenrezeption, Frankfurt am Main 1988, s. 92 i n.
1 L. G u e r ry, Le theme dii Triomphe de la mort dans !apeinture
italienne, Paris 1950, s. 77; Carandente, o. c., s. 244 i n.; R. C.
Monti, Petrarch’s„Trionfi”, Ouidand Virgil[w\ K. Eisenbich 1 er,
A. A. I a n u c c i [wyd.], Petrarch ’s „ Triumphs". Allegory and Spectacle,
Toronto 1990, s. 11-22; S. Charney, Artistic Representations of
Petrarch ’s „Triumphus Famae”, tamże, s. 223-233; S. Stic ca,
Petrarch’s „Triumphs” and its Medieeal Dramatic Heritage, tamże,
s. 47-62.
3 Na tę alternację, odzwierciedlającą dzieje powstania utworu,
zwróci! uwagę Hyde, o. c., I. c.
6 A. S. Berna r do, Petrarch, Laura and the„Triumphs”, Albany,
N. Y. 1974, s. 88 i n.
7 E. H. W i 1 k i n s, The Making of the „Canzoniere ” and Other Pe-
trarchan Studies, [b.m.j 1977, s. 379 i n. Pierwsze drukowane wydanie
Triumfów ukazało się w r. 1470. W latach 1470-1500 powstało we
93
Seria Nowa, t. 5-6 (1999-2000)
ISBN 83-86956-78-X
ISSN 0071-6723
Małgorzata Pokorska-Primus
Tradycja Triumfów Francesca Petrarki
W GRAFICE SZKÓŁ PÓŁNOCNYCH XVI WIEKU*
Pośród dzieł literackich, które w sposób znaczący
oddziałały na nowożytną sztukę europejską, szczególne
miejsce zajmują Trionfi Francesca Petrarki1. Ten pisany
na przestrzeni lat kilkudziesięciu poemat, nie ukończo-
ny jeszcze w momencie śmierci autora w roku 13742,
uznawany jest za utwór znamienny dla pogranicza
dwóch epok, których ducha wyraża, stosownie do for-
macji duchowo-intelektualnej samego Petrarki, typowe-
go człowieka ery przełomu. Nawiązując w swej war-
stwie znaczeniowej do skomplikowanych systemów
alegorycznych średniowiecza, Trionfi przywołują zara-
zem drogie humanistom wczesnego renesansu włoskie-
go wspomnienie antycznych triumfów rzymskich3. Tra-
dycje literackie antyku - pogańskiego i chrześcijańskie-
go - łączą się w poemacie ze spuścizną wieków śre-
dnich, a echa utworów Wergilego, Owidiusza czy Lak-
tancjusza pobrzmiewają obok reminiscencji Roman de
la Rosę, Dantego i Boccaccia'. W sekwencji sześciu ale-
* Niniejszy artykuł, napisany na podstawie fragmentów większej
pracy poświęconej recepcji Triumfów Petrarki w grafice europejskiej,
nie mógłby powstać bez badań przeprowadzonych przeze mnie
w Rzymie podczas pobytu na stypendium Fundacji Lanckorońskich,
w okresie od 1 IV do 30 VI 1997 roku. Panią Profesor Karolinę Lanc-
korońską, która umożliwiła mi dostęp do zbiorów i bibliotek rzym-
skich, proszę o przyjęcie wyrazów najgłębszej wdzięczności.
1 F- Petrarca, Rime e Trionfi, a cura di F. Neri e eon una nota
biografica di E. Carrara, Torino 1966, s. 511-618 (Classici Italiani 12).
Polski przekład fragmentów poematu w: F. Petrarca, Wybór pism,
wybór, wstęp i komentarze K. Morawski, tłum. F. Faleński, J. Kurek
i K. Morawski, Wrocław 1982, s. 81-106 (Biblioteka Narodowa, seria
Ił 206). Omówienie tekstu m.in. w: R. Amaturo, Petrarca, Roma—
Bari 1974, s. 359-377; G. Mazzotta, The Worlds of Petrarch, Du-
ńiam and London 1993, s. 98-101.
