DOI Artikel:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: "Jak przekonać astrologów...?": w odpowiedzi Ewie Śnieżyńskiej-Stolot
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0110
rękopisów astrologicznych, a ilustracje w owych
rękopisach zawarte funkcjonowały w powszechnej
świadomości. Równocześnie jednak, analizując
wczesnogotycki cykl Dawida, z jakichś powodów
przywołuje wyłącznie dzieła późniejsze, które
w Paryżu przełomu XII i XIII stulecia bez wątpienia
znane nie były. Na przykład cytowane na s. 97 As-
trolabium spisane zostało przez Piętro d’Abano około
roku 13143. Autorka pisze o nim, że „zapewne było
ilustrowane”, jednak zachowane wizerunki, które
posłużyły do jej analizy, pochodzą z XV-wiecznego
wydania inkunabułowego. Innym przytaczanym
przez nią dziełem (s. 98), jest ilustrowany Picatrix
Latinus — tekst powstały co prawda w wieku XI,
jednak z oryginału arabskiego przełożony na łacinę
dopiero w połowie XIII stulecia4. Nie inaczej rzecz
się ma z El Segundo Lapidario, dziełem spisanym
w Hiszpanii po roku 1250.
Odmienny punkt wyjścia prowadzi E. Snieżyń-
ską-Stolot do zupełnie odmiennych wniosków w za-
kresie rozpoznania poszczególnych wyobrażeń. Jedna
z rozbieżności dotyczy typowej ilustracji dosłownej
psalmu 51, ukazującej króla Dawida i stojącego przed
nim diabła5. Przedstawienie to, powszechnie określa-
ne w literaturze przedmiotu jako „Dawid i szatan”6,
występuje w co trzecim psałterzu w zgromadzonym
przeze mnie korpusie. Jego trzy przykłady, które
przywołuję w recenzowanym artykule, Polemistka
odczytuje kolejno jako: 1) „króla i niedźwiedzia”, 2)
„króla i postać z rogatą głową byka” oraz 3) „króla
i bliżej nieokreślony czarny kształt”. Czytelnik nie
poznaje powodów, dla których Dawid traci swą toż-
samość — Autorka nad postacią króla nie zastanawia
się wcale. W zamian skupia się na identyfikacji
towarzyszącego mu stworzenia, w której to kwestii
proponuje kilka rozwiązań. Pierwsze z nich odnosi
się do wizerunku demona w rękopisie haskim7,
w którym dostrzega podobieństwo do niedźwie-
dzia, co z kolei każe jej uznać go za wyobrażenie
gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy w 22 stopniu
Barana lub też Wielkiej Niedźwiedzicy w 21 stop-
niu Byka (s. 97). Wyobrażenie rogatego człowieka
jf*
■ a.
ŚyotfWitmufk
jtam aęttoutfRtt
gMruu A&ttóo
i ST
\ tmmtmptmttm nd\p *
.. ^
Im' i
ttmtgc&W test mtemflmlotito tt u
itty cmtt ttw
Ipfctmr* guttum
1z-łYMiitftiiiiSTi(ui;
1. Psalm 51: Dawid i szatan. Psałterz, Francja północna,
ok. 1260. Petersburg, Gosudarstwiennaja Publiczna]a
Biblioteka, ms. Lat.O.y.I, 24, fol. 60v°
w kodeksie petersburskim (ii. 1 w niniejszym tek-
ście)8 interpretuje dwojako sugerując, że mógłby
to być gwiazdozbiór Wolarz lub też planeta Saturn
w 1 dekanie Ryb (s. 97). Wizerunek trzeci określa
jako czarny kształt, który w ikonografii astrologicz-
nej oznaczać miał Saturna w 2 dekanie Wagi (s. 97)9.
Wyjaśnienia powyższe uzupełnia informacjami o ho-
roskopach urodzeniowych, które zwykły towarzyszyć
wspomnianym układom gwiazd.
Powyższa analiza rodzi kilka pytań. Kim jest wy-
stępujący w inicjałach król i jakie ma znaczenie jego
3 Dodajmy, że autor ten, oskarżony o magię, został ska-
zany na śmierć przez sąd inkwizycji, zob. C. Giacon, Pię-
tro d’Abano [w:] Enciclopedia Cattolica, t. 9, Firenze 1952,
kol. 1395—1396. Szerzej postać tę omawia L. Thorndike,
A History of Magie and Experimental Science, London 1923,
s. 917-926.
4 Ilustracja, którą przywołuje tu E. Snieżyńska-Stolot,
pochodzi z egzemplarza wykonanego na początku wieku XV,
dziś w Bibliotece Jagiellońskiej (rkp. 793).
5 Por. Cykl Dawida, il. 1—3.
6 Taką interpretację odnajdziemy m.in. w przytaczanych
przeze mnie pracach Haseloffa, Nordenfalka i Carlvant do-
tyczących ikonografii psałterza (zob. Cykl Dawida, s. 38);
przyjmują ją także wszystkie znane mi katalogi rękopisów
iluminowanych opisujące omawiane wyobrażenie.
Haga, Koninklijke Bibliotheek, ms. 135E15, fol. 79
(zob. Cykl Dawida, il. 1).
8 Petersburg, Gosudarstwiennaja Publicznaja Biblioteka,
ms. Lat.O.y.I, 24, fol. 60v° (zob. Cykl Dawida, il. 2).
