DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Pajor, Piotr; Utzig, Joanna: „Godny miana katedry”: o genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0022
22
6. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, strych nad nawą
południową, łuk oporowy. Fot. P. Pajor
świątyni zakończyła się w roku 1902 wraz z wykonaniem
dekoracji malarskiej wnętrza.
KONSTRUKCJA KORPUSU NAWOWEGO
Spośród sformułowanych w literaturze przedmiotu tez,
stosunkowo najłatwiej dokonać weryfikacji tych dotyczą-
cych systemu konstrukcyjnego, bowiem jego analizy od
samego początku opierały się na błędnych danych. Jak
już wspomnieliśmy, zdaniem wszystkich badaczy, którzy
tę kwestię poruszali, a także zgodnie z dokumentacją
rysunkową opublikowaną w pracach Łuszczkiewicza,
Skibińskiego, Kowalskiego i w korpusie Architektura go-
tycka w Polsce, przypory nawy głównej bez pośrednictwa
łuków oporowych sprowadzono na odsadzkę, tak że pełną
grubością wspierają się bezpośrednio na filarach między-
nawowych. Tymczasem penetracja strychów nad nawami
bocznymi prowadzi do zupełnie odmiennych wniosków:
na strychu nad nawą południową zachowały się dwa wy-
datne łuki oporowe [il. 6], a na wszystkich pozostałych
przyporach czytelne są relikty nasad łuków, które uległy
zniszczeniu w nieznanym czasie [il. 7]. Ponadto przypory
bynajmniej nie schodzą na odsadzkę pełnym przekrojem,
nieco poniżej pobicia dachu zostają mocno podcięte, tra-
cąc ponad połowę grubości - właśnie ta ich część została
nadwieszona na łukach. W nieznanym nam czasie wiszą-
ce partie przypór, pozbawione oparcia łuków, zabezpie-
czono metalowymi klamrami. Nad nawą północną relikty
łuków są gorzej eksponowane, w większości przysłonięte
deskami pobicia dachu, ale można je dostrzec na dwóch
przyporach [il. 8]. Zwraca jednak uwagę różnica techno-
logiczna - nad nawą południową łuki oporowe zostały
dość głęboko osadzone w przyporach, toteż nawet tam,
7. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, strych nad nawą
południową, relikt łuku oporowego z widocznymi klińcami nasady
łuku w trzonie przypory. Fot. P. Pajor
gdzie łuki się nie zachowały, klińce tworzące ich nasady
są dobrze widoczne w trzonach przypór. Tymczasem
nad nawą północną łuki osadzono płytko, a w przypad-
ku pierwszej od wschodu przypory bezpośrednio pod jej
wiszącą, oklamrowaną częścią znajduje się gładkie cegla-
ne lico. Tworzące je cegły wydają się nieco odmienne od
pozostałych, ale ich dokładna obserwacja nie była możli-
wa, toteż nie udało się określić, czy lico to zostało wtórnie
przemurowane. Ponadto trzeba odnotować, że na strychu
nad nawą północną w elewacji nawy głównej znajdują się
liczne ubytki i wyrwy, zapewne powstałe wskutek ostrze-
lania katedry przez Armię Czerwoną w 1920 r. Niewątpli-
wie konstrukcja korpusu, dobrze czytelna po stronie po-
łudniowej, była znacznie bliższa zastosowanej w Gnieź-
nie, niż to przypuszczał Skibiński [il. 9]. Istotną różnicą
jest jednak brak wydatnych wsporników na przyporach,
które w wielkopolskiej świątyni tworzą jakby fragment
drugiego ramienia łuku 29, jakkolwiek koncepcja nadwie-
szenia większości masy przypór na łukach oporowych,
przenoszących ją na mury magistralne, jest taka sama.
W dotychczasowej literaturze zarysowano dwie kon-
cepcje pochodzenia gnieźnieńskiej konstrukcji. Jan
Zachwatowicz, którego tezę do niedawna powszechnie
przyjmowano, wywodził ją z architektury państwa krzy-
żackiego, zwłaszcza cysterskich kościołów w Oliwie, Pel-
plinie oraz leżącym po polskiej stronie granicy Korono-
wie 30. Ostatnio Jakub Adamski zwrócił jednak uwagę, że
29 Zob. J. Kowalski, Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-
-XVI wieku, Poznań 2010, s. 67, il. 48.
