DOI Heft:
Komunikaty i recenzje
DOI Artikel:Smorąg Różycka, Małgorzata: Kodeks Gertrudy - najnowsze opracowania
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20620#0171
kumentowanych obszernymi zapisami w Powieści
minionych lat, a lapidarniej — w kronikach polskich
i niemieckich. Wydarzenia te stały się - w ocenie
Michałowskiej — źródłem licznych osobistych reflek-
sji modlitewnych Gertrudy, których zamysł miał się
narodzić na wygnaniu, podczas pobytu w Niem-
czech.
Pierwsze, krótkie wygnanie (1068—1069), ksią-
żęca rodzina spędziła w Krakowie, skąd, uzyskaw-
szy zbrojną pomoc księcia Bolesława Śmiałego, po-
wróciła na Ruś. Drugie (1073—1077), kolejno w
Krakowie, a po nieudanych staraniach o wsparcie u
Bolesława, w Niemczech (od 1074), w okresie gdy
rozgorzała tam wojna domowa pomiędzy Henry-
kiem IV a zbuntowaną przeciw niemu Saksonią, po
której stronie stanęła też Turyngia i Marchia Mi-
śnieńska. Książęca rodzina znalazła się w niezwykle
trudnym położeniu, przebywając w tym czasie na
miśnieńskim dworze Dedich, należących do anty-
królewskiej, a zarazem propapieskiej opozycji. Z tą
właśnie sytuacją wiąże Michałowska modlitewną
prośbę Gertrudy o odwrócenie gniewu króla (modli-
twa 7), którego identyfikuje z Henrykiem IV17. W
tych okolicznościach podjęta została myśl o zyska-
niu poparcia papieża Grzegorza VII dla sprawy ru-
skiej. W roku 1075 z listem od Izjasława wyruszył
do Rzymu Jaropełk, może wraz z małżonką Kune-
gundą-Ireną. Jednocześnie do Kijowa udał się z po-
selstwem w imieniu Henryka IV, Burchard, prepo-
zyt katedry trewirskiej. Z okresem oczekiwania na
odpowiedź wiąże Michałowska powstanie najstarszej
części Modlitewnika, w tym także pierwszej miniatu-
ry przedstawiającej Jaropełka, Irenę i Gertrudę mo-
dlących się do św. Piotra (fol. 5v; il. 1). Jak wiado-
mo, papież w odpowiedzi wystosował dwa listy: je-
den skierował do „Dymitra, króla Rusi, i królowej,
jego małżonki”, obiecując swe poparcie, drugi zaś —
do Bolesława, nakazując mu zwrot zagrabionego
mienia18. Oba poselstwa nie przyniosły rezultatów
oczekiwanych przez książęcą parę. Niespodziewanie
jednak zmiana sytuacji politycznej w Polsce i na Rusi
okazała się korzystna także dla Izjasława. 25 grud-
nia 1076 roku Bolesław koronował się na króla, od-
rzucając tym samym niemieckie zwierzchnictwo nad
odnowioną monarchią. Niemal równocześnie, 27
grudnia, zmarł Światosław, główny przeciwnik Izja-
sława. W nowych okolicznościach Bolesław udzielił
zbrojnego wsparcia Izjasławowi, który - powróciw-
szy na Ruś - objął kijowski tron 15 lipca 1077 roku,
jak zanotował autor Powieści minionych lat. Ostatnie
miesiące życia upłynęły mu na walce o utrzymanie
sukcesji: 3 października 1078 roku poniósł śmierć w
2. Pokutna modlitwa mnichów, miniatura do homilii 5:
0 pokucie w rękopisie Drabiny do Raju Jana Klimaksa
(Synaj, klasztor Św. Katarzyny, cod. 418, fol. 79), XII w.
(wg K. Weitzmanna)
bitwie pod Czernihowem. Brak wzmianki o tym
fakcie w Modlitewniku — przypomnijmy, że modli-
twa za zmarłych należała do kanonu ówczesnych
lihri precum — Michałowska tłumaczy ubytkiem
kart, obliczanym w objętości pełnej składki, której
odpowiadać może około 176-180 wierszy tekstu,
czyli „co najmniej 10 modlitw” — jak stwierdza19.
Po śmierci Izjasława, zgodnie z prawem primoge-
nitury, władzę w Kijowie objął jego brat, Wsiewo-
łod. W tej fazie biografii Gertrudę zaprzątać miała
17 Michałowska, op. cit., s. 168.
18 Michałowska oba listy przytacza w przekładzie na j. pol-
ski, zob. s. 158—159; por. także tekst w: Monumentu Polomae
Historica, t. 1, wyd. A. Bielowski, Warszawa 1960, s. 371.