~ Istnieją różne zdania na temat daty powstania dwóch pierwszych
Pieśni poematu; początek pracy poety lokuje się zazwyczaj około lat
1352-1365. o dziejach powstania i chronologii Trionfi zob. m.in.:
C. A p p e 1, Die „ Triomphen" Francesco Petrarcas, Halle 1901, s. 109;
F- H. W i 1 k i n s, The Fiist Two Triumphs of Petrarch, Italica 40: 1963,
s' 7—17; T. Hyde, The Poetic Tbeology of Love: Cupid in Renaissance
Literaturę, Newark, London and Toronto 1986, s. 59-
gorycznych triumfów - Miłości, Czystości, Śmierci, Sła-
wy, Czasu i Wieczności - zawiera się wizja ludzkiego
przeznaczenia, w której sity niszczące osobowość czło-
wieka występują przemiennie z siłami wspierającymi
jednostkową tożsamość5. Uniwersalne przesłanie, przej-
mująco uwiarygodnione przez obraz osobistych do-
świadczeń poety, jego miłości do Laury, z której zrodzi-
ły się zwłaszcza trzy pierwsze Triumfy6, zyskało kształt
artystyczny zwiastujący klimat kultury bliskiego już re-
nesansu; nic też dziwnego, że okres szczególnie żywej
recepcji poematu przypadł na czasy o kilkadziesiąt lat
późniejsze od daty jego stworzenia.
Niezwykła popularność utworu w Italii wieku XV
znalazła wyraz w ogromnej liczbie jego kopii rękopi-
śmiennych oraz edycji drukowanych, które mnożą się
we Włoszech w okresie Quattrocenta i Cinąuecenta7.
Wraz z nimi powstają komentarze do poematu,
z których największe znaczenie zyskał opublikowany
3 Na ten temat zob. m.in. W. W e i s b a c h, Trionfi, Berlin 1919; G.
Carandente, I Trionfi ne1 primo Rinascimento, Milano 1963, s. 258
i 271; A. Pinelli, Feste e trionfi: continuita e metatnorphosi di un
tema [w:] Memoria dell' antico neWarte italiana, wyd. S. Settis, Torino
1985, s. 299 i n.; M. Gesing, Triumph des Bacchus. Triumphidee
und bacchische Darstellungen in der italienischen Renaissance im Spie-
gel der Antikenrezeption, Frankfurt am Main 1988, s. 92 i n.
1 L. G u e r ry, Le theme dii Triomphe de la mort dans !apeinture
italienne, Paris 1950, s. 77; Carandente, o. c., s. 244 i n.; R. C.
Monti, Petrarch’s„Trionfi”, Ouidand Virgil[w\ K. Eisenbich 1 er,
A. A. I a n u c c i [wyd.], Petrarch ’s „ Triumphs". Allegory and Spectacle,
Toronto 1990, s. 11-22; S. Charney, Artistic Representations of
Petrarch ’s „Triumphus Famae”, tamże, s. 223-233; S. Stic ca,
Petrarch’s „Triumphs” and its Medieeal Dramatic Heritage, tamże,
s. 47-62.
3 Na tę alternację, odzwierciedlającą dzieje powstania utworu,
zwróci! uwagę Hyde, o. c., I. c.
6 A. S. Berna r do, Petrarch, Laura and the„Triumphs”, Albany,
N. Y. 1974, s. 88 i n.
7 E. H. W i 1 k i n s, The Making of the „Canzoniere ” and Other Pe-
trarchan Studies, [b.m.j 1977, s. 379 i n. Pierwsze drukowane wydanie
Triumfów ukazało się w r. 1470. W latach 1470-1500 powstało we
93