DOI Heft:
Przeglądy - recenzje - komunikaty
DOI Artikel:Winiewicz, Joanna; Kuczman, Kazimierz: Corrigenda do pracy o kolekcji Karola Lanckorońskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20618#0172
uważnie przejrzała archiwalia z tego czasu (a wystar-
czyło czasem spojrzeć na nagłówki pism) i pisze konse-
kwentnie o „zabraniu”, „skonfiskowaniu”, „zarekwiro-
waniu” dzieł sztuki przez BDA [podkr. JWW];
przykładowo: na s. 202: „Zarekwirowane przez tę insty-
tucję [tj. Bundesdenkmalamt] obiekty zostały spisane”;
i dalej: s. 234, poz. kat. 1; s. 237, poz. kat. 6, 8 i 9; s. 238,
poz. kat. 10; s. 239, poz. kat. 13: „W 1939 skonfiskowa-
ny przez BDA”, na s. 237, poz. kat. 7; s. 239, poz. kat.
11: „W 1939 zarekwirowany przez BDA” i tak dalej. Ję-
zyk wywodu jest bardzo nieprecyzyjny - Autorka nie
zdaje sobie chyba w pełni sprawy ze znaczenia okre-
śleń, które stosuje - a to rzutuje negatywnie zarówno
na czytelność tekstu, jak i wiarygodność przytaczanych
informacji. Przykładowo: na s. 203 pisze Anna Feliks, że
„oprócz dokumentów sporządzonych przez Bundes-
denkmalamt w Wiedniu nie został wydany żaden kata-
log” - i nie wiadomo, czy po pierwsze - ma ona tu ha
myśli dokumenty z czasów wojny, o których mylnie są-
dzi, że wydał je BDA [sic!], czy może z lat 1948-1959,
sporządzone faktycznie przez tę instytucję, i dlaczego
sugeruje, że zostały one wydane - jak wolno przypu-
szczać — drukiem?
Autorka informuje ponadto, że Bundesdenkmalamt
[sic!] „zabrał” bądź „zarekwirował” obrazy z pałacu
[podkr. JWW], podając z jakich pomieszczeń zostały
one „zabrane”. Nastąpić to miało już w 1939 roku [sic!]
(por. przykładowo na s. 239, poz. kat. 13: „W 1939
skonfiskowany przez BDA z pokoju sypialnego pała-
cu”). Dzieła sztuki, w tym obrazy włoskie, zabrane zo-
stały z pałacowych pomieszczeń najprawdopodobniej
dopiero w r. 1943; tj. po decyzji o ich ewakuacji wobec
zagrożenia nalotami alianckimi (pierwszy nalot na Wie-
ner Neustadt miał miejsce 13 sierpnia 1943; por.
B r u c k 1 e r, Kunstwerke zwischen Kunstraub und
Kunstbergung..., s. 25). Zalecałabym Jej tu dużą ostroż-
ność w formułowaniu takich konkluzji li tylko na pod-
stawie archiwaliów w BDA, ale także z ich - uważnej -
lektury wynika, że kolekcja, w zasadzie w całości (o
wyjątkach piszę poniżej), pozostawała w pałacu przy
Jacąuingasse 16 i 18. Potwierdzenie tego faktu znaleźć
można m.in. w sumariuszu dokumentów odnoszących
się do ważniejszych faktów z wojennych dziejów ko-
lekcji, sporządzonym 8 października 1948 przez dra
Ottona Demusa, generalnego konserwatora zabytków,
dla Bundesministerium fur Vermógenssicherung und
Wirtschaftsplannung w Wiedniu (arch. BDA, pudło 26,
teka 11, odpowiedni fragment brzmi: „Lt. [laut] Mittei-
lung des Ministeriums fur innere und kulturelle Angeie-
genheiten an die Geheime Staatspolizei vom 14.09.39
[...] fiel auch die Kunstsammlung unter die inzwischen
verfugte Beschlagnahme des Vermógens des Grafen
Anton Lanckoronski. Die gesamte Samm-
lung Anton Lanckoronski verblieb
jedoch zunachst im Palais Lancko-
ronski, Wien III, Jacąuingasse 18
[podkr. JWW], unter Aufsicht der Zentralstelle” [zgodnie
z zawiadomieniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
i Kultury do Tajnej Policji Państwowej (tj. Gestapo) za-
rządzeniu o zajęciu majątku Antoniego Lanckorońskie-
go podlegały także dzieła sztuki. Kolekcja Lanckoroń-
skich pozostała jednakże na razie w pałacu Lanckoroń-
skich, Wiedeń III, Jacąuingasse 18], O tym, że „the col-
lection [...] remained housed in the Lanckoronski Vien-
nense pałace untill well into 1943, due to the generał
shortage of storage space” pisze wyraźnie także Petro-
poulos w cytowanym przeze mnie wyżej książce (s.