19 Michałowska, op. cit., s. 190—191 -
165
minionych lat, a lapidarniej — w kronikach polskich
i niemieckich. Wydarzenia te stały się - w ocenie
Michałowskiej — źródłem licznych osobistych reflek-
sji modlitewnych Gertrudy, których zamysł miał się
narodzić na wygnaniu, podczas pobytu w Niem-
czech.
Pierwsze, krótkie wygnanie (1068—1069), ksią-
żęca rodzina spędziła w Krakowie, skąd, uzyskaw-
szy zbrojną pomoc księcia Bolesława Śmiałego, po-
wróciła na Ruś. Drugie (1073—1077), kolejno w
Krakowie, a po nieudanych staraniach o wsparcie u
Bolesława, w Niemczech (od 1074), w okresie gdy
rozgorzała tam wojna domowa pomiędzy Henry-
kiem IV a zbuntowaną przeciw niemu Saksonią, po
której stronie stanęła też Turyngia i Marchia Mi-
śnieńska. Książęca rodzina znalazła się w niezwykle
trudnym położeniu, przebywając w tym czasie na
miśnieńskim dworze Dedich, należących do anty-
królewskiej, a zarazem propapieskiej opozycji. Z tą
właśnie sytuacją wiąże Michałowska modlitewną
prośbę Gertrudy o odwrócenie gniewu króla (modli-
twa 7), którego identyfikuje z Henrykiem IV17. W
tych okolicznościach podjęta została myśl o zyska-
niu poparcia papieża Grzegorza VII dla sprawy ru-
skiej. W roku 1075 z listem od Izjasława wyruszył
do Rzymu Jaropełk, może wraz z małżonką Kune-
gundą-Ireną. Jednocześnie do Kijowa udał się z po-
selstwem w imieniu Henryka IV, Burchard, prepo-
zyt katedry trewirskiej. Z okresem oczekiwania na
odpowiedź wiąże Michałowska powstanie najstarszej
części Modlitewnika, w tym także pierwszej miniatu-
ry przedstawiającej Jaropełka, Irenę i Gertrudę mo-
dlących się do św. Piotra (fol. 5v; il. 1). Jak wiado-
mo, papież w odpowiedzi wystosował dwa listy: je-
den skierował do „Dymitra, króla Rusi, i królowej,
jego małżonki”, obiecując swe poparcie, drugi zaś —
do Bolesława, nakazując mu zwrot zagrabionego
mienia18. Oba poselstwa nie przyniosły rezultatów
oczekiwanych przez książęcą parę. Niespodziewanie
jednak zmiana sytuacji politycznej w Polsce i na Rusi
okazała się korzystna także dla Izjasława. 25 grud-
nia 1076 roku Bolesław koronował się na króla, od-
rzucając tym samym niemieckie zwierzchnictwo nad
odnowioną monarchią. Niemal równocześnie, 27
grudnia, zmarł Światosław, główny przeciwnik Izja-
sława. W nowych okolicznościach Bolesław udzielił
zbrojnego wsparcia Izjasławowi, który - powróciw-
szy na Ruś - objął kijowski tron 15 lipca 1077 roku,
jak zanotował autor Powieści minionych lat. Ostatnie
miesiące życia upłynęły mu na walce o utrzymanie
sukcesji: 3 października 1078 roku poniósł śmierć w
2. Pokutna modlitwa mnichów, miniatura do homilii 5:
0 pokucie w rękopisie Drabiny do Raju Jana Klimaksa
(Synaj, klasztor Św. Katarzyny, cod. 418, fol. 79), XII w.
(wg K. Weitzmanna)
bitwie pod Czernihowem. Brak wzmianki o tym
fakcie w Modlitewniku — przypomnijmy, że modli-
twa za zmarłych należała do kanonu ówczesnych
lihri precum — Michałowska tłumaczy ubytkiem
kart, obliczanym w objętości pełnej składki, której
odpowiadać może około 176-180 wierszy tekstu,
czyli „co najmniej 10 modlitw” — jak stwierdza19.
Po śmierci Izjasława, zgodnie z prawem primoge-
nitury, władzę w Kijowie objął jego brat, Wsiewo-
łod. W tej fazie biografii Gertrudę zaprzątać miała
17 Michałowska, op. cit., s. 168.
18 Michałowska oba listy przytacza w przekładzie na j. pol-
ski, zob. s. 158—159; por. także tekst w: Monumentu Polomae
Historica, t. 1, wyd. A. Bielowski, Warszawa 1960, s. 371.
19 Michałowska, op. cit., s. 190—191 -
165