DOI Artikel:
Zgórniak, Marek: Odpowiedż
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0127
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 11: 2007
PL ISSN 0071-6723
Marek Zgórniak
Odpowiedź
Nie zamierzam współzawodniczyć z Michałem
Haake na grząskim polu egzegezy pism Michaela
Brótjego. W artykule publikowanym w poprzednim
numerze Foliów1 wspomniałem o nich w związku
z nadinterpretacjami, które moim zdaniem dość czę-
sto trafiają się ostatnio w polskich pracach z zakresu
historii sztuki. Starałem się pokazać, że zjawisko
to dotyczy także innych dziedzin humanistyki, ale
w naszej branży nie zostało jeszcze należycie rozpo-
znane. Również za granicą nadinterpretacje przyno-
szą nieraz środowiskowy sukces, co błyskotliwie wy-
kazał w niedawno wydanej książce Roger Kimball,
analizując prace kilkorga profesorów historii sztuki
z amerykańskich uczelni2.
Zapewne odczytania tekstów Brótjego mogą być
rozmaite, bo do natury tych tekstów (w każdym razie
w polskiej, dostępnej dla mnie wersji), należy pewna
niejasność. Michał Haake sądzi np. (na s. 112), że
mylę się pisząc, iż w ostatnich pracach niemieckiego
autora „kluczową rolę przyznano [...] geometrycznym
granicom obrazu; [że] są one «podniesione do rangi
ważności czegoś nieprzekraczalnego, [...] to znaczy ab-
solutnego. [...] Zastępują [...] metafizyczny absolut»”3.
Mój adwersarz twierdzi, że „pełne sformułowanie
1 M. Zgórniak, „Dziełocentryzm” ivobecfaktóio. O kilku in-
terpretacjach obrazóiu Rodakoiuskiego i Mehoffera, Folia Historiae
Artium S.N., 10: 2005, s. 161—171.
2 R. K i m b a 11, The Rape of the Masters. Hoiu political correct-
ness sabotages art, San Francisco 2004. Na książkę tę trafiłem po
napisaniu wspomnianego wyżej artykułu. Mimo publicystycz-
nego charakteru i zawartej w podtytule tezy, nadmiernie ciążą-
cej na rozumowaniu autora, jest ona odkrywcza i z wielu wzglę-
Brótjego odnosi się do [...] obrazu Malczewskiego,
nie zaś do jakiegokolwiek obrazu” (s. 113). W in-
nych miejscach dowodzi, iż oddziałuje w ten sposób
na widza „nie jakikolwiek obraz, ale obraz, będący
dziełem sztuki” (s. 112), bo „należy rozróżnić relację
płaszczyny i przedstawienia w jakimkolwiek
malowidle [podkr. MZ] od relacji płaszczyzny
i przedstawienia w dziele sztuki” (s. 113). Uzupeł-
nienie cytatu z Brótjego o ostatnie zdanie akapitu
wskazuje, że istotnie nie chodzi w nim tylko o obraz
Malczewskiego, ale o każde dzieło sztuki malarskiej:
„Oto dlaczego, - «wyjaśnia» swe spostrzeżenia Brótje
— w sferze fenomenalnej, sztuka zawsze była pokrew-
na religii”4. Tego rodzaju uogólnienia i dystynkcje
uważam właśnie za arbitralne. Ich przyjęcie dostar-
czyłoby wprawdzie — oprócz odpowiedzi na różne
nurtujące ludzkość pytania - poręcznej i długo dotąd
poszukiwanej definicji sztuki, lub może tylko „sztuki
prawdziwej”: w odróżnieniu od kiczu, sztuki słabej
lub akurat w danym momencie niemodnej, na miano
prawdziwej sztuki zasługiwałyby obrazy oddziałujące
na świadomego widza w sposób zdefiniowany przez
Michaela Brótje! Sam autor rozumie jednak, że jego
teorie można przyjąć tylko połowicznie, że „właściwe
dów godna polecenia. Przedmiotem analizy Kimballa jest m.in.
twórczość M. Frieda, D.M. Fubina, S. Alpers i G. Pollock.
3 Zgórniak, o.c., s. 163; cytat wewnętrzny z M. Brót-
j e, Między miejscami tioorzenia — sztalugą i rajem: tuizja dziejóiv
ludzkości. 0 ujęciu obrazowym „Melancholii" [w:] „Melancholia”
Jacka Malczeiuskiego. Materiały seminarium Instytutu Historii
Sztuki IJAM i Muzeum Narodowego w Poznaniu (Rogalin, 17—18
grudnia 1998), Poznań 2002, s. 119—120.
