DOI Heft:
Komunikaty i recenzje
DOI Artikel:Smorąg Różycka, Małgorzata: Kodeks Gertrudy - najnowsze opracowania
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20620#0169
własnym: ego Gertruda (w modlitwach: 18, 103 i
105). W podobnym duchu interpretuje też modli-
twy za syna Piotra, uznając je za „niekonwencjonal-
ne świadectwo troski macierzyńskiej”11. W tym
kontekście opowiada się za emocjonalnym odczyta-
niem zwrotu unicus filius mens [Petrus\: „jedyny mój
syn” w sensie „ukochany”12.
Wczytując się uważnie w treść modlitw Gertru-
dy, zapisów kronikarskich i innych źródeł pisanych
z epoki, Michałowska sugestywnie odtwarza biogra-
fię Gertrudy, ze szczególnym uwzględnieniem itine-
rariutn kijowskiej księżnej od roku 1043, gdy uda-
ła się na Ruś. Słusznie dostrzegając liczne w tym za-
kresie wątpliwości, wynikające zarówno z braku
kompletnej dokumentacji dotyczącej Gertrudy, jak
i ujawniające się przy interpretacji źródeł pisanych,
nazywa tę część swych rozważań „impresją biogra-
ficzną”.
Dokładna data i miejsce urodzin Gertrudy pozo-
stają nieznane. Michałowska określa je alternatyw-
nie: albo w Krakowie przed koronacją Mieszka II
(tj. przed rokiem 1025), albo w Gnieźnie po koro-
nacji13. Dzieciństwo spędzić miała Gertruda raczej
w rezydencji gnieźnieńskiej. Przy tej okazji Micha-
łowska przypomina o zespole architektonicznym
na Ostrowiu Lednickim, który określa jako rezy-
dencję — w domyśle książęcą — Mieszka II wzniesio-
ną przed rokiem 1031, w przypisie powołując się na
ustalenia Zygmunta Swiechowskiego14. Nie rozwi-
jając tego wątku odnotujmy wszakże, iż w świetle
11 Zob. Michałowska, op. cit., s. 81.
12 Tamże, s. 80—84. Wysuniętą przez ks. W. Meysztowicza
propozycję, by zwrot ten odczytywać w sensie emocjonalnym
jako wyraz głębokiej miłości matki do jedynego, tzn. ukocha-
nego syna, przyjęli także B. Kiirbis i A. Poppe; za interpretacją
określenia unicus = jedynak opowiedział się K. Górski; zob. ks.
W. Meysztowicz, Manuscriptum Gertrudae filiae Mesconis II
regis Poloniae, Romae 1955, s. 111—112 (Antemurale 2); Modli-
twy (1998), s. 57; A. Poppe, Gertruda-Olisawa, regina Russorum.
Materiały do życiorysu [w:] Scriptura custos memoriae, red. D. Zy-
dorek, Poznań 2001, s. 575—591; K. Górski, Gertruda czy Oli-
sawa, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia 24, Toruń
1990, s. 73—77. Kwestia trzech synów Izjasława, wymienianych
w przekazach pisanych: Mścisława (zm. 1069), Jaropełka-Pio-
tra (zm. 1086) i Światopełka-Michała (zm. 1113), była żywo
dyskutowana w literaturze przedmiotu. Zdaniem A. Poppego,
z przesłanek źródłowych wynika, że najstarszy Mścisław urodził
się około lat 1040—1043, nie był więc synem Gertrudy, lecz nie-
znanej z imienia konkubiny. Wynika więc z tego, że Jaropełk był
pierworodnym, a Światopełk, ur. ok. 1050 r., drugim synem
Gertrudy, zob. Poppe, op. cit., szczególnie s. 582-584.
13 Michałowska, op. cit., s. 105. Zdaniem G. Labudy, od
r. 1013 Mieszko II i Rycheza rezydowali w Krakowie, zob. G.