9 Vesoul, Bibliotheąue Municipale, ms. 6, fol. 84v°(zob.
Cykl Dawida, il. 3).
104
rękopisach zawarte funkcjonowały w powszechnej
świadomości. Równocześnie jednak, analizując
wczesnogotycki cykl Dawida, z jakichś powodów
przywołuje wyłącznie dzieła późniejsze, które
w Paryżu przełomu XII i XIII stulecia bez wątpienia
znane nie były. Na przykład cytowane na s. 97 As-
trolabium spisane zostało przez Piętro d’Abano około
roku 13143. Autorka pisze o nim, że „zapewne było
ilustrowane”, jednak zachowane wizerunki, które
posłużyły do jej analizy, pochodzą z XV-wiecznego
wydania inkunabułowego. Innym przytaczanym
przez nią dziełem (s. 98), jest ilustrowany Picatrix
Latinus — tekst powstały co prawda w wieku XI,
jednak z oryginału arabskiego przełożony na łacinę
dopiero w połowie XIII stulecia4. Nie inaczej rzecz
się ma z El Segundo Lapidario, dziełem spisanym
w Hiszpanii po roku 1250.
Odmienny punkt wyjścia prowadzi E. Snieżyń-
ską-Stolot do zupełnie odmiennych wniosków w za-
kresie rozpoznania poszczególnych wyobrażeń. Jedna
z rozbieżności dotyczy typowej ilustracji dosłownej
psalmu 51, ukazującej króla Dawida i stojącego przed
nim diabła5. Przedstawienie to, powszechnie określa-
ne w literaturze przedmiotu jako „Dawid i szatan”6,
występuje w co trzecim psałterzu w zgromadzonym
przeze mnie korpusie. Jego trzy przykłady, które
przywołuję w recenzowanym artykule, Polemistka
odczytuje kolejno jako: 1) „króla i niedźwiedzia”, 2)
„króla i postać z rogatą głową byka” oraz 3) „króla
i bliżej nieokreślony czarny kształt”. Czytelnik nie
poznaje powodów, dla których Dawid traci swą toż-
samość — Autorka nad postacią króla nie zastanawia
się wcale. W zamian skupia się na identyfikacji
towarzyszącego mu stworzenia, w której to kwestii
proponuje kilka rozwiązań. Pierwsze z nich odnosi
się do wizerunku demona w rękopisie haskim7,
w którym dostrzega podobieństwo do niedźwie-
dzia, co z kolei każe jej uznać go za wyobrażenie
gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy w 22 stopniu
Barana lub też Wielkiej Niedźwiedzicy w 21 stop-
niu Byka (s. 97). Wyobrażenie rogatego człowieka
jf*
■ a.
ŚyotfWitmufk
jtam aęttoutfRtt
gMruu A&ttóo
i ST
\ tmmtmptmttm nd\p *
.. ^
Im' i
ttmtgc&W test mtemflmlotito tt u
itty cmtt ttw
Ipfctmr* guttum
1z-łYMiitftiiiiSTi(ui;
1. Psalm 51: Dawid i szatan. Psałterz, Francja północna,
ok. 1260. Petersburg, Gosudarstwiennaja Publiczna]a
Biblioteka, ms. Lat.O.y.I, 24, fol. 60v°
w kodeksie petersburskim (ii. 1 w niniejszym tek-
ście)8 interpretuje dwojako sugerując, że mógłby
to być gwiazdozbiór Wolarz lub też planeta Saturn
w 1 dekanie Ryb (s. 97). Wizerunek trzeci określa
jako czarny kształt, który w ikonografii astrologicz-
nej oznaczać miał Saturna w 2 dekanie Wagi (s. 97)9.
Wyjaśnienia powyższe uzupełnia informacjami o ho-
roskopach urodzeniowych, które zwykły towarzyszyć
wspomnianym układom gwiazd.
Powyższa analiza rodzi kilka pytań. Kim jest wy-
stępujący w inicjałach król i jakie ma znaczenie jego
3 Dodajmy, że autor ten, oskarżony o magię, został ska-
zany na śmierć przez sąd inkwizycji, zob. C. Giacon, Pię-
tro d’Abano [w:] Enciclopedia Cattolica, t. 9, Firenze 1952,
kol. 1395—1396. Szerzej postać tę omawia L. Thorndike,
A History of Magie and Experimental Science, London 1923,
s. 917-926.
4 Ilustracja, którą przywołuje tu E. Snieżyńska-Stolot,
pochodzi z egzemplarza wykonanego na początku wieku XV,
dziś w Bibliotece Jagiellońskiej (rkp. 793).
5 Por. Cykl Dawida, il. 1—3.
6 Taką interpretację odnajdziemy m.in. w przytaczanych
przeze mnie pracach Haseloffa, Nordenfalka i Carlvant do-
tyczących ikonografii psałterza (zob. Cykl Dawida, s. 38);
przyjmują ją także wszystkie znane mi katalogi rękopisów
iluminowanych opisujące omawiane wyobrażenie.
Haga, Koninklijke Bibliotheek, ms. 135E15, fol. 79
(zob. Cykl Dawida, il. 1).
8 Petersburg, Gosudarstwiennaja Publicznaja Biblioteka,
ms. Lat.O.y.I, 24, fol. 60v° (zob. Cykl Dawida, il. 2).
9 Vesoul, Bibliotheąue Municipale, ms. 6, fol. 84v°(zob.
Cykl Dawida, il. 3).
104