163). Zabrano z pałacu w 1939 roku obiekty, uznane za
szczególnie ważne dla Rzeszy („reichswichtige”), a ich
lista znajduje się w archiwum BDA (pudło 26, teka 1;
jej nagłówek brzmi: „Empfangbestatigung. Der Zentral-
stelle fur Denkmalschutz wird hiermit bescheinigt, dass
am 14. September 1939 der Schlossverwaltung von
Schloss Immendorf zwei Kisten zur Aufbewahrung
iibergeben wurden, die laut aufgehaltenem Inhaltverze-
ichnis die folgenden reichswichtigen [podkr.
JWW] Kunstgegenstande enthalten” [Potwierdzenie
przyjęcia. Potwierdza się niniejszym Centralnemu Urzę-
dowi Ochrony Zabytków, że 14 września 1939 roku
przekazano administracji zamku w Immendorf dwie
skrzynie do przechowania, które, zgodnie z załączo-
nym spisem zawartości, zawierają następujące, ważne
dla Rzeszy dzieła sztuki]. Przyjechały one do Immen-
dorf przed 14 września 1939- Tu znajdowało się - jak
sądzić można na podstawie innej listy - także kilkana-
ście innych obiektów przetransportowanych tam przed
21 października 1939 roku. Lista owa znajduje się także
w archiwum BDA (sygn. jw.; jej nagłówek brzmi: „In-
halt der im Schloss Immendorf befind-
1 i c h e n [podkr. JWW] Kisten mit Kunstwerken aus
der Sammlung Lanckoronski-Wien” [Zawartość znajdu-
jących się w zamku Immendorf skrzyń z dziełami sztuki
z kolekcji Lanckorońskich], Sądzę więc, że wszystkie in-
formacje Autorki o rzekomym „zabraniu” czy „zarekwi-
rowaniu” obiektów „z pałacu” należałoby bezwzględnie
zweryfikować. W r. 1942 kolekcja została spisana na
miejscu - w tymże pałacu - przez Brunona Rittera, wg
Autorki „pracownika Bundesdenkmalamt” (s. 219), któ-
ry „w 1942 roku, po zinwentaryzowaniu wszystkich
zabranych [podkr. JWW] obiektów [...] kolekcję
wycenił”. Tu trzeba wyjaśnić, że Bruno Ritter nie działał
w imieniu BDA, ani dla Zentralstelle fur Denkmalschutz
(czyli odpowiednika BDA), lecz na zlecenie tzw.
