Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Editor]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Editor]: Folia Historiae Artium (NS: 14.2016)

32

22. Salem, kościół opactwa Cystersów, maswerk okna w północnej
ścianie prezbiterium. Fot. J. Adamski

także w południowej nawie bocznej kościoła tego samego
zgromadzenia w Kappel am Albis 56, w kościele opackim
w Niederhaslach [il. 23], w kościele św. Mikołaja w dolno-
saskim Rinteln (dwa boczne okna apsydy) [il. 24] 57, a także
w chórze kościoła św. Mikołaja w nieodległym Lemgo [il.
25]. Bardzo wcześnie, bo już na przełomie XIII i XIV w.
motyw ten, w dodatku w zmultiplikowanej formie, zastoso-
wano też w maswerkowej dekoracji nagrobka św. Eufrozy-

Ogee Arch, [w:] Architektur und Monumentalskulptur des 12.-14.
Jahrhunderts. Produktion und Rezeption. Festschriftfur Peter Kur-
mann zum 65. Geburtstag, red. S. Gasser, C. Freigang, B. Boerner,
Bern-Berlin 2006, s. 321-342.

56 Dodatkowo w przypadku Kappel am Albis wskazywano na po-
wiązania warsztatowe z Salem, zob. U. Knapp, Die Mafiwerke,
s. 268 (jak w przyp. 55); idem, Der Neubau der Zistenzienserklo-
sterkirche im Spannungsfeld Habsburgischer Machtinteressen, [w:]
Sedlec - historie, architektura a umeleckd tvorba sedleckeho kldśte-
ra ve stredoevropskem kontextu kolem roku 1300 a 1700, red. R. Lo-
mickova, Praha 2009, s. 323-324. Na temat maswerków opisywa-
nego typu na obszarze górnoreńskim zob. również: W. Gfeller,
Geschichte des Mafiwerks am Oberrhein. Die Eingebung des ent-
werfenden Baumeisters und ihre geometrische Funktion, Peters-
berg 2016, s. 43-44, 48, 50.

57 Die Bau- und Kunstdenkmdler im Regierungsbezirk Cassel, t. 3:
Kreis Grafschaft Schaumburg, red. H. Siebern, H. Brunnen, Mar-
burg 1907, s. 11-12; wprawienie maswerków chóru można wiązać
z pracami, jakie miał miejsce w tym trzynastowiecznym kościele
ok. 1320-1340 r.

23. Niederhaslach, kolegiata pw. św. Florentyna, maswerk w oknie
nawy południowej. Fot. R. Hammann na lic. Creative Commons 4.0
- Wikimedia Commons, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/
commons/5/58/Niederhaslach_StFlorentl56.JPG, oprac. P. Pajor

ny, pochodzącym z klasztoru Dominikanek w Klingental,
obecnie znajdującego się w krużgankach katedry w Bazy-
lei 58. Datowanie pozostałych przykładów rozciąga się od
końca XIII do połowy XIV w. Nie bez znaczenia jest fakt, że
w przypadku Salem większość badaczy podkreślała stras-
burską genezę form 59. Występowanie wymienionych ana-
logii w oddalonych od siebie regionach zachodnioniemie-
ckich utrudnia określenie bezpośredniego pochodzenia
form włocławskiego maswerku, zwraca jednak uwagę od-
ległe źródło strasburskie oraz ponowna, tym razem bardzo
dokładna, zbieżność z formami kościoła w Salem. Rysu-
nek maswerku środkowego okna prezbiterium raz jeszcze
wskazuje na przynależność katedry włocławskiej do sze-
roko rozumianego zjawiska architektury około roku 1300.

Liczne podobieństwa formalne sprawiają, że kościół
w Salem trzeba uznać za główne źródło inspiracji twór-
ców projektu kujawskiej katedry. Trzeba jednak przyznać,
że jej budowniczowie, mający do dyspozycji jedynie ce-
glany materiał i najpewniej dość skąpe fundusze, musieli
ten wzór uprościć i zmodyfikować; podobnie działo się
jednak na większości wielkich placów budów ówczesnej
Europy Środkowej.

58 Zob. P. Crossley, Salem and the Ogee, s. 337-338 (jakwprzyp. 55).

59 Zob. U. Knapp, Die Mafiwerke (jak w przyp. 55). W zależności
strasburskie wątpił jednak Jiirgen Michler (Die ursprunglische
Chorform der Zisterzienserkirche in Salem, „Zeitschrift fur Kunst-
geschichte”, 47,1984, s. 42). Na temat kościoła w Salem zob. także:
U. Knapp, Salem: Die Gebaude, passim (jak w przyp. 46).