DOI Artikel:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: "Jak przekonać astrologów...?": w odpowiedzi Ewie Śnieżyńskiej-Stolot
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0109
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 11: 2007
PL ISSN 0071-6723
Joanna Ziętkiewicz-Kotz
„Jak przekonać astrologów...”?
W odpowiedzi Ewie Snieżyńskiej-Stolot
W poprzednim tomie Folia Historiae Artium
ukazał się artykuł mojego autorstwa, dotyczący fran-
cuskiego cyklu Dawida w XIII-wiecznych psałte-
rzach franko-flamandzkich. Tekst ten zwrócił uwagę
prof. Ewy Snieżyńskiej-Stolot, która w zamieszczonej
powyżej polemice podjęła krytyczną dyskusję z mo-
imi ustaleniami i zakwestionowała słuszność przy-
jętej przeze mnie metody badawczej. Artykuł mój
zainspirował Autorkę do sformułowania ogólnych
uwag na temat badań nad iluminacjami rękopisów
liturgicznych, w konsekwencji zaś do zaprezento-
wania własnej metody interpretacji psałterzowych
programów ideowych.
Za najpoważniejszy błąd mojego studium uznała
Polemistka punkt wyjścia, który obrałam przystę-
pując do analizy Dawidowego cyklu. U podstaw
moich rozważań tkwiło przekonanie, że istnieje ścisła
zależność pomiędzy przedstawieniami w inicjałach
a treścią zdobionych przez nie psalmów. W opar-
ciu o tę tezę dowodziłam, że iluminacje w sposób
dosłowny odnoszą się do tekstu pieśni, ilustrując
zawarty w nich przekaz; tym samym pełnią funkcję
swoistej glosy przełożonej na język obrazu, są wizu-
alnym objaśnieniem wybranych passusów.
1 Inicjał psalmu 26 jest dobrym przykładem takiego obra-
zowania. Początkowy wers „Pan oświecenie moje i zbawienie
moje” zilustrowano tu wizerunkiem klęczącego przed Bogiem
Dawida wskazującego na oczy. Dekorację psalmu 109 cechuje
podobnie prosta zależność. W tym przypadku słowa „Rzekł
Pan Panu memu: «Siądź po prawicy mojej, aż położę nieprzy-
jaciół twoich podnóżkiem nóg twoich!»” obrazuje przedsta-
wienie Trójcy Świętej (tzw. psałterzowej), w którym Syn Boży
zasiada na wspólnym tronie z Bogiem Ojcem, zajmując miej-
sce po Jego prawicy; pomiędzy nimi unosi się Gołębica Ducha
Zasadniczym celem mojej pracy było ustalenie
stopnia owej relacji między tekstem a obrazem.
W większości scen tworzących omawiany cykl jej
charakter był oczywisty i nie wymagał szczegóło-
wych eksplikacji — zawarte w inicjałach przedsta-
wienia stanowiły prostą ilustrację pierwszego wersu
psalmu1. Nie we wszystkich jednak przypadkach
ta zależność była równie jednoznaczna. Niektóre
z wyobrażeń nawiązywały do tytułu psalmu, inne do
dalszych jego wersów, w jeszcze innych zaś bezpo-
średnich odniesień do tekstu pieśni nie było wcale.
Klucz do tych ostatnich odnalazłam w komentarzach
i glosach do Księgi Psalmów.
W opinii Ewy Snieżyńskiej-Stolot łączenie przed-
stawień w inicjałach psałterza z tekstem zdobionych
przez nie psalmów jest niewłaściwe. Polemistka pro-
ponuje, by rozważać je w oderwaniu od tekstu, jako
niezależne obrazy zaczerpnięte z „tradycji wizualnej”
(.'Polemika, s. 95 i 97)2. W jej wyobrażeniu pojęcie to
ulega jednak dość istotnemu zawężeniu: omawiane
inicjały jawią się jej bez wyjątku jako wizerunki
należące do ikonografii astrologicznej. Przekonując
o słuszności swojej interpretacji Autorka zapewnia,
że średniowieczni miniaturzyści często sięgali do
Świętego. We wcześniejszych psałterzach ilustrację tej pieśni
charakteryzowała jeszcze większa dosłowność. Wyobrażenia
miały charakter binitarny (pomijano w nich Ducha Świętego,
o którym milczał tekst), a pod stopami Chrystusa płożyły się
postacie nieprzyjaciół; takie rozwiązanie obserwujemy m.in.
w karolińskim Psałterzu Utrechckim i w licznych romańskich
psałterzach angielskich i francuskich.
2 Powołując się na tekst Ewy Śnieżyńskiej-Stolot używać
będę określenia Polemika; w odniesieniach do mojego własnego
artykułu posługiwać się będę skrótem Cykl Daivida.
