DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Leonarda Trattato della pittura w wieku XIX w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20620#0080
własnym, z pewnością potrafił zachęcić swoich wy-
chowanków do skorzystania z tłumaczenia przygo-
towanego z takim trudem. Zapewne i on sam, oczy-
wiście nieoficjalnie* udzielał na ten temat wskazó-
wek na lekcjach. W ten sposób, dzięki osobistemu
zaangażowani^ malarza-pedagoga, Leonarda stosu-
nek do natury, a może też inne aspekty jego teorii
znalazły drogę do praktycznego nauczania artystów
w Warszawie, podobnie jak cztery dekady wcześniej
w Krakowie. Jedynym naukowym, a nie praktycz-
nym, echem tej publikacji okazała się wzmianka
Marii z Sadowskich Straszewskiej (1855—1918) w jej
opublikowanej w Krakowie książce Leonardo da
Vinci w świetle najnowszych publikacyj^.
Osoba Straszewskiej, jako uczonej-erudytki, za-
sługuje na uwagę o tyle, że swojej wiedzy nie mogła
nabyć w żadnym uniwersytecie w monarchii austro-
węgierskiej33 34, włącznie z obydwiema uczelniami pol-
skimi w Krakowie i Lwowie35. Autorka nie figuruje
również pośród Polek, które odbyły studia w Szwaj-
carii, Francji łub Belgii36. Zapewne, podobnie jak
inne niewiasty z Krakowa, Straszewska nie wywal-
czyła sobie prawa do studiów wyższych37. Będąc
żoną Maurycego (1848—1921), profesora filozofii
i estetyki, zdobyła rozległą wiedzę sama38. Dedyka-
cja jej książki pewnej „Cinie, na pamiątkę pierwsze-
go na ziemi włoskiej spotkania" wskazuje, że podró-
żowała po Italii więcej niż jeden raz. Wykazując roz-
ległą znajomość wielojęzycznej literatury przedmio-
tu, autorka z nieczęstą w ówczesnych pracach nauko-
wych rzeczowością i kompetencją krytycznie oma-
33 Rzepińska, loc. cit.; M. Straszewska, Leonardo da Vin-
ci w świetle najnowszych puhlikacyj, Kraków, Fr. Kulczycki i Sp.,
1885, s. 13 (tekst publikowany równocześnie w Przeglądzie Pol-
skim, 1884/85, 3, s. 43-76, 240-66, 481-521).
34 Perordnung des Ministers fur Kultus und Unterricht von 6. Mai
1878 an die Rektorate samstlicher Universitdten, betreffend die Zu-
lassung von Frauen zu Universitdtsvorlesungen przewidywała do-
puszczanie kobiet do studiów uniwersyteckich na zasadzie wy-
jątku i to wyłącznie jako wolne słuchaczki. Surowość przepisów
złagodzono dopiero w wydanej w r. 1897 Verordnung der Mini-
sters fur Kultus und Unterricht vom 23. Marz 1897 betreffend die
Zulassung von Frauen ais ordenthche oder ausserordentliche Horerin-
nen an den philosophischen Fakultdten der k. k. Universitdten. Por.
L. R. Beck i C. Kelle, Die osterreichische Universitatsgesetze.
Sammlung der fur die osterreichischen Universitdten gultigen Geset-
ze, Wien 1906, s. 562-564, nr 458 i s. 567-569, nr 641.
35 O braku możliwości studiowania przez kobiety aż do
schyłku w. XIX zob. U. Perkowska, Studentki Uniwersyte-
tu Jagiellońskiego w latach 1894—1939, Kraków 1994, s. 11—
13 (Biblioteka Krakowska nr 132); J. Suchmiel, Udział ko-
biet w nauce do 1939 roku w Uniwersytecie Jagiellońskim, Czę-
stochowa 1994, zwłaszcza s. 21—22; Ta sama, Działalność na-
wia wszystkie dziedziny życia i twórczości Leonarda.
Powołuje się na liczne wydania Traktatu-, włoskie
Dufresne’a z r. 1651, błędnie przez nią datowane na
r. 1637, neapolitańskie z r. 1733, bołońskie z r. 1786,
florenckie z r. 1792, rzymskie z r. 1817 i wiedeńskie
Heinricha Ludwiga z r. 188239. Szczegółowo omawia
tekst Leonarda. Opierając się zasadniczo na wywo-
dach Jeana Paula Richtera40, zamieszcza też własne
uwagi. Podkreśla, że Leonardo porównywał sztukę
i przyrodoznawstwo, posługiwał się metodami empi-
rycznymi i dążył do odkrycia praw natury. Zalecał,
aby malarz był wszechstronnie wykształcony i świa-
domy godności swojego zawodu. Mimo krytyczne-
go stosunku do fałszywej wiedzy, Leonardo trwał w
tradycyjnym przekonaniu, że szczegóły pochodzą z
idei pierwotnej. W ten sposób łączył nauki starożyt-
ne i średniowieczne w „niezwykłe połączenie pozy-
tywnej metody w rozpatrywaniu szczegółów, z pew-
nego rodzaju średniowiecznym idealizmem w poję-
ciu całości”41. Straszewska podkreśla, że Leonardo
akcentował kluczową rolę perspektywy w malarstwie
i wskazuje z dumą, że „dwie wzmianki o naszym ge-
nialnym Ciołku, którego z włoska Vitolone nazywa,
dowodzą one najoczywiściej wpływu sławnej Optyki
Ciołka na Leonarda i dają nam klucz do zrozumienia
niektórych jego — teoryi światła dotyczących”42.
