DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Krasny, Piotr: Principes, praedecessores et praeceptores nostri: nowy wizerunek młodzieńczych świętych władców w sztuce Europy Środkowej w XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0173
167
18. Św. Włodzimierz, św. Borys i św. Gleb, ikona z cerkwi Zmartwych-
wstania Pańskiego w Ratnie, ok. poł. w. xvii (wg: I. EiapxoMeHKO, Cenmi
BonoduMUp, ił. na s. 83)
19. Iwan Szczyrski, Św. Włodzimierz, św. Borys i św. Gleb na tle rosyj-
skiego Orła, miedzioryt, przełom xvii i xvm w. (wg: W. Deluga, Gra-
fika z kręgu Ławry Pieczarskiej, ił. 64)
czarnego Orła, wzlatującego ku otwartym niebiosom, na
którego piersiach znajduje się medalion z wizerunkiem
św. Włodzimierza, a pod skrzydłami jawią się na obłokach
jego synowie 83. Obaj książęta o delikatnych młodzieńczych
rysach są ubrani w zachodnie płaszcze książęce i mitry.
Wybór takiego dostojnego kostiumu w miejsce „rodzimych”
kontuszy miał z pewnością podkreślić, że Borys i Gleb są
ideowymi protoplastami Romanowów, ale strój obu ksią-
żąt różni się zdecydowanie od carskich szat, a przypomina
łudząco odzienie charakterystyczne dla ikonograhi św.
Kazimierza. Takie podobieństwo ma wymiar paradoksu,
ponieważ Kazimierz za życia zwalczał prawosławie, skła-
niając ojca do wydania zakazu budowy cerkwi w Wilnie
i w Wielkim Księstwie Litewskim 84, a po śmierci miał wspo-
móc w cudowny sposób wojska połskie w zwycięskiej bitwie
z Moskalami pod Połockiem 85. Wszystko wskazuje więc na
to, że w kijowskiej rycinie odwołano się (zapewne w znacz-
nym stopniu bezwiednie) do tradycji ukazywania świętego
księcia, ukształtowanej w czasie, gdy Kijów znajdował się
w granicach Rzeczypospolitej, a tamtejsza Ławra i Akade-
mia ulegały siłnej okcydentalizacji, zapożyczając od Kościoła
zachodniego nie tylko praktyki duszpasterskie i pedago-
giczne, ale także konkretne rozwiązania artystyczne 86.
W identyczny sposób ukazano Borysa i Gleba w przypi-
sanej Szczyrskiemu rycinie przedstawiającej Chrzest Chrys-
tusa, „przeniesiony” w wymowny sposób w nurty Dniepru
pod ławrą Peczerską [il. 20] 87. Ku Zbawicielowi podąża
ruski lud, prowadzony przez Włodzimierza i jego synów,
ubranych w zachodnie szaty książęce. Rycina zdaje się więc
przypominać, że włodzimierzowy chrzest w prawosławnej
wierze był także początkiem ruskiej państwowości i kształ-
towania się ruskiego narodu. Na początku wieku xvm takie
przesłanie miało - jak się wydaje - zachęcać Rusinów, aby
byli wierni władcom moskiewskim jako najpotężniejszym
obrońcom ortodoksji, stanowiącej podstawę ruskiej toż-
samości 88. Konwencje ikonograficzne, zapamiętane przez
peczerskich mnichów z czasów, gdy byli oni obywatelami
Rzeczypospolitej, kazały im jednak aż po połowę wieku
XVI11 ubierać wciąż Borysa i Gleba w zachodnie płaszcze
83 W. Deluga, Grafika z kręgu Ławry Pieczarskiej, s. 103, 123, 125,
il. 64.
84 F. Niewiero, Dzieje kultu, s. 71-76.
85 M. Rożek, „Sospirator Patriae”, s. 530-531.
86 Zob. np.: n. M. >KyKOBCbKMfł, ManwuKu Kueeo-naepuucbKoi iKO-
HonucbHoi MaucmepHi. Anbóyu-Kamanoz, Kpiib 1982, s. 5-16;
B. OBCMńryK, YKpamcbKe Mannpcmeo x-xviii cmonimb. PlpoóneMu
Konbopy, /IbBiB 1996, s. 398-417.
87 W. Deluga, Grafika z kręgu Ławry Pieczarskiej, s. 80-81, il. 51.
88 H. I. Torke, The Unloved Alliance: Political Relations between Mus-
covy and Ukraine in the Seventeenth Century, [w:] Ukraine and
Russia in Their Historical Encounter, red. R J. Potichnyj, Edmon-
ton 1992, s. 39-66; S. Plokhy, The Origins ofthe Slavonic Nations.
