DOI article:
Betlej, Andrzej: Nagrobek Jabłonowskich w kościele Jezuitów we Lwowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0085
Szczególnie bliskie dziełom lwowskim są posągi z
castrum żółkiewskiego. Spośród tego zespołu, niejed-
norodnego autorsko, co podkreślali badacze ostatnio
zajmujący się nimi, należy zwrócić uwagę przede
wszystkim na trzy rzeźby jednej ręki — artysty okre-
ślonego jako „klasycyzujący berninista”, z których
dwie zostały zidentyfikowane jako personifikacje
Miłosierdzia (Caritas) i Szlachetności (Liberalistasf8.
Rzeźby z castrum łączy z posągami nagrobka spo-
sób ułożenia szat: spływających dużymi, krągłymi
kaskadami, tworzących półkoliste zakola. Także
ogólne upozowanie dodatkowo pogłębia wrażenie
podobieństwa postaci. Postać Miłosierdzia z Żółkwi
należy zestawić z figurą Roztropności lwowskiej:
podobne jest rozłożenie rąk, kunsztowne upięcie
włosów, odsłonięcie biustu, a także typ fizjonomii.
Głowy zostały osadzone na toczonych szyjach,
„pełne” twarze mają mocno podkreślony podbró-
dek, półotwarte usta. Bardzo podobnie wykonano
całe partie draperii ubiorów — o miękkich i bardzo
plastycznych, wyolbrzymionych fałdach, szaty mają
dekoracyjnie podwinięte rękawy, płaszcze otaczają
biodra postaci silnymi zwałami.
Przy tym ważnym dla naszych rozważań zespole
pojawiają się nazwiska dwóch artystów. Wiadomo,
że w r. 1747 za wykonanie dekoracji castrum płacono
zaległą ratę Jerzemu Markwartowi (Georgiusowi
Marquartowi)59. Rzeźbiarz ten był notowany we
Lwowie od r. 174160. Oprócz tej pracy Markwart
wyrzeźbił w r. 1747 ołtarze dla tymczasowej kaplicy
Dominikanów we Lwowie. Poza tym jego dorobek
łów w dawnym kościele w Nowosiółkach Zahalczyckich — zob.
K. Brzezina, J. K. Ostrowski, Daiuny kościół parafialny
p.w. Wszystkich Świętych (obecnie cerkiew greckokatolicka p. w. Ob-
jawienia Fańskiego) to Nowosiółkach Zahalczyckich [w:] Materiały
do dziejótu sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczy-
pospolitej’, red. J. K. Ostrowski, cz. I: Kościoły i klasztory daionego
województwa ruskiego, t. 13, Kraków 2005, s. 89, ił. 124-125.
Kolejnymi interesującymi rzeźbami są anioły ze zwieńczenia
ołtarza głównego kościoła Dominikanów w Tyśmienicy —
P. Krasny, Kościół parafialny p.w. Sto. Mikołaja i św. Zofii oraz
klasztor 00. Dominikanów w Tyśmienicy [w:] Materiały do dziejóto
sztuki sakralnej na ziemiach toschodnich datonej Rzeczypospolitej,
red. J. K. Ostrowski, cz. I: Kościoły i klasztory daionego woje-
wództwa ruskiego, t. 14, Kraków 2006, s. 458, ił. 807.
58 Sito, Wystawa..., s. 102—122.
59 H or nung, Majster Pinsel..., s. 36.
60 Z. Prószyńska, Markwart Jerzy Józef SAP, t. 5, s. 382
(tamże wcześniejsza literatura).
61 Hornung, Majster Pinsel..., s. 31—34; K. Mikocka-
Rachubowa, LeblasJózef, SAP, t. 5, s. 3-4. Hornung uznał
go za artystę francuskiego. Leblas w r. 1745 przed kościołem
zamkowym w Podhorcach wykonał kamienne posągi Naj-
świętszej Panny Marii, Św. Onufrego i Św. Antoniego. Wg
źródeł archiwalnych przygotował stiukowe ramy dla luster na
jest właściwie nierozpoznany. Rzeźby żółkiewskie
funkcjonują jednak w obiegu naukowym, wbrew
danym archiwalnym — za sprawą Zbigniewa Hor-
nunga — jako domniemane dzieła Josefa Leblasa61.
Nie ma jednak żadnych przeciwwskazań by nie
wierzyć archiwaliom i nie łączyć dekoracji funeral-
nej z Żółkwi z Jerzym Markwartem. Artysta ten
zapewne pochodził z morawskiego (czy szerzej: z
obszaru cesarstwa) obszaru artystycznego. Świadczyć
może o tym zachowany pośmiertny spis ruchomości
— gdzie wśród publikacji wzornikowych znajdowały
się liczne prace związane ze sztuką czeską62, a przede
wszystkim potwierdzone archiwalnie kontakty towa-
rzyskie z artystami pochodzącymi z południowych
krajów Rzeszy — Josefem Stilem (prawdopodobnie
wywodzącym się z ołomunieckiej rodziny arty-
stycznej), Konradem Kutschenreiterem (zapewne
Austriakiem), po którym w spadku otrzymał mo-
dele. I właśnie z Markwartem, jako twórcą rzeźb
żółkiewskich63, chciałbym hipotetycznie połączyć
również nagrobek Jabłonowskich.
