DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Walanus, Wojciech: Z dziejów fotograficznej dokumentacji polskiego dziedzictwa kulturowego: Kampanie inwentaryzacyjne Adolfa Szyszko-Bohusza i Stefana Zaborowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0086
86
25. Wilczkowice, kapliczka przydrożna i jej twórca Franciszek Smul-
czyk. Fot. S. Zaborowski, 1909. Fototeka IHS UJ
pomysł ten upadł 176. Wydaje się, że dla Sokołowskiego naj-
ważniejszym rezultatem każdej pracy badawczej, w tym
także (lub zwłaszcza) działań inwentaryzatorskich, była
publikacja wydana drukiem. Dzięki „Sprawozdaniom
Komisji” zebrana podczas „wycieczek” dokumentacja
mogła być stosunkowo szybko udostępniona czytelnikowi
i trafić do obiegu naukowego. Miało to jednak swoje kon-
sekwencje. Po przeniesieniu na karty tego luksusowo wy-
dawanego czasopisma, fotografie i rysunki - a raczej ich
reprodukcje, często zmodyfikowane poprzez kadrowa-
176Powody konfliktu opisał Zaborowski Sokołowskiemu w liście
z 8 IV1909, AUJ, sygn. 98/7: „Przesłane Komisyi a raczej Sz. Pro-
fesorowi fotografie Sulejowa wywołały w Tow. Opieki nad Zabyt-
kami (Warszawskiem) incydent i skutkiem tego niegrzeczności
ze strony zarządu tegoż młodego Towarzystwa. Z uwagi na takie
stanowisko Zarządu młodego tego, a zatem mało doświadczone-
go T[owarzyst]wa, i wobec wyraźnej tendencyi wrogiej wzglę-
dem Akademii, jaka zwłaszcza po śmierci śp. hr. Krasińskiego
nie omieszkała się zaznaczyć - uważałem za właściwe, wobec
mogących mieć miejsce strat Akademii, proponowanego złoże-
nia w depozyt klisz Akademii z ubiegłych wycieczek nie popie-
rać i wszelkie rokowania przerwać. Klisze zatem pozostają nadal
w moim depozycie tak jak to było dotąd umówione. Prócz tego
z Towarzystwa Opieki usunąłem się”.
nie lub retusze 177 - rozpoczynały swoje „drugie życie” 178,
funkcjonując odtąd w oderwaniu od swych materialnych
pierwowzorów. Te ostatnie zaś w nieunikniony sposób
musiały ulec rozproszeniu.
EPILOG
Zapewne wkrótce po zerwaniu współpracy z Komisją
(najpóźniej w 1912 r.) Zaborowski udał się do Wiednia,
gdzie podjął naukę w Cesarsko-Królewskim Graficznym
Zakładzie Szkolno-Eksperymentalnym (K. K. Graphische
Lehr- und Versuchsanstalt), by „specjalizować się w re-
produkcji”. Planował bowiem wydawanie „nakładów”
(pocztówek?) ze swoich zdjęć 179. Wcześniej zawarł umowę
z Akademią, na mocy której wykonane na jej koszt ne-
gatywy stały się jego własnością, natomiast ich reprodu-
kowanie wymagało zgody Akademii 180. Dalsze losy tego
177 W sprawie „obcinania” i retuszowania odbitek drukowanych
w „Sprawozdaniach” Szyszko-Bohusz interweniował nawet u So-
kołowskiego (AUJ, sygn. 98/6, list z 20 X1907): „Ponieważ wkrót-
ce zapewne rozpocznie się druk i przygotowanie do druku klisz
z odbitek, w imieniu Zaborowskiego prosiłbym nie zbyt obcinać
odbitki, gdyż to bardzo je szpeci, we własnym zaś imieniu prosił-
bym jeśli można nie retuszować gałęzi i.t.d. naprz. w Brochowie,
gdzie punta do zdjęcia naumyślnie przeze mnie tak obierane były,
by gałęzie zakryły architekturę zeszpeconą szerokokątnym obiek-
tywem. Obcięcie w tym wypadku zupełnie by zepsuło odbitkę,
retuszowanie zaś do niczego by nie doprowadziło”.
