DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Pajor, Piotr; Utzig, Joanna: „Godny miana katedry”: o genezie formy architektonicznej kościoła katedralnego we Włocławku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0033
33
24. Rinteln, kościół pw. św. Mikołaja, widok zewnętrzny prezbiterium.
Fot. w domenie publicznej - Wikimedia Commons, https://upload.
wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/St._Nikolai_Rintełn.JPG
SKLEPIENIA
Elementem wymagającym osobnego rozpatrzenia są skle-
pienia katedry. Zarówno korpus, jak i prezbiterium, nieza-
leżnie od kształtu przęseł, przekryte są czteroramiennymi
sklepieniami gwiaździstymi z żebrami przekątniowymi
[il. l, 3]. Tego typu sklepienia kojarzy się jednoznacznie
z państwem krzyżackim, gdzie pojawiały się już blisko
początku XIV stulecia (np. w chórach toruńskich kościo-
łów śś. Janów i św. Jakuba [il. 14] ) 60; prawdopodobnie to
stamtąd ich wzór trafił do Włocławka. Całe wnętrze kate-
dry zostało jednak najpewniej przesklepione dopiero pod
koniec budowy, na przełomie XIV i XV w., z czym może
wiązać się zapis z 1392 dotyczący opłacenia dachu nad
chórem 61. Niestety, również ten element katedry poddano
restauracji wXIX w., kiedy wymieniono dużą część żeber,
pozostaje więc uwierzyć Wojciechowskiemu, że powtó-
rzono oryginalne profilowania. Mimo ogólnych krzyżac-
kich paraleli, późny czas powstania włocławskich sklepień
nie jest więc argumentem na rzecz bliskich związków in-
nych elementów kościoła z architekturą państwa zakon-
60 Ch. Herrmann, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Un-
tersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie, Pe-
tersberg 2007, s. 158-164.
61 M. Machowski, A. Włodarek, Włocławek, s. 258 [jak w przyp. 8]:
1392 - „wymienione pieniądze pro tectura chori” (za: Monumen-
ta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. 18, Wladislaviae 1899,
s. 41-42).
25. Lemgo, kościół pw. św. Mikołaja, maswerk w oknie prezbite-
rium. Wg G. Binding, Masswek, Darmstadt 1989, s. 307, il. 347.
nego, a już zwłaszcza nie świadczy o krzyżackiej genezie
wyjściowej koncepcji katedry. Na podstawie potrójnych
wiązek służek można natomiast przypuszczać, że pier-
wotnie w katedrze planowano sklepienia czterodzielne,
w których wysunięta środkowa służka wspierałaby żebro
jarzmowe, a para służek bocznych żebra przekątniowe.
PODSUMOWANIE
W powyższych rozważaniach nie rościmy sobie pretensji
do jednoznacznego rozwiązania proweniencji form archi-
tektury katedry włocławskiej. Nie ulega jednak wątpliwo-
ści, że znany jej twórcom zasób wzorów i źródeł inspiracji
był znacznie większy, niż dotąd sądzono. Katedrę trzeba
uznać za typowe dzieło swoich czasów, powstałe z inspi-
racji zwłaszcza architekturą górnoreńską, ze szczególnym
uwzględnieniem kościoła cysterskiego w Salem. Już od
pewnego czasu badacze tacy jak Peter Kurmann, Marc
C. Schurr 62, a w Polsce Tomasz Węcławowicz 63, Stanisław
Stulin 64 czy Jakub Adamski 65 wskazują na wielką rolę tego
62 Zob. np. R Kurman, Spdtgotische Tendenzen in der europdischen
Architektur um 1300, [w:] Europdische Kunst um 1300, Wien-
Kóln-Graz 1986 (Akten des XXV. Internationalen Kongresses fiir
Kunstgeschichte, 6), s. 11-18; M. C. Schurr, The West Facade (jak
wprzyp. 45).
63 T. Węcławowicz, Gotyckie bazyliki, passim (jakwprzyp. 47).
64 S.J. Stulin, „Kierunki kształtowania się stylu regionalnego archi-
tektury sakralnej na Śląsku ok. 1320-1370 r.”, mps rozprawy dok-
torskiej, Instytut Historii Sztuki, Architektury i Techniki Poli-
techniki Wrocławskiej, Wrocław 1982.
