DOI article:
Fabiański, Marcin: Leonarda Trattato della pittura w wieku XIX w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20620#0077
wań Leonardem w Polsce. Ponadto nic więcej na ra-
zie nie wiadomo na temat recepcji Traktatu w pierw-
szej tercji stulecia.
Kiedy po powstaniu listopadowym Rosjanie za-
mknęli uniwersytety w Warszawie i Wilnie, jedyną
szkołą wyższą oferującą w swoim programie kształ-
cenie w zakresie sztuki pozostał Uniwersytet Jagiel-
loński14. W r. 1831 tutejszy profesor malarstwa
Wojciech Korneli Stattler (1800—187 5)15 sporządził,
na zamówienie Wielkiej Rady Uniwersytetu, szcze-
gółowy program nauczania16. Proponował, aby stu-
denci trzeciej klasy słuchali wykładów z historii
i teorii sztuki i porównywali poezję „z malarstwem
i rzeźbiarstwem”17. Inaczej mówiąc, postulował
ćwiczenie z Paragone, współzawodnictwa sztuk, czyli
zagadnienia rozważanego między innymi przez Le-
onarda, ale w typowy sposób pominiętego przez Łu-
kasza Górnickiego18. Do programu nauczania włą-
czył Stattler studia z natury, w tym rysowanie nagie-
go modela, czyli sięgał do metod akademickich, rów-
nież wywodzących się, jak wiadomo, z teorii Leonar-
dowskiej. Sam profesor potwierdził pośrednio, że
wprowadzone przez niego uzupełnienia programowe
pochodzą właśnie z tego źródła. Otóż w sprawozda-
niu z 20 września 1833 poinformował władze oświa-
towe, że swój wykład z teorii sztuki opierał w znacz-
nym stopniu na stwierdzeniach Leonarda da Vinci
i kilku innych autorów zalecanych przez rzymską
Akademię Św. Łukasza19, gdzie, przypomnijmy, sam
studiował w latach 1818—1821 podczas wieloletnie-
go pobytu we Włoszech, zakończonego w r. 1827.
Paris 1803: Kraków, Akademia Sztuk Pięknych, nr inw. 551
(zaginęła); Paris 1803: Warszawa, Biblioteka Uniwersytecka,
T.8.6.26 (w 1807 opieczętowana stemplem biblioteki A. A.
Tołoczanowa); Milano 1804: Warszawa, Biblioteka Uniwersy-
tecka, 13.44.5.9; Jena 1809: Kraków, Biblioteka Jagiellońska,
248565 II; Paris 1809: Kraków, Biblioteka Jagiellońska,
146018 II; Paris 1810: Kraków, Biblioteka Jagiellońska,
243009 II.
14 A. Załuski, Programy i ich realizacja [w:] Materiały..., s.
85-88.
15 Zob. [J. Zielińska], Wojciech Korneli Stattler [w:] S. Ko-
zakiewicz, Malarstiro polskie. Oświecenie, klasycyzm,
romantyzm, Warszawa 1976, s. 285-286.
16 W. K. Stattler, Projekt do urządzenia Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie, w dopełnieniu reskryptów Wielkiej rady
Uniwersytetu z d. 21 czerwca 1831 no. 30, jako też z d. 17
kwiet. t. r. No. 102 na wezwanie jw. Alojzego Estrejchera rek-
tora U niw. Jagiellońskiego, Kraków 1832.
17 Tamże, s. 20: „w tej to klasie [3], istotne miejsce mieć
powinno porównanie poezji z malarstwem i rzeźbiarstwem [...]
Wykład więc teorji sztuk w tej mierze oświecający, niezbędnie
jest potrzebny, i dokładny wykład historii sztuk pięknych”.
Niestety nie napisał, skąd czerpał wiadomości o teo-
rii Leonarda. Można się jednak domyślać, że potrzeb-
ną wiedzę nabył już w Rzymie. Warto zauważyć, że
w r. 1817, czyli na krótko przed jego przybyciem na
studia do Rzymu, ukazało się w tym mieście pierw-
sze wydanie Traktatu według rękopisu watykańskie-
go, zawierającego Paragone20. Wolno więc sądzić, że
młody student zetknął się z tą nowością, jakkolwiek
udało mi się tylko ustalić, że miał pierwsze wydanie
paryskie z r. 1651 (aneks, nr 3)21. W każdym razie
Stattler przekazywał swoim uczniom teorię Leonar-
da aż do r. 1857, kiedy przeszedł na emeryturę. Za-
kres tych wykładów nie był, z pewnością, imponują-
cy, centralne władze wiedeńskie bowiem coraz bar-
dziej obcinały dotacje na Uniwersytet, co prowadziło
do ograniczenia zajęć. W rezultacie aż do końca
w. XIX brak wiadomości o nauczaniu teorii Leonar-
da w krakowskiej Akademii.