Premodern identities in Russia, Ukraine and Belarus, Cambridge
2006, s. 236-254.
18. Św. Włodzimierz, św. Borys i św. Gleb, ikona z cerkwi Zmartwych-
wstania Pańskiego w Ratnie, ok. poł. w. xvii (wg: I. EiapxoMeHKO, Cenmi
BonoduMUp, ił. na s. 83)
19. Iwan Szczyrski, Św. Włodzimierz, św. Borys i św. Gleb na tle rosyj-
skiego Orła, miedzioryt, przełom xvii i xvm w. (wg: W. Deluga, Gra-
fika z kręgu Ławry Pieczarskiej, ił. 64)
czarnego Orła, wzlatującego ku otwartym niebiosom, na
którego piersiach znajduje się medalion z wizerunkiem
św. Włodzimierza, a pod skrzydłami jawią się na obłokach
jego synowie 83. Obaj książęta o delikatnych młodzieńczych
rysach są ubrani w zachodnie płaszcze książęce i mitry.
Wybór takiego dostojnego kostiumu w miejsce „rodzimych”
kontuszy miał z pewnością podkreślić, że Borys i Gleb są
ideowymi protoplastami Romanowów, ale strój obu ksią-
żąt różni się zdecydowanie od carskich szat, a przypomina
łudząco odzienie charakterystyczne dla ikonograhi św.
Kazimierza. Takie podobieństwo ma wymiar paradoksu,
ponieważ Kazimierz za życia zwalczał prawosławie, skła-
niając ojca do wydania zakazu budowy cerkwi w Wilnie
i w Wielkim Księstwie Litewskim 84, a po śmierci miał wspo-
móc w cudowny sposób wojska połskie w zwycięskiej bitwie
z Moskalami pod Połockiem 85. Wszystko wskazuje więc na
to, że w kijowskiej rycinie odwołano się (zapewne w znacz-
nym stopniu bezwiednie) do tradycji ukazywania świętego
księcia, ukształtowanej w czasie, gdy Kijów znajdował się
w granicach Rzeczypospolitej, a tamtejsza Ławra i Akade-
mia ulegały siłnej okcydentalizacji, zapożyczając od Kościoła
zachodniego nie tylko praktyki duszpasterskie i pedago-
giczne, ale także konkretne rozwiązania artystyczne 86.
W identyczny sposób ukazano Borysa i Gleba w przypi-
sanej Szczyrskiemu rycinie przedstawiającej Chrzest Chrys-
tusa, „przeniesiony” w wymowny sposób w nurty Dniepru
pod ławrą Peczerską [il. 20] 87. Ku Zbawicielowi podąża
ruski lud, prowadzony przez Włodzimierza i jego synów,
ubranych w zachodnie szaty książęce. Rycina zdaje się więc
przypominać, że włodzimierzowy chrzest w prawosławnej
wierze był także początkiem ruskiej państwowości i kształ-
towania się ruskiego narodu. Na początku wieku xvm takie
przesłanie miało - jak się wydaje - zachęcać Rusinów, aby
byli wierni władcom moskiewskim jako najpotężniejszym
obrońcom ortodoksji, stanowiącej podstawę ruskiej toż-
samości 88. Konwencje ikonograficzne, zapamiętane przez
peczerskich mnichów z czasów, gdy byli oni obywatelami
Rzeczypospolitej, kazały im jednak aż po połowę wieku
XVI11 ubierać wciąż Borysa i Gleba w zachodnie płaszcze
83 W. Deluga, Grafika z kręgu Ławry Pieczarskiej, s. 103, 123, 125,
il. 64.
84 F. Niewiero, Dzieje kultu, s. 71-76.
85 M. Rożek, „Sospirator Patriae”, s. 530-531.
86 Zob. np.: n. M. >KyKOBCbKMfł, ManwuKu Kueeo-naepuucbKoi iKO-
HonucbHoi MaucmepHi. Anbóyu-Kamanoz, Kpiib 1982, s. 5-16;
B. OBCMńryK, YKpamcbKe Mannpcmeo x-xviii cmonimb. PlpoóneMu
Konbopy, /IbBiB 1996, s. 398-417.
87 W. Deluga, Grafika z kręgu Ławry Pieczarskiej, s. 80-81, il. 51.
88 H. I. Torke, The Unloved Alliance: Political Relations between Mus-
covy and Ukraine in the Seventeenth Century, [w:] Ukraine and
Russia in Their Historical Encounter, red. R J. Potichnyj, Edmon-
ton 1992, s. 39-66; S. Plokhy, The Origins ofthe Slavonic Nations.
Premodern identities in Russia, Ukraine and Belarus, Cambridge
2006, s. 236-254.