178 Por. I. Kopania, „Społeczne życie wizerunku”. O funkcjonowaniu
materiałów ikonograficznych z polskich archiwów dziedzictwa kul-
turowego, ok. 1900-1939, [w:] Archiwa wizualne, t. 2, s. 139-171 (jak
wprzyp. 2).
179 Świadczy o tym list Zaborowskiego do Konstancji Sanguszkowej
z 8IV1912 (Muzeum Okręgowe w Tarnowie, sygn. MT-H/737/61),
który fotograf napisał w Tarnowie, lecz jako adres zwrotny podał:
„Wien VII. Westbahnstr. 25. K. K. Graphische Anstalt. An Herrn
St. v. Zaborowski”. Wbrew stwierdzeniom Angeli Sołtys (Kłisze
Stefana Zaborowskiego, s. 19 [jak w przyp. 94]; eadem, Dokumen-
tacjafotograficzna, s. 48 [jak w przyp. 94]), z listu tego nie wynika,
że Zaborowski zamierzał wydawać reprodukcje fotografii w Wied-
niu, nie ma też mowy o tym, że jego zakład miał specjalizować
się w cynkografii. O wiedeńskiej szkole zob. M. Gróning, Die
Photographische Gesellschaft als Motorfur die Grundung der k. k.
Lehr- und Versuchsansta.lt fur Photographie und Reproductions-
verfahren, [w:] Die Explosion der Bilderwelt. Die Photographische
Gesellschaft in Wien 1861-1945, red. M. Ponstingl, Wien 2011 (Bei-
trage zur Geschichte der Fotografie in Ósterreich, 60), s. 167-175.
180Ogólne założenia tej umowy znamy z listu Zaborowskiego do
Sanguszkowej, zob. przyp. 179: „Negatywy te na zasadzie układu
z Akademią Umiejętności, i°. Należą do mnie. 2°. Prawo repro-
dukcyi może być udzielone przez Akademię za porozumieniem
się z nią. Na tej zasadzie każdy nabywca negatywów, nabywając je,
jednocześnie nabywa i ten regres do prawa reprodukcyi”. Umowę
tę omówiła jako pierwsza A. Sołtys, Klisze Stefana Zaborowskie-
go, s. 17 (jak w przyp. 94); eadem, Dokumentacja fotograficzna,
s. 47 (jakwprzyp. 94).
25. Wilczkowice, kapliczka przydrożna i jej twórca Franciszek Smul-
czyk. Fot. S. Zaborowski, 1909. Fototeka IHS UJ
pomysł ten upadł 176. Wydaje się, że dla Sokołowskiego naj-
ważniejszym rezultatem każdej pracy badawczej, w tym
także (lub zwłaszcza) działań inwentaryzatorskich, była
publikacja wydana drukiem. Dzięki „Sprawozdaniom
Komisji” zebrana podczas „wycieczek” dokumentacja
mogła być stosunkowo szybko udostępniona czytelnikowi
i trafić do obiegu naukowego. Miało to jednak swoje kon-
sekwencje. Po przeniesieniu na karty tego luksusowo wy-
dawanego czasopisma, fotografie i rysunki - a raczej ich
reprodukcje, często zmodyfikowane poprzez kadrowa-
176Powody konfliktu opisał Zaborowski Sokołowskiemu w liście
z 8 IV1909, AUJ, sygn. 98/7: „Przesłane Komisyi a raczej Sz. Pro-
fesorowi fotografie Sulejowa wywołały w Tow. Opieki nad Zabyt-
kami (Warszawskiem) incydent i skutkiem tego niegrzeczności
ze strony zarządu tegoż młodego Towarzystwa. Z uwagi na takie
stanowisko Zarządu młodego tego, a zatem mało doświadczone-
go T[owarzyst]wa, i wobec wyraźnej tendencyi wrogiej wzglę-
dem Akademii, jaka zwłaszcza po śmierci śp. hr. Krasińskiego
nie omieszkała się zaznaczyć - uważałem za właściwe, wobec
mogących mieć miejsce strat Akademii, proponowanego złoże-
nia w depozyt klisz Akademii z ubiegłych wycieczek nie popie-
rać i wszelkie rokowania przerwać. Klisze zatem pozostają nadal
w moim depozycie tak jak to było dotąd umówione. Prócz tego
z Towarzystwa Opieki usunąłem się”.
nie lub retusze 177 - rozpoczynały swoje „drugie życie” 178,
funkcjonując odtąd w oderwaniu od swych materialnych
pierwowzorów. Te ostatnie zaś w nieunikniony sposób
musiały ulec rozproszeniu.