Wyjaśnia też, że włoski mistrz wyraźnie cytował rę-
kopis Optyki, przechowywany w Biblioteca Marciana
w Wenecji43. Wysuwa następnie przypuszczenie, że
właśnie za pośrednictwem Witelona Leonardo „na
temat budowy oka przejął poglądy optyka arabskie-
ukowa kobiet w Uniwersytecie we Finowie do roku 1939, Częstocho-
wa 2000, zwłaszcza s. 51. Katedrę historii sztuki we Lwowie
utworzono dopiero w r. 1893, zob. A. Małkiewicz, Historia
sztuki na U niwersytecie Lwowskim 1893—1939 Iw:] Dzieje historii
sztuki w Polsce. Kształtowanie sp instytucji naukowych w XIX i XX
wieku, red. A. S. Labuda, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół
Nauk, Prace Komisji Historii Sztuki 25, Poznań 1996, s. 58-
73. Panu prof. Andrzejowi Banachowi dziękuję za użyczenie
cytowanych książek.
36 Na temat zagranicznych studiów kobiet polskich zob. J.
Hulewicz, Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w
wieku XIX, Kraków 1939, s. 192—225, rozdz. IX: Studia Po-
lek za granicą w latach 1879—1900.
37 Tamże, s. 225; Perkowska, op. cit., s. 11—16; Such-
miel, op. cit, s. 16—17.
38 Zob. Małkiewicz, Nowożytna sztuka włoska..., s. 210.
39 Straszewska, op. cit., s. 6—7.
40 Tamże, s. 74—93. Zob. J. P. Richter, The Literary Works
of Leonardo da Vinci, London 1883, rozdz. VII.
41 Straszewska, op. cit., s. 93.
42 Tamże, s. 19. Interpunkcja oryginalna.
43 Tamże, s. 19, przyp. 1.
74
chowanków do skorzystania z tłumaczenia przygo-
towanego z takim trudem. Zapewne i on sam, oczy-
wiście nieoficjalnie* udzielał na ten temat wskazó-
wek na lekcjach. W ten sposób, dzięki osobistemu
zaangażowani^ malarza-pedagoga, Leonarda stosu-
nek do natury, a może też inne aspekty jego teorii
znalazły drogę do praktycznego nauczania artystów
w Warszawie, podobnie jak cztery dekady wcześniej
w Krakowie. Jedynym naukowym, a nie praktycz-
nym, echem tej publikacji okazała się wzmianka
Marii z Sadowskich Straszewskiej (1855—1918) w jej
opublikowanej w Krakowie książce Leonardo da
Vinci w świetle najnowszych publikacyj^.
Osoba Straszewskiej, jako uczonej-erudytki, za-
sługuje na uwagę o tyle, że swojej wiedzy nie mogła
nabyć w żadnym uniwersytecie w monarchii austro-
węgierskiej33 34, włącznie z obydwiema uczelniami pol-
skimi w Krakowie i Lwowie35. Autorka nie figuruje
również pośród Polek, które odbyły studia w Szwaj-
carii, Francji łub Belgii36. Zapewne, podobnie jak
inne niewiasty z Krakowa, Straszewska nie wywal-
czyła sobie prawa do studiów wyższych37. Będąc
żoną Maurycego (1848—1921), profesora filozofii
i estetyki, zdobyła rozległą wiedzę sama38. Dedyka-
cja jej książki pewnej „Cinie, na pamiątkę pierwsze-
go na ziemi włoskiej spotkania" wskazuje, że podró-
żowała po Italii więcej niż jeden raz. Wykazując roz-
ległą znajomość wielojęzycznej literatury przedmio-
tu, autorka z nieczęstą w ówczesnych pracach nauko-
wych rzeczowością i kompetencją krytycznie oma-
33 Rzepińska, loc. cit.; M. Straszewska, Leonardo da Vin-
ci w świetle najnowszych puhlikacyj, Kraków, Fr. Kulczycki i Sp.,
1885, s. 13 (tekst publikowany równocześnie w Przeglądzie Pol-
skim, 1884/85, 3, s. 43-76, 240-66, 481-521).