Drugim ważnym dziełem dla analizy porów-
nawczej dekoracji nagrobka są stiuki w kaplicy
Wiśniowieckich w katedrze łacińskiej, a szczególnie
wyobrażenia w narożach tej kaplicy — personifikacje
Wiary, Miłości i Teologii, czwarta postać pozbawio-
na została atrybutu — najprawdopodobniej była
to Nadzieja. Trzeba podkreślić, że zespół ten, tak
jak poprzedni, jest niejednorodny pod względem
artystycznym i przy jego powstawaniu ewidentnie
brało udział dwóch artystów. Pierwszy — słab-
zamku w Podhorcach. Hornung przypisał mu szereg dalszych
prac: dekoracje sztukatorskie na zamku ołyckim, żółkiewskim
i oleskim, a także w pałacu lwowskim Rzewuskich. Josef
Leblas nie był jednak Francuzem i pochodził najprawdopo-
dobniej z rodziny ołomunieckich sztukatorów i rzeźbiarzy, na
co zwrócił uwagę Jan Ostrowski (zob. J. K. Ostrowski, Jan
Jerzy Pinsel — zamiast biografii [w:] Sztuka kresóto wschodnich,
t. 2, Kraków 1996, s. 367), który powołuje się na opraco-
wanie: J. Rod er, Die Olmiitzer Kiinstler und Kunsthandwerker
des Barock, Olmutz 1934, s. 94—96, gdzie wymieniono na-
stępujących rzeźbiarzy — przedstawicieli tego rodu: Franza
Ferdinanda, Antona Eliasa, Franza Antona, Hansa Georga
i Mathiasa. Niestety, zachowane realizacje (rzeźby podhore-
ckie) nie dają najlepszego wyobrażenia o stylu (i umiejętnoś-
ciach) tego rzeźbiarza.
62 Z. Hornung, Piertosi rzeźbiarze Iwotoscy okresu roko-
ka, Ziemia Czerwieńska, 3: 1936, s. 37—38; B. Szengera,
Uwagi do autorstwa dekoracji tonętrza kościoła oo. Bernardynów
toe Ltootoie 1736—1746 r. Mistrz Konrad Kotschenreiter, Studia
Muzealne, 18: 1994, s. 23.
63 Niezależnie od tego kto jest autorem prac żółkiew-
skich — to był to twórca dobrze obznajomiony z dziełami mo-
rawskimi Fontany i wyrastał w kręgu tego artysty.
79
castrum żółkiewskiego. Spośród tego zespołu, niejed-
norodnego autorsko, co podkreślali badacze ostatnio
zajmujący się nimi, należy zwrócić uwagę przede
wszystkim na trzy rzeźby jednej ręki — artysty okre-
ślonego jako „klasycyzujący berninista”, z których
dwie zostały zidentyfikowane jako personifikacje
Miłosierdzia (Caritas) i Szlachetności (Liberalistasf8.
Rzeźby z castrum łączy z posągami nagrobka spo-
sób ułożenia szat: spływających dużymi, krągłymi
kaskadami, tworzących półkoliste zakola. Także
ogólne upozowanie dodatkowo pogłębia wrażenie
podobieństwa postaci. Postać Miłosierdzia z Żółkwi
należy zestawić z figurą Roztropności lwowskiej:
podobne jest rozłożenie rąk, kunsztowne upięcie
włosów, odsłonięcie biustu, a także typ fizjonomii.
Głowy zostały osadzone na toczonych szyjach,
„pełne” twarze mają mocno podkreślony podbró-
dek, półotwarte usta. Bardzo podobnie wykonano
całe partie draperii ubiorów — o miękkich i bardzo
plastycznych, wyolbrzymionych fałdach, szaty mają
dekoracyjnie podwinięte rękawy, płaszcze otaczają
biodra postaci silnymi zwałami.
Przy tym ważnym dla naszych rozważań zespole
pojawiają się nazwiska dwóch artystów. Wiadomo,
że w r. 1747 za wykonanie dekoracji castrum płacono
zaległą ratę Jerzemu Markwartowi (Georgiusowi
Marquartowi)59. Rzeźbiarz ten był notowany we
Lwowie od r. 174160. Oprócz tej pracy Markwart
wyrzeźbił w r. 1747 ołtarze dla tymczasowej kaplicy
Dominikanów we Lwowie. Poza tym jego dorobek
łów w dawnym kościele w Nowosiółkach Zahalczyckich — zob.
K. Brzezina, J. K. Ostrowski, Daiuny kościół parafialny
p.w. Wszystkich Świętych (obecnie cerkiew greckokatolicka p. w. Ob-
jawienia Fańskiego) to Nowosiółkach Zahalczyckich [w:] Materiały
do dziejótu sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczy-
pospolitej’, red. J. K. Ostrowski, cz. I: Kościoły i klasztory daionego
województwa ruskiego, t. 13, Kraków 2005, s. 89, ił. 124-125.