EPILOG
Zapewne wkrótce po zerwaniu współpracy z Komisją
(najpóźniej w 1912 r.) Zaborowski udał się do Wiednia,
gdzie podjął naukę w Cesarsko-Królewskim Graficznym
Zakładzie Szkolno-Eksperymentalnym (K. K. Graphische
Lehr- und Versuchsanstalt), by „specjalizować się w re-
produkcji”. Planował bowiem wydawanie „nakładów”
(pocztówek?) ze swoich zdjęć 179. Wcześniej zawarł umowę
z Akademią, na mocy której wykonane na jej koszt ne-
gatywy stały się jego własnością, natomiast ich reprodu-
kowanie wymagało zgody Akademii 180. Dalsze losy tego
177 W sprawie „obcinania” i retuszowania odbitek drukowanych
w „Sprawozdaniach” Szyszko-Bohusz interweniował nawet u So-
kołowskiego (AUJ, sygn. 98/6, list z 20 X1907): „Ponieważ wkrót-
ce zapewne rozpocznie się druk i przygotowanie do druku klisz
z odbitek, w imieniu Zaborowskiego prosiłbym nie zbyt obcinać
odbitki, gdyż to bardzo je szpeci, we własnym zaś imieniu prosił-
bym jeśli można nie retuszować gałęzi i.t.d. naprz. w Brochowie,
gdzie punta do zdjęcia naumyślnie przeze mnie tak obierane były,
by gałęzie zakryły architekturę zeszpeconą szerokokątnym obiek-
tywem. Obcięcie w tym wypadku zupełnie by zepsuło odbitkę,
retuszowanie zaś do niczego by nie doprowadziło”.
178 Por. I. Kopania, „Społeczne życie wizerunku”. O funkcjonowaniu
materiałów ikonograficznych z polskich archiwów dziedzictwa kul-
turowego, ok. 1900-1939, [w:] Archiwa wizualne, t. 2, s. 139-171 (jak
wprzyp. 2).
179 Świadczy o tym list Zaborowskiego do Konstancji Sanguszkowej
z 8IV1912 (Muzeum Okręgowe w Tarnowie, sygn. MT-H/737/61),
który fotograf napisał w Tarnowie, lecz jako adres zwrotny podał:
„Wien VII. Westbahnstr. 25. K. K. Graphische Anstalt. An Herrn
St. v. Zaborowski”. Wbrew stwierdzeniom Angeli Sołtys (Kłisze
Stefana Zaborowskiego, s. 19 [jak w przyp. 94]; eadem, Dokumen-
tacjafotograficzna, s. 48 [jak w przyp. 94]), z listu tego nie wynika,
że Zaborowski zamierzał wydawać reprodukcje fotografii w Wied-
niu, nie ma też mowy o tym, że jego zakład miał specjalizować
się w cynkografii. O wiedeńskiej szkole zob. M. Gróning, Die
Photographische Gesellschaft als Motorfur die Grundung der k. k.
Lehr- und Versuchsansta.lt fur Photographie und Reproductions-
verfahren, [w:] Die Explosion der Bilderwelt. Die Photographische
Gesellschaft in Wien 1861-1945, red. M. Ponstingl, Wien 2011 (Bei-
trage zur Geschichte der Fotografie in Ósterreich, 60), s. 167-175.
180Ogólne założenia tej umowy znamy z listu Zaborowskiego do
Sanguszkowej, zob. przyp. 179: „Negatywy te na zasadzie układu
z Akademią Umiejętności, i°. Należą do mnie. 2°. Prawo repro-
dukcyi może być udzielone przez Akademię za porozumieniem
się z nią. Na tej zasadzie każdy nabywca negatywów, nabywając je,
jednocześnie nabywa i ten regres do prawa reprodukcyi”. Umowę
tę omówiła jako pierwsza A. Sołtys, Klisze Stefana Zaborowskie-
go, s. 17 (jak w przyp. 94); eadem, Dokumentacja fotograficzna,
s. 47 (jakwprzyp. 94).