4 Brótje, o.c., s. 120.
121
Seria Nowa, t. 11: 2007
PL ISSN 0071-6723
Marek Zgórniak
Odpowiedź
Nie zamierzam współzawodniczyć z Michałem
Haake na grząskim polu egzegezy pism Michaela
Brótjego. W artykule publikowanym w poprzednim
numerze Foliów1 wspomniałem o nich w związku
z nadinterpretacjami, które moim zdaniem dość czę-
sto trafiają się ostatnio w polskich pracach z zakresu
historii sztuki. Starałem się pokazać, że zjawisko
to dotyczy także innych dziedzin humanistyki, ale
w naszej branży nie zostało jeszcze należycie rozpo-
znane. Również za granicą nadinterpretacje przyno-
szą nieraz środowiskowy sukces, co błyskotliwie wy-
kazał w niedawno wydanej książce Roger Kimball,
analizując prace kilkorga profesorów historii sztuki
z amerykańskich uczelni2.
Zapewne odczytania tekstów Brótjego mogą być
rozmaite, bo do natury tych tekstów (w każdym razie
w polskiej, dostępnej dla mnie wersji), należy pewna
niejasność. Michał Haake sądzi np. (na s. 112), że
mylę się pisząc, iż w ostatnich pracach niemieckiego
autora „kluczową rolę przyznano [...] geometrycznym
granicom obrazu; [że] są one «podniesione do rangi
ważności czegoś nieprzekraczalnego, [...] to znaczy ab-
solutnego. [...] Zastępują [...] metafizyczny absolut»”3.
Mój adwersarz twierdzi, że „pełne sformułowanie
1 M. Zgórniak, „Dziełocentryzm” ivobecfaktóio. O kilku in-
terpretacjach obrazóiu Rodakoiuskiego i Mehoffera, Folia Historiae
Artium S.N., 10: 2005, s. 161—171.
2 R. K i m b a 11, The Rape of the Masters. Hoiu political correct-
ness sabotages art, San Francisco 2004. Na książkę tę trafiłem po
napisaniu wspomnianego wyżej artykułu. Mimo publicystycz-
nego charakteru i zawartej w podtytule tezy, nadmiernie ciążą-
cej na rozumowaniu autora, jest ona odkrywcza i z wielu wzglę-
Brótjego odnosi się do [...] obrazu Malczewskiego,
nie zaś do jakiegokolwiek obrazu” (s. 113). W in-
nych miejscach dowodzi, iż oddziałuje w ten sposób
na widza „nie jakikolwiek obraz, ale obraz, będący
dziełem sztuki” (s. 112), bo „należy rozróżnić relację
płaszczyny i przedstawienia w jakimkolwiek
malowidle [podkr. MZ] od relacji płaszczyzny
i przedstawienia w dziele sztuki” (s. 113). Uzupeł-
nienie cytatu z Brótjego o ostatnie zdanie akapitu
wskazuje, że istotnie nie chodzi w nim tylko o obraz
Malczewskiego, ale o każde dzieło sztuki malarskiej:
„Oto dlaczego, - «wyjaśnia» swe spostrzeżenia Brótje
— w sferze fenomenalnej, sztuka zawsze była pokrew-
na religii”4. Tego rodzaju uogólnienia i dystynkcje
uważam właśnie za arbitralne. Ich przyjęcie dostar-
czyłoby wprawdzie — oprócz odpowiedzi na różne
nurtujące ludzkość pytania - poręcznej i długo dotąd
poszukiwanej definicji sztuki, lub może tylko „sztuki
prawdziwej”: w odróżnieniu od kiczu, sztuki słabej
lub akurat w danym momencie niemodnej, na miano
prawdziwej sztuki zasługiwałyby obrazy oddziałujące
na świadomego widza w sposób zdefiniowany przez
Michaela Brótje! Sam autor rozumie jednak, że jego
teorie można przyjąć tylko połowicznie, że „właściwe
dów godna polecenia. Przedmiotem analizy Kimballa jest m.in.
twórczość M. Frieda, D.M. Fubina, S. Alpers i G. Pollock.
3 Zgórniak, o.c., s. 163; cytat wewnętrzny z M. Brót-
j e, Między miejscami tioorzenia — sztalugą i rajem: tuizja dziejóiv
ludzkości. 0 ujęciu obrazowym „Melancholii" [w:] „Melancholia”
Jacka Malczeiuskiego. Materiały seminarium Instytutu Historii
Sztuki IJAM i Muzeum Narodowego w Poznaniu (Rogalin, 17—18
grudnia 1998), Poznań 2002, s. 119—120.
4 Brótje, o.c., s. 120.
121