DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Pajor, Piotr; Utzig, Joanna: „Godny miana katedry”: o genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0031
31
20. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, maswerk w osio-
wym oknie prezbiterium. Fot. P. Pajor
bocznymi lancetami także umieszczono mniejsze trójliście.
Charakterystyczne wydaje się „schodkowe” ukształtowanie
maswerku o podwyższonej środkowej części, które wolno
uznać za luźne odwołanie do motywu wprowadzonego na
dużą skalę na fasadzie katedry w Strasburgu (np. w dolnej
części przypór, w ażurowej dekoracji pierwszej kondygna-
cji). Ten strasburski motyw był popularny zwłaszcza w 1.
połowie XIV w., zanim zaczęły dominować kompozycje
koncentryczne, nieoddające podziałów okna. Jeszcze bar-
dziej charakterystyczna jest jednak figura dwóch syme-
trycznie ułożonych „proto-rybich pęcherzy”, która także ma
genezę górnoreńską. Po raz pierwszy podobna kompozycja
pojawiła się na tak zwanym rysunku Bi, przechowywa-
nym w Wien Museum Karlsplatz (nr inw. 105.069) [il. 21],
a przedstawiającym projekt frontowej elewacji północnej
wieży katedry w Strasburgu, będący wariacją tzw. rysunku
B. Interesujący nas motyw zastosowano w nim w maswer-
ku wielkiego okna kondygnacji dzwonów, jednakże dwie
proto-pęcherzowe lancety znajdują się pomiędzy dwoma
łukami, nie zaś na jednym. Dolne krzywizny lancetek odgi-
nają się więc od pionowej osi okna ku górze, odwrotnie niż
w oknie włocławskim. Rysunek Bi datowany jest obecnie
na schyłek XIII w. i wiązany z Erwinem von Steinbach, jak-
kolwiek niegdyś sugerowano datowania nawet kilkadziesiąt
Erhaltung und. Dokumentation von gotischem Mafiwerk, „Denk-
malpflege in Baden-Wurttemberg”, 32, 2003, z. 2, s. 160).
21. Tzw. rysunekBl, Wien, Museum Karlsplatz, nr inw. 105.069. Wg
H.J. Boker, A.-Ch. Brehm, J. Hanschke, J.-S. Sauve, Architektur der
Gotik: Rheinlande, Salzburg 2014, s. 173
lat późniejsze 53. Projekt nie został zrealizowany, ale niewiele
później maswerk o bardzo podobnym układzie zastosowa-
no w dwóch oknach chóru katedry w Verden an der Al-
ler 54. Niemal w tym samym czasie omawiany motyw został
też jednak przekształcony do postaci bliskiej maswerkowi
włocławskiemu. Prawdopodobnie najstarszą kompozycję
tego typu znajdujemy w kościele pocysterskim w Salem
(pierwsze od wschodu okno w północnej ścianie prezbite-
rium) [il. 22] 55. Nieco później maswerki takie zastosowano
53 Zwięzły stan badań przedstawili ostatnio Hans J. Boker, Anne-
-Christine Brehm, Julian Hanschke, Jean-Sebastien Sauve (Archi-
tektur der Gotik: Rheinlande, Salzburg 2014, s. 172-176).
54 Kunstdenkmdler der Provinz Hannover, V: Regierungsbezirk Sta-
de, 1: Die Kreise Verden, Rotenburg und Zeven, Hannover 1908,
s. 30-67. Chór budowany był w latach 1290-1323. Na recepcję
rysunku Bi zwrócił uwagę Norbert Nussbaum (German Gothic
Church Architecture, New Haven-London 2000, s. 68).
55 U. Knapp, Die Mafiwerke des Salemer Munster und ihre Stellung in
der hochgotischen Architektur des Oberrheins. Beobachtungen zu
einer Konstruktionszeichnung im Chorumgang des Salemer Mun-
ster, [w:] Bericht uber die 43. Tagungfur Ausgrabungswissenschaft
und Bauforschung, Bonn 2004, s. 253-271; idem, Salem. Die Ge-
baude, s. 107 (jak w przyp. 46) (gdzie omawiany maswerk datowa-
ny jest na krótko przed 1300 r.). Maswerki chóru i transeptu koś-
cioła w Salem uważane są za pionierskie dla rozprzestrzeniania
na południu Rzeszy wczesnych form maswerków opartych o zło-
żone krzywe i ośle grzbiety, których stylistyka bywa wręcz okre-
ślana jako „proto-flamboyant”, zob. R Crossley, Salem and the
20. Włocławek, katedra pw. Wniebowzięcia NMP, maswerk w osio-
wym oknie prezbiterium. Fot. P. Pajor
bocznymi lancetami także umieszczono mniejsze trójliście.
