DOI Artikel:
Michalski, Sergiusz: Romantyczene wizerunki pokonanego wodza: próba rozszerzenia ikonografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0094
4. Felix Maria Diogg, Portret Ulyssesa von Salis-Marschlins,
1794. Chur, Ratisches Museum
przykładu dostarcza nieuwzględniony dotąd, obraz
Franęois-Xavier Fabre’a (il. 3)8.
Brzostowski, oświecony właściciel dóbr Merecz
koło Wilna, stworzył z nich coś na kształt idealnego,
rządzącego się własnymi prawami, gospodarstwa
włościańskiego. Po krótkotrwałym rozkwicie Pawłów
został zniszczony przez wojska rosyjskie w trakcie
insurekcji kościuszkowskiej. Fabre przedstawił
Brzostowskiego na tle podpalonego przez armię
carską Pawłowa, strzaskana kolumna znamionuje
zniweczenie jego szczytnych zamierzeń, symboli-
zuje klęskę osobistą, ale też i klęskę całego kraju.
W sposób wręcz demonstracyjny Fabre podkreśla
zadumę zacnego referendarza litewskiego i kanonika
wileńskiego nad własnym losem i nad marnością
doczesnych ludzkich dokonań. Zza kolumny wy-
rasta jednak młode drzewo i ten tradycyjny motyw
wprowadza do obrazu powiew nadziei.
W ostatniej dekadzie wieku XVIII i na przeło-
mie wieków możemy odnotować kilka zbliżonych
przykładów świadczących o popularności motywu
szlachetnej przegranej i związanych z tym stanów
zadumy, melancholii czy nawet rozpaczy (choć ten
ostatni stan psychiczny wychodzi właściwie poza
pole odniesień pozy i wyrazu psychicznego, widoczne
w wizerunku generała Dembińskiego). W roku 1794
oskarżony o nadużycie władzy i w związku z tym
wygnany z rodzinnego kantonu Gryzonii Ulysses von
Salis-Marschlins zamówił na wygnaniu w Zurychu
swój portret (1794, Chur, Ratisches Museum, il.
4)9. Melancholijna zaduma przegranego polityka,
który w swej publicznej karierze kierował się bardzo
podobnymi ideami co Brzostowski, zakładając w tej
zacofanej części Szwajcarii manufaktury i słynne
elitarne gimnazjum Philantropin, a jednocześnie usi-
łując pośredniczyć między lokalnym stronnictwem
profrancuskim i stronnictwem proaustriackim (do
tych jego działań odnoszą się dokumenty i mapy
na stole) zakończyła się w tym samym roku co ka-
riera Brzostowskiego; rzecz znamienna, że obydwa
obrazy zostały zamówione przez sportretowanych
i że starają się one uwznioślić ich polityczną klęskę
i przydać jej — mimo bardzo konkretnych atrybutów
i odniesień — znamiona szlachetnego niespełnienia
i ogólnoludzkiego tragizmu.
Zapoczątkowany przez Sturm und Drang kult
zbójcy odbił się być może na ujęciu anonimowej
niemieckiej ryciny przedstawiającej słynnego Schin-
derhannesa (prawdziwe nazwisko Johann Buckler)
w celi więziennej w Moguncji, na krótko przed
egzekucją (1802, il. 5)10. Wprawdzie ów słynny
herszt nadreńskich zbójców, jak wskazuje nadane
mu przezwisko, otoczony był raczej złą sławą, to
jednak pełna zadumy poza, którą prezentuje widzo-
wi w celi więziennej, miała w zamyśle nieznanego
twórcy tego popularnego druku wywołać refleksję
0 marności wszelakiej kariery opartej na przemocy
1 kulcie rzeczy doczesnych, a tym samym na pewno
należy do dalszych odniesień motywu przegranego
wodza czy też polityka.
I wreszcie przykład bardzo późny, bo powstały
w roku 1850 i pod względem treściowym związany
bardzo blisko z wizerunkiem generała Dembińskie-
8 A. Ryszkiewicz, Francusko-polskie związki artystyczne
iv kręguJ. L. Davida, Warszawa 1967, s. 117—120.
9 Por. Zeichen der Freiheit. Das Bild der Republik in der Kunst
des 16. bis 20. Jahrhunderts, red. D. Gamboni, G. Germann,
kat. wyst. (Bernisches Historisches Museum 1991), nr kat.
313 (oprać. C. Hofmann); L. Dosch, Von Wyrsch zu Reinhard
und Diogg. Portrdtmalerei zwischen aristokratischem Glanz und
physiognomischer Lehre [w:] Johann Melchior Wyrsch 1732—1798,
red. M. Vogel i inni, Basel 1998, s. 188—189.
10 Bdnkelsang und Moritat, red. U. Eichler, kat. wyst.
(Staatsgalerie Stuttgart 1975), nr kat. 134. O legendzie
dotyczącej tego zbójcy zob. m.in. C. Elwenspoek, Schinder-
hannes, Stuttgart 1925.
88
1794. Chur, Ratisches Museum
przykładu dostarcza nieuwzględniony dotąd, obraz
Franęois-Xavier Fabre’a (il. 3)8.
Brzostowski, oświecony właściciel dóbr Merecz
koło Wilna, stworzył z nich coś na kształt idealnego,
rządzącego się własnymi prawami, gospodarstwa
włościańskiego. Po krótkotrwałym rozkwicie Pawłów
został zniszczony przez wojska rosyjskie w trakcie
insurekcji kościuszkowskiej. Fabre przedstawił
Brzostowskiego na tle podpalonego przez armię
carską Pawłowa, strzaskana kolumna znamionuje
zniweczenie jego szczytnych zamierzeń, symboli-
zuje klęskę osobistą, ale też i klęskę całego kraju.
W sposób wręcz demonstracyjny Fabre podkreśla
zadumę zacnego referendarza litewskiego i kanonika
wileńskiego nad własnym losem i nad marnością
doczesnych ludzkich dokonań. Zza kolumny wy-
rasta jednak młode drzewo i ten tradycyjny motyw
wprowadza do obrazu powiew nadziei.
W ostatniej dekadzie wieku XVIII i na przeło-
mie wieków możemy odnotować kilka zbliżonych
przykładów świadczących o popularności motywu
szlachetnej przegranej i związanych z tym stanów
zadumy, melancholii czy nawet rozpaczy (choć ten
ostatni stan psychiczny wychodzi właściwie poza
pole odniesień pozy i wyrazu psychicznego, widoczne
w wizerunku generała Dembińskiego). W roku 1794
oskarżony o nadużycie władzy i w związku z tym
wygnany z rodzinnego kantonu Gryzonii Ulysses von
Salis-Marschlins zamówił na wygnaniu w Zurychu
swój portret (1794, Chur, Ratisches Museum, il.
4)9. Melancholijna zaduma przegranego polityka,
który w swej publicznej karierze kierował się bardzo
podobnymi ideami co Brzostowski, zakładając w tej
zacofanej części Szwajcarii manufaktury i słynne
elitarne gimnazjum Philantropin, a jednocześnie usi-
łując pośredniczyć między lokalnym stronnictwem
profrancuskim i stronnictwem proaustriackim (do
tych jego działań odnoszą się dokumenty i mapy
na stole) zakończyła się w tym samym roku co ka-
riera Brzostowskiego; rzecz znamienna, że obydwa
obrazy zostały zamówione przez sportretowanych
i że starają się one uwznioślić ich polityczną klęskę
i przydać jej — mimo bardzo konkretnych atrybutów
i odniesień — znamiona szlachetnego niespełnienia
i ogólnoludzkiego tragizmu.
Zapoczątkowany przez Sturm und Drang kult
zbójcy odbił się być może na ujęciu anonimowej
niemieckiej ryciny przedstawiającej słynnego Schin-
derhannesa (prawdziwe nazwisko Johann Buckler)
w celi więziennej w Moguncji, na krótko przed
egzekucją (1802, il. 5)10. Wprawdzie ów słynny
herszt nadreńskich zbójców, jak wskazuje nadane
mu przezwisko, otoczony był raczej złą sławą, to
jednak pełna zadumy poza, którą prezentuje widzo-
wi w celi więziennej, miała w zamyśle nieznanego
twórcy tego popularnego druku wywołać refleksję
0 marności wszelakiej kariery opartej na przemocy
1 kulcie rzeczy doczesnych, a tym samym na pewno
należy do dalszych odniesień motywu przegranego
wodza czy też polityka.
I wreszcie przykład bardzo późny, bo powstały
w roku 1850 i pod względem treściowym związany
bardzo blisko z wizerunkiem generała Dembińskie-
8 A. Ryszkiewicz, Francusko-polskie związki artystyczne
iv kręguJ. L. Davida, Warszawa 1967, s. 117—120.
9 Por. Zeichen der Freiheit. Das Bild der Republik in der Kunst
des 16. bis 20. Jahrhunderts, red. D. Gamboni, G. Germann,
kat. wyst. (Bernisches Historisches Museum 1991), nr kat.
313 (oprać. C. Hofmann); L. Dosch, Von Wyrsch zu Reinhard
und Diogg. Portrdtmalerei zwischen aristokratischem Glanz und
physiognomischer Lehre [w:] Johann Melchior Wyrsch 1732—1798,
red. M. Vogel i inni, Basel 1998, s. 188—189.
10 Bdnkelsang und Moritat, red. U. Eichler, kat. wyst.
(Staatsgalerie Stuttgart 1975), nr kat. 134. O legendzie
dotyczącej tego zbójcy zob. m.in. C. Elwenspoek, Schinder-
hannes, Stuttgart 1925.
88