O ile w Krakowie stosunkowo liberalna kontrola
nad Uniwersytetem nie przeszkodziła osobistej ini-
cjatywie Stattlera, aby do programu wprowadzić
teorię malarstwa Leonarda, o tyle w Warszawie na-
uczanie na poziomie wyższym natrafiało, jak wiado-
mo, na rozmaite szykany ze strony władz rosyj-
skich. W latach 1844—1864 funkcjonowała tam
Szkoła Sztuk Pięknych22, w r. 1865 sprowadzona
w ramach represji po kolejnym powstaniu zaledwie
do rangi „Klasy dla nauki rysunku i szkicowania”,
w której programie, oczywiście, nie mogło być ofi-
cjalnie miejsca dla historii i teorii malarstwa, nawet
Leonarda23. Jednak w latach 1871—1896, pod kie-
18 Górnicki, loc. cit.,: „Więcem i to opuścił [...] disputatio,
która ars jest misterniejsza, jeśli pictura, czy statuaria, której u
nas nie znają”.
19 „Co do autorów trzymam się po większej części przez Aka-
demię Sw. Łukasza w Rzymie i znakomitszych artystów włoskich
zalecanych jest; co do teorii malarstwa — Leonardego da Vinci,
Pawła Lomazzo, Mengsa, Miliego” — Załuski, op. cit., s. 101,
dokument nr 24.
20 Trattato della pittura di Lionardo da Vinci tratto da un
codice della Biblioteca Vaticana e dedicato alla maestd di Luigi
XVIII Re di Francia e di Nararra, Roma, De Romanis 1817.
21 Wydania z r. 1817 nie odnalazłem w żadnej bibliotece pu-
blicznej w Krakowie i Warszawie. Stattler mógł zakupić swój
egzemplarz albo w Rzymie, albo w Paryżu, gdzie przebywał w
latach 1843-1884. Zabrał go następnie do Warszawy, dokąd
przeprowadził się z Krakowa około r. 1870, co zgadza się z fak-
tem, że tom znalazł się następnie w bibliotece Towarzystwa
Zachęty Sztuk Pięknych.
221.Jakimowicz i A. Ry s z k i e w i c z, Szkoła Sztuk Pięk-
nych w Warszawie 1844—1866, Rocznik Warszawski, 4: 1963,
s. 56—113; Polanowska, op. cit., s. 163—165.
23 Na temat Klasy zob. A. Ryszkiewicz, Zarys historycz-
ny^ :] Malarstwo polskie. Romantyzm, historyzm, realizm, Warsza-
wa 1989, s. 43—47; Polanowska, op. cit., s. 165-167.
71
zie nie wiadomo na temat recepcji Traktatu w pierw-
szej tercji stulecia.
Kiedy po powstaniu listopadowym Rosjanie za-
mknęli uniwersytety w Warszawie i Wilnie, jedyną
szkołą wyższą oferującą w swoim programie kształ-
cenie w zakresie sztuki pozostał Uniwersytet Jagiel-
loński14. W r. 1831 tutejszy profesor malarstwa
Wojciech Korneli Stattler (1800—187 5)15 sporządził,
na zamówienie Wielkiej Rady Uniwersytetu, szcze-
gółowy program nauczania16. Proponował, aby stu-
denci trzeciej klasy słuchali wykładów z historii
i teorii sztuki i porównywali poezję „z malarstwem
i rzeźbiarstwem”17. Inaczej mówiąc, postulował
ćwiczenie z Paragone, współzawodnictwa sztuk, czyli
zagadnienia rozważanego między innymi przez Le-
onarda, ale w typowy sposób pominiętego przez Łu-
kasza Górnickiego18. Do programu nauczania włą-
czył Stattler studia z natury, w tym rysowanie nagie-
go modela, czyli sięgał do metod akademickich, rów-
nież wywodzących się, jak wiadomo, z teorii Leonar-
dowskiej. Sam profesor potwierdził pośrednio, że
wprowadzone przez niego uzupełnienia programowe
pochodzą właśnie z tego źródła. Otóż w sprawozda-
niu z 20 września 1833 poinformował władze oświa-
towe, że swój wykład z teorii sztuki opierał w znacz-
nym stopniu na stwierdzeniach Leonarda da Vinci
i kilku innych autorów zalecanych przez rzymską
Akademię Św. Łukasza19, gdzie, przypomnijmy, sam
studiował w latach 1818—1821 podczas wieloletnie-
go pobytu we Włoszech, zakończonego w r. 1827.
Paris 1803: Kraków, Akademia Sztuk Pięknych, nr inw. 551
(zaginęła); Paris 1803: Warszawa, Biblioteka Uniwersytecka,
T.8.6.26 (w 1807 opieczętowana stemplem biblioteki A. A.