103
Seria Nowa, t. 11: 2007
PL ISSN 0071-6723
Joanna Ziętkiewicz-Kotz
„Jak przekonać astrologów...”?
W odpowiedzi Ewie Snieżyńskiej-Stolot
W poprzednim tomie Folia Historiae Artium
ukazał się artykuł mojego autorstwa, dotyczący fran-
cuskiego cyklu Dawida w XIII-wiecznych psałte-
rzach franko-flamandzkich. Tekst ten zwrócił uwagę
prof. Ewy Snieżyńskiej-Stolot, która w zamieszczonej
powyżej polemice podjęła krytyczną dyskusję z mo-
imi ustaleniami i zakwestionowała słuszność przy-
jętej przeze mnie metody badawczej. Artykuł mój
zainspirował Autorkę do sformułowania ogólnych
uwag na temat badań nad iluminacjami rękopisów
liturgicznych, w konsekwencji zaś do zaprezento-
wania własnej metody interpretacji psałterzowych
programów ideowych.
Za najpoważniejszy błąd mojego studium uznała
Polemistka punkt wyjścia, który obrałam przystę-
pując do analizy Dawidowego cyklu. U podstaw
moich rozważań tkwiło przekonanie, że istnieje ścisła
zależność pomiędzy przedstawieniami w inicjałach
a treścią zdobionych przez nie psalmów. W opar-
ciu o tę tezę dowodziłam, że iluminacje w sposób
dosłowny odnoszą się do tekstu pieśni, ilustrując
zawarty w nich przekaz; tym samym pełnią funkcję
swoistej glosy przełożonej na język obrazu, są wizu-
alnym objaśnieniem wybranych passusów.
1 Inicjał psalmu 26 jest dobrym przykładem takiego obra-
zowania. Początkowy wers „Pan oświecenie moje i zbawienie
moje” zilustrowano tu wizerunkiem klęczącego przed Bogiem
Dawida wskazującego na oczy. Dekorację psalmu 109 cechuje
podobnie prosta zależność. W tym przypadku słowa „Rzekł
Pan Panu memu: «Siądź po prawicy mojej, aż położę nieprzy-
jaciół twoich podnóżkiem nóg twoich!»” obrazuje przedsta-
wienie Trójcy Świętej (tzw. psałterzowej), w którym Syn Boży
zasiada na wspólnym tronie z Bogiem Ojcem, zajmując miej-
sce po Jego prawicy; pomiędzy nimi unosi się Gołębica Ducha
Zasadniczym celem mojej pracy było ustalenie
stopnia owej relacji między tekstem a obrazem.
W większości scen tworzących omawiany cykl jej
charakter był oczywisty i nie wymagał szczegóło-
wych eksplikacji — zawarte w inicjałach przedsta-
wienia stanowiły prostą ilustrację pierwszego wersu
psalmu1. Nie we wszystkich jednak przypadkach
ta zależność była równie jednoznaczna. Niektóre
z wyobrażeń nawiązywały do tytułu psalmu, inne do
dalszych jego wersów, w jeszcze innych zaś bezpo-
średnich odniesień do tekstu pieśni nie było wcale.
Klucz do tych ostatnich odnalazłam w komentarzach
i glosach do Księgi Psalmów.
W opinii Ewy Snieżyńskiej-Stolot łączenie przed-
stawień w inicjałach psałterza z tekstem zdobionych
przez nie psalmów jest niewłaściwe. Polemistka pro-
ponuje, by rozważać je w oderwaniu od tekstu, jako
niezależne obrazy zaczerpnięte z „tradycji wizualnej”
(.'Polemika, s. 95 i 97)2. W jej wyobrażeniu pojęcie to
ulega jednak dość istotnemu zawężeniu: omawiane
inicjały jawią się jej bez wyjątku jako wizerunki
należące do ikonografii astrologicznej. Przekonując
o słuszności swojej interpretacji Autorka zapewnia,
że średniowieczni miniaturzyści często sięgali do
Świętego. We wcześniejszych psałterzach ilustrację tej pieśni
charakteryzowała jeszcze większa dosłowność. Wyobrażenia
miały charakter binitarny (pomijano w nich Ducha Świętego,
o którym milczał tekst), a pod stopami Chrystusa płożyły się
postacie nieprzyjaciół; takie rozwiązanie obserwujemy m.in.
w karolińskim Psałterzu Utrechckim i w licznych romańskich
psałterzach angielskich i francuskich.
2 Powołując się na tekst Ewy Śnieżyńskiej-Stolot używać
będę określenia Polemika; w odniesieniach do mojego własnego
artykułu posługiwać się będę skrótem Cykl Daivida.
103