Labuda, Mieszko II król Polski (1025—1034). Czasy przełomu
ustaleń zespołu badawczego, pod kierunkiem Kle-
mentyny Żurowskiej, budowle lednickie uznać na-
leży raczej za typowy zespół episkopalny złożony z
kościoła, baptysterium i episcopium, zestawionych
osiowo. Ich powstanie wiązane jest z osobą bisku-
pa Jordana, w Polsce od roku 96815. Powracając do
biografii Gertrudy, przyjmuje się, że późną jesienią
lub zimą roku 1031 opuściła kraj wraz z matką
i starszym bratem Kazimierzem. W tej fazie życia
księżniczki można jedynie domyślać się, że umiesz-
czona została w benedyktyńskim klasztorze pod
opieką jednej z sióstr Rychezy16. Przyrzeczona Izja-
sławowi, Gertruda opuściła Niemcy pod koniec
1042 lub na początku roku 1043, na Ruś zaś przy-
była zapewne pod koniec tego roku, bo — jak przy-
puszcza Michałowska — kilka miesięcy spędziła na
krakowskim dworze. Michałowska przyjmuje też, że
pierwsze dziesięciolecie małżeństwa upłynęły Ger-
trudzie przede wszystkim w Turowie, którym wła-
dał Izjasław z nadania ojca, księcia Jarosława Mą-
drego (zm. 1054). Nie można też wykluczyć, że w
tym czasie bywała również w Kijowie. Równie do-
mniemany jest „epizod nowogrodzki”, trwający kil-
ka miesięcy, pomiędzy końcem roku 1052 a wiosną
roku 1054. Po śmierci nowogródzkiego księcia Wło-
dzimierza 4 października 1052 roku, Nowogród
przypadł Izjasławowi, który jako najstarszy syn Ja-
rosława miał w przyszłości dziedziczyć tron kijow-
ski. Jego objęcie przez Izjasława w roku 1054 zapo-
czątkowało pasmo dramatycznych wydarzeń, udo-
w dziejach państwa polskiego, Kraków 1992, s. 50 (Rozprawy Wy-
działu Historyczno-Filozoficznego Polskiej Akademii Umiejęt-
ności 73). Biografię Gertrudy pierwszy opracował S. Kętrzyń-
ski, Gertruda [w:] Polski słownik biograficzny, t. 7, 1958, s. 405—
406 (streszczenie pracy zaginionej w r. 1944); w syntetycznym
ujęciu A. Wędzki, Gertruda [w:] Słownik starożytności słowiań-
skich, t. 2, 1964, s. 101.
14 Michałowska, op. cit., s. 105; zob. Z. Świechowski,
Wczesna architektura piastowska około r. 1000 [w:] Początki państwa
polskiego. Księga tysiąclecia, t. 2, Poznań 1962, s. 245—268.
15 W skład zespołu kierowanego przez Klementynę Żurow-
ską wchodzili archeolodzy z Muzeum Pierwszych Piastów na
Lednicy: Janusz Górski, Mateusz Łastowiecki i Jacek Wrzesiń-
ski oraz historycy sztuki z Instytutu Historii Sztuki Uniwersy-
tetu Jagiellońskiego: Adam Biedroń, Teresa Rodzińska-Chorą-
ży i Tomasz Węcławowicz. Wyniki badań prowadzonych na
miejscu od r. 1987 zostały opublikowane w pracy zbiorowej
Ostrów Lednicki, t. 1—2, red. K. Żurowska, Kraków 1993 (Bi-
blioteka Studiów Lednickich 2).
16 Wszystkie siostry Rychezy wstąpiły do klasztorów, obej-
mując stanowiska opatek: Adelajda w Nivelles, Teofano w Es-
sen, Helwiga w Neuss, Matylda w Dietkirchen i Yillich, Ida w
Gandersheim i w Kolonii, Zofia w Moguncji i w Gandersheim,
zob. Labuda, op. cit., s. 138.
163
105). W podobnym duchu interpretuje też modli-
twy za syna Piotra, uznając je za „niekonwencjonal-
ne świadectwo troski macierzyńskiej”11. W tym
kontekście opowiada się za emocjonalnym odczyta-
niem zwrotu unicus filius mens [Petrus\: „jedyny mój
syn” w sensie „ukochany”12.
Wczytując się uważnie w treść modlitw Gertru-
dy, zapisów kronikarskich i innych źródeł pisanych
z epoki, Michałowska sugestywnie odtwarza biogra-
fię Gertrudy, ze szczególnym uwzględnieniem itine-
rariutn kijowskiej księżnej od roku 1043, gdy uda-
ła się na Ruś. Słusznie dostrzegając liczne w tym za-
kresie wątpliwości, wynikające zarówno z braku
kompletnej dokumentacji dotyczącej Gertrudy, jak
i ujawniające się przy interpretacji źródeł pisanych,
nazywa tę część swych rozważań „impresją biogra-
ficzną”.
Dokładna data i miejsce urodzin Gertrudy pozo-
stają nieznane. Michałowska określa je alternatyw-
nie: albo w Krakowie przed koronacją Mieszka II
(tj. przed rokiem 1025), albo w Gnieźnie po koro-
nacji13. Dzieciństwo spędzić miała Gertruda raczej
w rezydencji gnieźnieńskiej. Przy tej okazji Micha-
łowska przypomina o zespole architektonicznym
na Ostrowiu Lednickim, który określa jako rezy-
dencję — w domyśle książęcą — Mieszka II wzniesio-
ną przed rokiem 1031, w przypisie powołując się na
ustalenia Zygmunta Swiechowskiego14. Nie rozwi-
jając tego wątku odnotujmy wszakże, iż w świetle
11 Zob. Michałowska, op. cit., s. 81.
12 Tamże, s. 80—84. Wysuniętą przez ks. W. Meysztowicza
propozycję, by zwrot ten odczytywać w sensie emocjonalnym
jako wyraz głębokiej miłości matki do jedynego, tzn. ukocha-
nego syna, przyjęli także B. Kiirbis i A. Poppe; za interpretacją
określenia unicus = jedynak opowiedział się K. Górski; zob. ks.
W. Meysztowicz, Manuscriptum Gertrudae filiae Mesconis II
regis Poloniae, Romae 1955, s. 111—112 (Antemurale 2); Modli-
twy (1998), s. 57; A. Poppe, Gertruda-Olisawa, regina Russorum.