Tołoczanowa); Milano 1804: Warszawa, Biblioteka Uniwersy-
tecka, 13.44.5.9; Jena 1809: Kraków, Biblioteka Jagiellońska,
248565 II; Paris 1809: Kraków, Biblioteka Jagiellońska,
146018 II; Paris 1810: Kraków, Biblioteka Jagiellońska,
243009 II.
14 A. Załuski, Programy i ich realizacja [w:] Materiały..., s.
85-88.
15 Zob. [J. Zielińska], Wojciech Korneli Stattler [w:] S. Ko-
zakiewicz, Malarstiro polskie. Oświecenie, klasycyzm,
romantyzm, Warszawa 1976, s. 285-286.
16 W. K. Stattler, Projekt do urządzenia Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie, w dopełnieniu reskryptów Wielkiej rady
Uniwersytetu z d. 21 czerwca 1831 no. 30, jako też z d. 17
kwiet. t. r. No. 102 na wezwanie jw. Alojzego Estrejchera rek-
tora U niw. Jagiellońskiego, Kraków 1832.
17 Tamże, s. 20: „w tej to klasie [3], istotne miejsce mieć
powinno porównanie poezji z malarstwem i rzeźbiarstwem [...]
Wykład więc teorji sztuk w tej mierze oświecający, niezbędnie
jest potrzebny, i dokładny wykład historii sztuk pięknych”.
Niestety nie napisał, skąd czerpał wiadomości o teo-
rii Leonarda. Można się jednak domyślać, że potrzeb-
ną wiedzę nabył już w Rzymie. Warto zauważyć, że
w r. 1817, czyli na krótko przed jego przybyciem na
studia do Rzymu, ukazało się w tym mieście pierw-
sze wydanie Traktatu według rękopisu watykańskie-
go, zawierającego Paragone20. Wolno więc sądzić, że
młody student zetknął się z tą nowością, jakkolwiek
udało mi się tylko ustalić, że miał pierwsze wydanie
paryskie z r. 1651 (aneks, nr 3)21. W każdym razie
Stattler przekazywał swoim uczniom teorię Leonar-
da aż do r. 1857, kiedy przeszedł na emeryturę. Za-
kres tych wykładów nie był, z pewnością, imponują-
cy, centralne władze wiedeńskie bowiem coraz bar-
dziej obcinały dotacje na Uniwersytet, co prowadziło
do ograniczenia zajęć. W rezultacie aż do końca
w. XIX brak wiadomości o nauczaniu teorii Leonar-
da w krakowskiej Akademii.
O ile w Krakowie stosunkowo liberalna kontrola
nad Uniwersytetem nie przeszkodziła osobistej ini-
cjatywie Stattlera, aby do programu wprowadzić
teorię malarstwa Leonarda, o tyle w Warszawie na-
uczanie na poziomie wyższym natrafiało, jak wiado-
mo, na rozmaite szykany ze strony władz rosyj-
skich. W latach 1844—1864 funkcjonowała tam
Szkoła Sztuk Pięknych22, w r. 1865 sprowadzona
w ramach represji po kolejnym powstaniu zaledwie
do rangi „Klasy dla nauki rysunku i szkicowania”,
w której programie, oczywiście, nie mogło być ofi-
cjalnie miejsca dla historii i teorii malarstwa, nawet
Leonarda23. Jednak w latach 1871—1896, pod kie-
18 Górnicki, loc. cit.,: „Więcem i to opuścił [...] disputatio,
która ars jest misterniejsza, jeśli pictura, czy statuaria, której u
nas nie znają”.
19 „Co do autorów trzymam się po większej części przez Aka-
demię Sw. Łukasza w Rzymie i znakomitszych artystów włoskich
zalecanych jest; co do teorii malarstwa — Leonardego da Vinci,
Pawła Lomazzo, Mengsa, Miliego” — Załuski, op. cit., s. 101,
dokument nr 24.
20 Trattato della pittura di Lionardo da Vinci tratto da un
codice della Biblioteca Vaticana e dedicato alla maestd di Luigi
XVIII Re di Francia e di Nararra, Roma, De Romanis 1817.
21 Wydania z r. 1817 nie odnalazłem w żadnej bibliotece pu-
blicznej w Krakowie i Warszawie. Stattler mógł zakupić swój
egzemplarz albo w Rzymie, albo w Paryżu, gdzie przebywał w
latach 1843-1884. Zabrał go następnie do Warszawy, dokąd
przeprowadził się z Krakowa około r. 1870, co zgadza się z fak-
tem, że tom znalazł się następnie w bibliotece Towarzystwa
Zachęty Sztuk Pięknych.
221.Jakimowicz i A. Ry s z k i e w i c z, Szkoła Sztuk Pięk-
nych w Warszawie 1844—1866, Rocznik Warszawski, 4: 1963,
s. 56—113; Polanowska, op. cit., s. 163—165.
23 Na temat Klasy zob. A. Ryszkiewicz, Zarys historycz-
ny^ :] Malarstwo polskie. Romantyzm, historyzm, realizm, Warsza-
wa 1989, s. 43—47; Polanowska, op. cit., s. 165-167.
71