Kolejnymi interesującymi rzeźbami są anioły ze zwieńczenia
ołtarza głównego kościoła Dominikanów w Tyśmienicy —
P. Krasny, Kościół parafialny p.w. Sto. Mikołaja i św. Zofii oraz
klasztor 00. Dominikanów w Tyśmienicy [w:] Materiały do dziejóto
sztuki sakralnej na ziemiach toschodnich datonej Rzeczypospolitej,
red. J. K. Ostrowski, cz. I: Kościoły i klasztory daionego woje-
wództwa ruskiego, t. 14, Kraków 2006, s. 458, ił. 807.
58 Sito, Wystawa..., s. 102—122.
59 H or nung, Majster Pinsel..., s. 36.
60 Z. Prószyńska, Markwart Jerzy Józef SAP, t. 5, s. 382
(tamże wcześniejsza literatura).
61 Hornung, Majster Pinsel..., s. 31—34; K. Mikocka-
Rachubowa, LeblasJózef, SAP, t. 5, s. 3-4. Hornung uznał
go za artystę francuskiego. Leblas w r. 1745 przed kościołem
zamkowym w Podhorcach wykonał kamienne posągi Naj-
świętszej Panny Marii, Św. Onufrego i Św. Antoniego. Wg
źródeł archiwalnych przygotował stiukowe ramy dla luster na
jest właściwie nierozpoznany. Rzeźby żółkiewskie
funkcjonują jednak w obiegu naukowym, wbrew
danym archiwalnym — za sprawą Zbigniewa Hor-
nunga — jako domniemane dzieła Josefa Leblasa61.
Nie ma jednak żadnych przeciwwskazań by nie
wierzyć archiwaliom i nie łączyć dekoracji funeral-
nej z Żółkwi z Jerzym Markwartem. Artysta ten
zapewne pochodził z morawskiego (czy szerzej: z
obszaru cesarstwa) obszaru artystycznego. Świadczyć
może o tym zachowany pośmiertny spis ruchomości
— gdzie wśród publikacji wzornikowych znajdowały
się liczne prace związane ze sztuką czeską62, a przede
wszystkim potwierdzone archiwalnie kontakty towa-
rzyskie z artystami pochodzącymi z południowych
krajów Rzeszy — Josefem Stilem (prawdopodobnie
wywodzącym się z ołomunieckiej rodziny arty-
stycznej), Konradem Kutschenreiterem (zapewne
Austriakiem), po którym w spadku otrzymał mo-
dele. I właśnie z Markwartem, jako twórcą rzeźb
żółkiewskich63, chciałbym hipotetycznie połączyć
również nagrobek Jabłonowskich.
Drugim ważnym dziełem dla analizy porów-
nawczej dekoracji nagrobka są stiuki w kaplicy
Wiśniowieckich w katedrze łacińskiej, a szczególnie
wyobrażenia w narożach tej kaplicy — personifikacje
Wiary, Miłości i Teologii, czwarta postać pozbawio-
na została atrybutu — najprawdopodobniej była
to Nadzieja. Trzeba podkreślić, że zespół ten, tak
jak poprzedni, jest niejednorodny pod względem
artystycznym i przy jego powstawaniu ewidentnie
brało udział dwóch artystów. Pierwszy — słab-
zamku w Podhorcach. Hornung przypisał mu szereg dalszych
prac: dekoracje sztukatorskie na zamku ołyckim, żółkiewskim
i oleskim, a także w pałacu lwowskim Rzewuskich. Josef
Leblas nie był jednak Francuzem i pochodził najprawdopo-
dobniej z rodziny ołomunieckich sztukatorów i rzeźbiarzy, na
co zwrócił uwagę Jan Ostrowski (zob. J. K. Ostrowski, Jan
Jerzy Pinsel — zamiast biografii [w:] Sztuka kresóto wschodnich,
t. 2, Kraków 1996, s. 367), który powołuje się na opraco-
wanie: J. Rod er, Die Olmiitzer Kiinstler und Kunsthandwerker
des Barock, Olmutz 1934, s. 94—96, gdzie wymieniono na-
stępujących rzeźbiarzy — przedstawicieli tego rodu: Franza
Ferdinanda, Antona Eliasa, Franza Antona, Hansa Georga
i Mathiasa. Niestety, zachowane realizacje (rzeźby podhore-
ckie) nie dają najlepszego wyobrażenia o stylu (i umiejętnoś-
ciach) tego rzeźbiarza.
62 Z. Hornung, Piertosi rzeźbiarze Iwotoscy okresu roko-
ka, Ziemia Czerwieńska, 3: 1936, s. 37—38; B. Szengera,
Uwagi do autorstwa dekoracji tonętrza kościoła oo. Bernardynów
toe Ltootoie 1736—1746 r. Mistrz Konrad Kotschenreiter, Studia
Muzealne, 18: 1994, s. 23.
63 Niezależnie od tego kto jest autorem prac żółkiew-
skich — to był to twórca dobrze obznajomiony z dziełami mo-
rawskimi Fontany i wyrastał w kręgu tego artysty.
79