34 Perordnung des Ministers fur Kultus und Unterricht von 6. Mai
1878 an die Rektorate samstlicher Universitdten, betreffend die Zu-
lassung von Frauen zu Universitdtsvorlesungen przewidywała do-
puszczanie kobiet do studiów uniwersyteckich na zasadzie wy-
jątku i to wyłącznie jako wolne słuchaczki. Surowość przepisów
złagodzono dopiero w wydanej w r. 1897 Verordnung der Mini-
sters fur Kultus und Unterricht vom 23. Marz 1897 betreffend die
Zulassung von Frauen ais ordenthche oder ausserordentliche Horerin-
nen an den philosophischen Fakultdten der k. k. Universitdten. Por.
L. R. Beck i C. Kelle, Die osterreichische Universitatsgesetze.
Sammlung der fur die osterreichischen Universitdten gultigen Geset-
ze, Wien 1906, s. 562-564, nr 458 i s. 567-569, nr 641.
35 O braku możliwości studiowania przez kobiety aż do
schyłku w. XIX zob. U. Perkowska, Studentki Uniwersyte-
tu Jagiellońskiego w latach 1894—1939, Kraków 1994, s. 11—
13 (Biblioteka Krakowska nr 132); J. Suchmiel, Udział ko-
biet w nauce do 1939 roku w Uniwersytecie Jagiellońskim, Czę-
stochowa 1994, zwłaszcza s. 21—22; Ta sama, Działalność na-
wia wszystkie dziedziny życia i twórczości Leonarda.
Powołuje się na liczne wydania Traktatu-, włoskie
Dufresne’a z r. 1651, błędnie przez nią datowane na
r. 1637, neapolitańskie z r. 1733, bołońskie z r. 1786,
florenckie z r. 1792, rzymskie z r. 1817 i wiedeńskie
Heinricha Ludwiga z r. 188239. Szczegółowo omawia
tekst Leonarda. Opierając się zasadniczo na wywo-
dach Jeana Paula Richtera40, zamieszcza też własne
uwagi. Podkreśla, że Leonardo porównywał sztukę
i przyrodoznawstwo, posługiwał się metodami empi-
rycznymi i dążył do odkrycia praw natury. Zalecał,
aby malarz był wszechstronnie wykształcony i świa-
domy godności swojego zawodu. Mimo krytyczne-
go stosunku do fałszywej wiedzy, Leonardo trwał w
tradycyjnym przekonaniu, że szczegóły pochodzą z
idei pierwotnej. W ten sposób łączył nauki starożyt-
ne i średniowieczne w „niezwykłe połączenie pozy-
tywnej metody w rozpatrywaniu szczegółów, z pew-
nego rodzaju średniowiecznym idealizmem w poję-
ciu całości”41. Straszewska podkreśla, że Leonardo
akcentował kluczową rolę perspektywy w malarstwie
i wskazuje z dumą, że „dwie wzmianki o naszym ge-
nialnym Ciołku, którego z włoska Vitolone nazywa,
dowodzą one najoczywiściej wpływu sławnej Optyki
Ciołka na Leonarda i dają nam klucz do zrozumienia
niektórych jego — teoryi światła dotyczących”42.
Wyjaśnia też, że włoski mistrz wyraźnie cytował rę-
kopis Optyki, przechowywany w Biblioteca Marciana
w Wenecji43. Wysuwa następnie przypuszczenie, że
właśnie za pośrednictwem Witelona Leonardo „na
temat budowy oka przejął poglądy optyka arabskie-
ukowa kobiet w Uniwersytecie we Finowie do roku 1939, Częstocho-
wa 2000, zwłaszcza s. 51. Katedrę historii sztuki we Lwowie
utworzono dopiero w r. 1893, zob. A. Małkiewicz, Historia
sztuki na U niwersytecie Lwowskim 1893—1939 Iw:] Dzieje historii
sztuki w Polsce. Kształtowanie sp instytucji naukowych w XIX i XX
wieku, red. A. S. Labuda, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół
Nauk, Prace Komisji Historii Sztuki 25, Poznań 1996, s. 58-
73. Panu prof. Andrzejowi Banachowi dziękuję za użyczenie
cytowanych książek.
36 Na temat zagranicznych studiów kobiet polskich zob. J.
Hulewicz, Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w
wieku XIX, Kraków 1939, s. 192—225, rozdz. IX: Studia Po-
lek za granicą w latach 1879—1900.
37 Tamże, s. 225; Perkowska, op. cit., s. 11—16; Such-
miel, op. cit, s. 16—17.
38 Zob. Małkiewicz, Nowożytna sztuka włoska..., s. 210.
39 Straszewska, op. cit., s. 6—7.
40 Tamże, s. 74—93. Zob. J. P. Richter, The Literary Works
of Leonardo da Vinci, London 1883, rozdz. VII.
41 Straszewska, op. cit., s. 93.
42 Tamże, s. 19. Interpunkcja oryginalna.
43 Tamże, s. 19, przyp. 1.
74