Charakterystyczne wydaje się „schodkowe” ukształtowanie
maswerku o podwyższonej środkowej części, które wolno
uznać za luźne odwołanie do motywu wprowadzonego na
dużą skalę na fasadzie katedry w Strasburgu (np. w dolnej
części przypór, w ażurowej dekoracji pierwszej kondygna-
cji). Ten strasburski motyw był popularny zwłaszcza w 1.
połowie XIV w., zanim zaczęły dominować kompozycje
koncentryczne, nieoddające podziałów okna. Jeszcze bar-
dziej charakterystyczna jest jednak figura dwóch syme-
trycznie ułożonych „proto-rybich pęcherzy”, która także ma
genezę górnoreńską. Po raz pierwszy podobna kompozycja
pojawiła się na tak zwanym rysunku Bi, przechowywa-
nym w Wien Museum Karlsplatz (nr inw. 105.069) [il. 21],
a przedstawiającym projekt frontowej elewacji północnej
wieży katedry w Strasburgu, będący wariacją tzw. rysunku
B. Interesujący nas motyw zastosowano w nim w maswer-
ku wielkiego okna kondygnacji dzwonów, jednakże dwie
proto-pęcherzowe lancety znajdują się pomiędzy dwoma
łukami, nie zaś na jednym. Dolne krzywizny lancetek odgi-
nają się więc od pionowej osi okna ku górze, odwrotnie niż
w oknie włocławskim. Rysunek Bi datowany jest obecnie
na schyłek XIII w. i wiązany z Erwinem von Steinbach, jak-
kolwiek niegdyś sugerowano datowania nawet kilkadziesiąt
Erhaltung und. Dokumentation von gotischem Mafiwerk, „Denk-
malpflege in Baden-Wurttemberg”, 32, 2003, z. 2, s. 160).
21. Tzw. rysunekBl, Wien, Museum Karlsplatz, nr inw. 105.069. Wg
H.J. Boker, A.-Ch. Brehm, J. Hanschke, J.-S. Sauve, Architektur der
Gotik: Rheinlande, Salzburg 2014, s. 173
lat późniejsze 53. Projekt nie został zrealizowany, ale niewiele
później maswerk o bardzo podobnym układzie zastosowa-
no w dwóch oknach chóru katedry w Verden an der Al-
ler 54. Niemal w tym samym czasie omawiany motyw został
też jednak przekształcony do postaci bliskiej maswerkowi
włocławskiemu. Prawdopodobnie najstarszą kompozycję
tego typu znajdujemy w kościele pocysterskim w Salem
(pierwsze od wschodu okno w północnej ścianie prezbite-
rium) [il. 22] 55. Nieco później maswerki takie zastosowano
53 Zwięzły stan badań przedstawili ostatnio Hans J. Boker, Anne-
-Christine Brehm, Julian Hanschke, Jean-Sebastien Sauve (Archi-
tektur der Gotik: Rheinlande, Salzburg 2014, s. 172-176).
54 Kunstdenkmdler der Provinz Hannover, V: Regierungsbezirk Sta-
de, 1: Die Kreise Verden, Rotenburg und Zeven, Hannover 1908,
s. 30-67. Chór budowany był w latach 1290-1323. Na recepcję
rysunku Bi zwrócił uwagę Norbert Nussbaum (German Gothic
Church Architecture, New Haven-London 2000, s. 68).
55 U. Knapp, Die Mafiwerke des Salemer Munster und ihre Stellung in
der hochgotischen Architektur des Oberrheins. Beobachtungen zu
einer Konstruktionszeichnung im Chorumgang des Salemer Mun-
ster, [w:] Bericht uber die 43. Tagungfur Ausgrabungswissenschaft
und Bauforschung, Bonn 2004, s. 253-271; idem, Salem. Die Ge-
baude, s. 107 (jak w przyp. 46) (gdzie omawiany maswerk datowa-
ny jest na krótko przed 1300 r.). Maswerki chóru i transeptu koś-
cioła w Salem uważane są za pionierskie dla rozprzestrzeniania
na południu Rzeszy wczesnych form maswerków opartych o zło-
żone krzywe i ośle grzbiety, których stylistyka bywa wręcz okre-
ślana jako „proto-flamboyant”, zob. R Crossley, Salem and the