Haupttreuhandstelle Ost w Berlinie [Głównego Urzędu
Powierniczego Wschód, dalej w skrócie HTO] - instytu-
cji utworzonej w październiku 1939 w celu nadania
pewnych „ram organizacyjnych” grabieży dóbr material-
nych (w tym też dzieł sztuki) z terenu okupowanej Pol-
ski. W roku 1941 HTO przejęła w komisaryczny zarząd
także kolekcję Lanckorońskich, jako należącą do oby-
watela polskiego. Zarządcą został mianowany inż. Wal-
demar Pelleter (arch. BDA, dokument z 24 stycznia
1941; por. cyt. wyżej sumariusz, s. 220), funkcję tę prze-
jął później Rudolf Mauwe. Sporządzona na zlecenie
168
czyło czasem spojrzeć na nagłówki pism) i pisze konse-
kwentnie o „zabraniu”, „skonfiskowaniu”, „zarekwiro-
waniu” dzieł sztuki przez BDA [podkr. JWW];
przykładowo: na s. 202: „Zarekwirowane przez tę insty-
tucję [tj. Bundesdenkmalamt] obiekty zostały spisane”;
i dalej: s. 234, poz. kat. 1; s. 237, poz. kat. 6, 8 i 9; s. 238,
poz. kat. 10; s. 239, poz. kat. 13: „W 1939 skonfiskowa-
ny przez BDA”, na s. 237, poz. kat. 7; s. 239, poz. kat.
11: „W 1939 zarekwirowany przez BDA” i tak dalej. Ję-
zyk wywodu jest bardzo nieprecyzyjny - Autorka nie
zdaje sobie chyba w pełni sprawy ze znaczenia okre-
śleń, które stosuje - a to rzutuje negatywnie zarówno
na czytelność tekstu, jak i wiarygodność przytaczanych
informacji. Przykładowo: na s. 203 pisze Anna Feliks, że
„oprócz dokumentów sporządzonych przez Bundes-
denkmalamt w Wiedniu nie został wydany żaden kata-
log” - i nie wiadomo, czy po pierwsze - ma ona tu ha
myśli dokumenty z czasów wojny, o których mylnie są-
dzi, że wydał je BDA [sic!], czy może z lat 1948-1959,
sporządzone faktycznie przez tę instytucję, i dlaczego
sugeruje, że zostały one wydane - jak wolno przypu-
szczać — drukiem?
Autorka informuje ponadto, że Bundesdenkmalamt
[sic!] „zabrał” bądź „zarekwirował” obrazy z pałacu
[podkr. JWW], podając z jakich pomieszczeń zostały
one „zabrane”. Nastąpić to miało już w 1939 roku [sic!]
(por. przykładowo na s. 239, poz. kat. 13: „W 1939
skonfiskowany przez BDA z pokoju sypialnego pała-
cu”). Dzieła sztuki, w tym obrazy włoskie, zabrane zo-
stały z pałacowych pomieszczeń najprawdopodobniej
dopiero w r. 1943; tj. po decyzji o ich ewakuacji wobec
zagrożenia nalotami alianckimi (pierwszy nalot na Wie-
ner Neustadt miał miejsce 13 sierpnia 1943; por.
B r u c k 1 e r, Kunstwerke zwischen Kunstraub und
Kunstbergung..., s. 25). Zalecałabym Jej tu dużą ostroż-
ność w formułowaniu takich konkluzji li tylko na pod-
stawie archiwaliów w BDA, ale także z ich - uważnej -
lektury wynika, że kolekcja, w zasadzie w całości (o
wyjątkach piszę poniżej), pozostawała w pałacu przy
Jacąuingasse 16 i 18. Potwierdzenie tego faktu znaleźć
można m.in. w sumariuszu dokumentów odnoszących
się do ważniejszych faktów z wojennych dziejów ko-
lekcji, sporządzonym 8 października 1948 przez dra
Ottona Demusa, generalnego konserwatora zabytków,
dla Bundesministerium fur Vermógenssicherung und
Wirtschaftsplannung w Wiedniu (arch. BDA, pudło 26,
teka 11, odpowiedni fragment brzmi: „Lt. [laut] Mittei-
lung des Ministeriums fur innere und kulturelle Angeie-
genheiten an die Geheime Staatspolizei vom 14.09.39
[...] fiel auch die Kunstsammlung unter die inzwischen
verfugte Beschlagnahme des Vermógens des Grafen
Anton Lanckoronski. Die gesamte Samm-
lung Anton Lanckoronski verblieb
jedoch zunachst im Palais Lancko-
ronski, Wien III, Jacąuingasse 18
[podkr. JWW], unter Aufsicht der Zentralstelle” [zgodnie
z zawiadomieniem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
i Kultury do Tajnej Policji Państwowej (tj. Gestapo) za-
rządzeniu o zajęciu majątku Antoniego Lanckorońskie-
go podlegały także dzieła sztuki. Kolekcja Lanckoroń-
skich pozostała jednakże na razie w pałacu Lanckoroń-
skich, Wiedeń III, Jacąuingasse 18], O tym, że „the col-
lection [...] remained housed in the Lanckoronski Vien-
nense pałace untill well into 1943, due to the generał
shortage of storage space” pisze wyraźnie także Petro-
poulos w cytowanym przeze mnie wyżej książce (s.