30 J. Zachwatowicz, Katedra gnieźnieńska. Gotycki system kon-
strukcyjny, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, 3, 1934/1935,
s. 180-195; idem, Architektura katedry gotyckiej, [w:] Katedra
6. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, strych nad nawą
południową, łuk oporowy. Fot. P. Pajor
świątyni zakończyła się w roku 1902 wraz z wykonaniem
dekoracji malarskiej wnętrza.
KONSTRUKCJA KORPUSU NAWOWEGO
Spośród sformułowanych w literaturze przedmiotu tez,
stosunkowo najłatwiej dokonać weryfikacji tych dotyczą-
cych systemu konstrukcyjnego, bowiem jego analizy od
samego początku opierały się na błędnych danych. Jak
już wspomnieliśmy, zdaniem wszystkich badaczy, którzy
tę kwestię poruszali, a także zgodnie z dokumentacją
rysunkową opublikowaną w pracach Łuszczkiewicza,
Skibińskiego, Kowalskiego i w korpusie Architektura go-
tycka w Polsce, przypory nawy głównej bez pośrednictwa
łuków oporowych sprowadzono na odsadzkę, tak że pełną
grubością wspierają się bezpośrednio na filarach między-
nawowych. Tymczasem penetracja strychów nad nawami
bocznymi prowadzi do zupełnie odmiennych wniosków:
na strychu nad nawą południową zachowały się dwa wy-
datne łuki oporowe [il. 6], a na wszystkich pozostałych
przyporach czytelne są relikty nasad łuków, które uległy
zniszczeniu w nieznanym czasie [il. 7]. Ponadto przypory
bynajmniej nie schodzą na odsadzkę pełnym przekrojem,
nieco poniżej pobicia dachu zostają mocno podcięte, tra-
cąc ponad połowę grubości - właśnie ta ich część została
nadwieszona na łukach. W nieznanym nam czasie wiszą-
ce partie przypór, pozbawione oparcia łuków, zabezpie-
czono metalowymi klamrami. Nad nawą północną relikty
łuków są gorzej eksponowane, w większości przysłonięte
deskami pobicia dachu, ale można je dostrzec na dwóch
przyporach [il. 8]. Zwraca jednak uwagę różnica techno-
logiczna - nad nawą południową łuki oporowe zostały
dość głęboko osadzone w przyporach, toteż nawet tam,
7. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, strych nad nawą
południową, relikt łuku oporowego z widocznymi klińcami nasady
łuku w trzonie przypory. Fot. P. Pajor
gdzie łuki się nie zachowały, klińce tworzące ich nasady
są dobrze widoczne w trzonach przypór. Tymczasem
nad nawą północną łuki osadzono płytko, a w przypad-
ku pierwszej od wschodu przypory bezpośrednio pod jej
wiszącą, oklamrowaną częścią znajduje się gładkie cegla-
ne lico. Tworzące je cegły wydają się nieco odmienne od
pozostałych, ale ich dokładna obserwacja nie była możli-
wa, toteż nie udało się określić, czy lico to zostało wtórnie
przemurowane. Ponadto trzeba odnotować, że na strychu
nad nawą północną w elewacji nawy głównej znajdują się
liczne ubytki i wyrwy, zapewne powstałe wskutek ostrze-
lania katedry przez Armię Czerwoną w 1920 r. Niewątpli-
wie konstrukcja korpusu, dobrze czytelna po stronie po-
łudniowej, była znacznie bliższa zastosowanej w Gnieź-
nie, niż to przypuszczał Skibiński [il. 9]. Istotną różnicą
jest jednak brak wydatnych wsporników na przyporach,
które w wielkopolskiej świątyni tworzą jakby fragment
drugiego ramienia łuku 29, jakkolwiek koncepcja nadwie-
szenia większości masy przypór na łukach oporowych,
przenoszących ją na mury magistralne, jest taka sama.
W dotychczasowej literaturze zarysowano dwie kon-
cepcje pochodzenia gnieźnieńskiej konstrukcji. Jan
Zachwatowicz, którego tezę do niedawna powszechnie
przyjmowano, wywodził ją z architektury państwa krzy-
żackiego, zwłaszcza cysterskich kościołów w Oliwie, Pel-
plinie oraz leżącym po polskiej stronie granicy Korono-
wie 30. Ostatnio Jakub Adamski zwrócił jednak uwagę, że
29 Zob. J. Kowalski, Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-
-XVI wieku, Poznań 2010, s. 67, il. 48.
30 J. Zachwatowicz, Katedra gnieźnieńska. Gotycki system kon-
strukcyjny, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, 3, 1934/1935,
s. 180-195; idem, Architektura katedry gotyckiej, [w:] Katedra