Materiały do życiorysu [w:] Scriptura custos memoriae, red. D. Zy-
dorek, Poznań 2001, s. 575—591; K. Górski, Gertruda czy Oli-
sawa, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia 24, Toruń
1990, s. 73—77. Kwestia trzech synów Izjasława, wymienianych
w przekazach pisanych: Mścisława (zm. 1069), Jaropełka-Pio-
tra (zm. 1086) i Światopełka-Michała (zm. 1113), była żywo
dyskutowana w literaturze przedmiotu. Zdaniem A. Poppego,
z przesłanek źródłowych wynika, że najstarszy Mścisław urodził
się około lat 1040—1043, nie był więc synem Gertrudy, lecz nie-
znanej z imienia konkubiny. Wynika więc z tego, że Jaropełk był
pierworodnym, a Światopełk, ur. ok. 1050 r., drugim synem
Gertrudy, zob. Poppe, op. cit., szczególnie s. 582-584.
13 Michałowska, op. cit., s. 105. Zdaniem G. Labudy, od
r. 1013 Mieszko II i Rycheza rezydowali w Krakowie, zob. G.
Labuda, Mieszko II król Polski (1025—1034). Czasy przełomu
ustaleń zespołu badawczego, pod kierunkiem Kle-
mentyny Żurowskiej, budowle lednickie uznać na-
leży raczej za typowy zespół episkopalny złożony z
kościoła, baptysterium i episcopium, zestawionych
osiowo. Ich powstanie wiązane jest z osobą bisku-
pa Jordana, w Polsce od roku 96815. Powracając do
biografii Gertrudy, przyjmuje się, że późną jesienią
lub zimą roku 1031 opuściła kraj wraz z matką
i starszym bratem Kazimierzem. W tej fazie życia
księżniczki można jedynie domyślać się, że umiesz-
czona została w benedyktyńskim klasztorze pod
opieką jednej z sióstr Rychezy16. Przyrzeczona Izja-
sławowi, Gertruda opuściła Niemcy pod koniec
1042 lub na początku roku 1043, na Ruś zaś przy-
była zapewne pod koniec tego roku, bo — jak przy-
puszcza Michałowska — kilka miesięcy spędziła na
krakowskim dworze. Michałowska przyjmuje też, że
pierwsze dziesięciolecie małżeństwa upłynęły Ger-
trudzie przede wszystkim w Turowie, którym wła-
dał Izjasław z nadania ojca, księcia Jarosława Mą-
drego (zm. 1054). Nie można też wykluczyć, że w
tym czasie bywała również w Kijowie. Równie do-
mniemany jest „epizod nowogrodzki”, trwający kil-
ka miesięcy, pomiędzy końcem roku 1052 a wiosną
roku 1054. Po śmierci nowogródzkiego księcia Wło-
dzimierza 4 października 1052 roku, Nowogród
przypadł Izjasławowi, który jako najstarszy syn Ja-
rosława miał w przyszłości dziedziczyć tron kijow-
ski. Jego objęcie przez Izjasława w roku 1054 zapo-
czątkowało pasmo dramatycznych wydarzeń, udo-
w dziejach państwa polskiego, Kraków 1992, s. 50 (Rozprawy Wy-
działu Historyczno-Filozoficznego Polskiej Akademii Umiejęt-
ności 73). Biografię Gertrudy pierwszy opracował S. Kętrzyń-
ski, Gertruda [w:] Polski słownik biograficzny, t. 7, 1958, s. 405—
406 (streszczenie pracy zaginionej w r. 1944); w syntetycznym
ujęciu A. Wędzki, Gertruda [w:] Słownik starożytności słowiań-
skich, t. 2, 1964, s. 101.
14 Michałowska, op. cit., s. 105; zob. Z. Świechowski,
Wczesna architektura piastowska około r. 1000 [w:] Początki państwa
polskiego. Księga tysiąclecia, t. 2, Poznań 1962, s. 245—268.
15 W skład zespołu kierowanego przez Klementynę Żurow-
ską wchodzili archeolodzy z Muzeum Pierwszych Piastów na
Lednicy: Janusz Górski, Mateusz Łastowiecki i Jacek Wrzesiń-
ski oraz historycy sztuki z Instytutu Historii Sztuki Uniwersy-
tetu Jagiellońskiego: Adam Biedroń, Teresa Rodzińska-Chorą-
ży i Tomasz Węcławowicz. Wyniki badań prowadzonych na
miejscu od r. 1987 zostały opublikowane w pracy zbiorowej
Ostrów Lednicki, t. 1—2, red. K. Żurowska, Kraków 1993 (Bi-
blioteka Studiów Lednickich 2).
16 Wszystkie siostry Rychezy wstąpiły do klasztorów, obej-
mując stanowiska opatek: Adelajda w Nivelles, Teofano w Es-
sen, Helwiga w Neuss, Matylda w Dietkirchen i Yillich, Ida w
Gandersheim i w Kolonii, Zofia w Moguncji i w Gandersheim,
zob. Labuda, op. cit., s. 138.
163