163). Zabrano z pałacu w 1939 roku obiekty, uznane za
szczególnie ważne dla Rzeszy („reichswichtige”), a ich
lista znajduje się w archiwum BDA (pudło 26, teka 1;
jej nagłówek brzmi: „Empfangbestatigung. Der Zentral-
stelle fur Denkmalschutz wird hiermit bescheinigt, dass
am 14. September 1939 der Schlossverwaltung von
Schloss Immendorf zwei Kisten zur Aufbewahrung
iibergeben wurden, die laut aufgehaltenem Inhaltverze-
ichnis die folgenden reichswichtigen [podkr.
JWW] Kunstgegenstande enthalten” [Potwierdzenie
przyjęcia. Potwierdza się niniejszym Centralnemu Urzę-
dowi Ochrony Zabytków, że 14 września 1939 roku
przekazano administracji zamku w Immendorf dwie
skrzynie do przechowania, które, zgodnie z załączo-
nym spisem zawartości, zawierają następujące, ważne
dla Rzeszy dzieła sztuki]. Przyjechały one do Immen-
dorf przed 14 września 1939- Tu znajdowało się - jak
sądzić można na podstawie innej listy - także kilkana-
ście innych obiektów przetransportowanych tam przed
21 października 1939 roku. Lista owa znajduje się także
w archiwum BDA (sygn. jw.; jej nagłówek brzmi: „In-
halt der im Schloss Immendorf befind-
1 i c h e n [podkr. JWW] Kisten mit Kunstwerken aus
der Sammlung Lanckoronski-Wien” [Zawartość znajdu-
jących się w zamku Immendorf skrzyń z dziełami sztuki
z kolekcji Lanckorońskich], Sądzę więc, że wszystkie in-
formacje Autorki o rzekomym „zabraniu” czy „zarekwi-
rowaniu” obiektów „z pałacu” należałoby bezwzględnie
zweryfikować. W r. 1942 kolekcja została spisana na
miejscu - w tymże pałacu - przez Brunona Rittera, wg
Autorki „pracownika Bundesdenkmalamt” (s. 219), któ-
ry „w 1942 roku, po zinwentaryzowaniu wszystkich
zabranych [podkr. JWW] obiektów [...] kolekcję
wycenił”. Tu trzeba wyjaśnić, że Bruno Ritter nie działał
w imieniu BDA, ani dla Zentralstelle fur Denkmalschutz
(czyli odpowiednika BDA), lecz na zlecenie tzw.
Haupttreuhandstelle Ost w Berlinie [Głównego Urzędu
Powierniczego Wschód, dalej w skrócie HTO] - instytu-
cji utworzonej w październiku 1939 w celu nadania
pewnych „ram organizacyjnych” grabieży dóbr material-
nych (w tym też dzieł sztuki) z terenu okupowanej Pol-
ski. W roku 1941 HTO przejęła w komisaryczny zarząd
także kolekcję Lanckorońskich, jako należącą do oby-
watela polskiego. Zarządcą został mianowany inż. Wal-
demar Pelleter (arch. BDA, dokument z 24 stycznia
1941; por. cyt. wyżej sumariusz, s. 220), funkcję tę prze-
jął później Rudolf Mauwe. Sporządzona na zlecenie
168