65 J. Adamski, Rola Strasburga i Górnej Nadrenii w rozwoju
XIV-wiecznej architektury sakralnej w Polsce i na Śląsku, [w:] Śred-
niowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych
24. Rinteln, kościół pw. św. Mikołaja, widok zewnętrzny prezbiterium.
Fot. w domenie publicznej - Wikimedia Commons, https://upload.
wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/St._Nikolai_Rintełn.JPG
SKLEPIENIA
Elementem wymagającym osobnego rozpatrzenia są skle-
pienia katedry. Zarówno korpus, jak i prezbiterium, nieza-
leżnie od kształtu przęseł, przekryte są czteroramiennymi
sklepieniami gwiaździstymi z żebrami przekątniowymi
[il. l, 3]. Tego typu sklepienia kojarzy się jednoznacznie
z państwem krzyżackim, gdzie pojawiały się już blisko
początku XIV stulecia (np. w chórach toruńskich kościo-
łów śś. Janów i św. Jakuba [il. 14] ) 60; prawdopodobnie to
stamtąd ich wzór trafił do Włocławka. Całe wnętrze kate-
dry zostało jednak najpewniej przesklepione dopiero pod
koniec budowy, na przełomie XIV i XV w., z czym może
wiązać się zapis z 1392 dotyczący opłacenia dachu nad
chórem 61. Niestety, również ten element katedry poddano
restauracji wXIX w., kiedy wymieniono dużą część żeber,
pozostaje więc uwierzyć Wojciechowskiemu, że powtó-
rzono oryginalne profilowania. Mimo ogólnych krzyżac-
kich paraleli, późny czas powstania włocławskich sklepień
nie jest więc argumentem na rzecz bliskich związków in-
nych elementów kościoła z architekturą państwa zakon-
60 Ch. Herrmann, Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Un-
tersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie, Pe-
tersberg 2007, s. 158-164.
61 M. Machowski, A. Włodarek, Włocławek, s. 258 [jak w przyp. 8]:
1392 - „wymienione pieniądze pro tectura chori” (za: Monumen-
ta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. 18, Wladislaviae 1899,
s. 41-42).
25. Lemgo, kościół pw. św. Mikołaja, maswerk w oknie prezbite-
rium. Wg G. Binding, Masswek, Darmstadt 1989, s. 307, il. 347.
nego, a już zwłaszcza nie świadczy o krzyżackiej genezie
wyjściowej koncepcji katedry. Na podstawie potrójnych
wiązek służek można natomiast przypuszczać, że pier-
wotnie w katedrze planowano sklepienia czterodzielne,
w których wysunięta środkowa służka wspierałaby żebro
jarzmowe, a para służek bocznych żebra przekątniowe.
PODSUMOWANIE
W powyższych rozważaniach nie rościmy sobie pretensji
do jednoznacznego rozwiązania proweniencji form archi-
tektury katedry włocławskiej. Nie ulega jednak wątpliwo-
ści, że znany jej twórcom zasób wzorów i źródeł inspiracji
był znacznie większy, niż dotąd sądzono. Katedrę trzeba
uznać za typowe dzieło swoich czasów, powstałe z inspi-
racji zwłaszcza architekturą górnoreńską, ze szczególnym
uwzględnieniem kościoła cysterskiego w Salem. Już od
pewnego czasu badacze tacy jak Peter Kurmann, Marc
C. Schurr 62, a w Polsce Tomasz Węcławowicz 63, Stanisław
Stulin 64 czy Jakub Adamski 65 wskazują na wielką rolę tego
62 Zob. np. R Kurman, Spdtgotische Tendenzen in der europdischen
Architektur um 1300, [w:] Europdische Kunst um 1300, Wien-
Kóln-Graz 1986 (Akten des XXV. Internationalen Kongresses fiir
Kunstgeschichte, 6), s. 11-18; M. C. Schurr, The West Facade (jak
wprzyp. 45).
63 T. Węcławowicz, Gotyckie bazyliki, passim (jakwprzyp. 47).
64 S.J. Stulin, „Kierunki kształtowania się stylu regionalnego archi-
tektury sakralnej na Śląsku ok. 1320-1370 r.”, mps rozprawy dok-
torskiej, Instytut Historii Sztuki, Architektury i Techniki Poli-
techniki Wrocławskiej, Wrocław 1982.
65 J. Adamski, Rola Strasburga i Górnej Nadrenii w rozwoju
XIV-wiecznej architektury sakralnej w Polsce i na Śląsku, [w:] Śred-
niowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych