DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Smolińska, Marta: (Przeciw)pomnik nomadyczny w konstelacji metafor: „Biała penetracja” przestrzeni (pamięci)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0098
98
5. Horst Hoheisel & Andreas Knitz, Pomnik szarych autobusów, 2014, Poznań. Fot. M. Smolińska
czy pokrywanie danego terenu siecią powiązań, uzmysła-
wiających trasy szarych autobusów oraz skutki akcji Tą.
Zapominanie, przypominanie i pamiętanie to nieustannie
zmienny proces, w trakcie którego w naszej wyobraźni po-
wstają sieci powiązań, złożone z obrazów, indywidualnych
wspomnień czy przyswojonej wiedzy. Nomadyczny (prze-
ciwjpomnik projektu Hoheisela i Knitza swoją kondycją
odnosi się więc do tego procesu, równie silnie oddziałując
na emocje, jak i na umysły odbiorców. Obecność Den-
kmal der Grauen Busse w danym miejscu konfrontuje ich
bowiem z tragicznym wymiarem historii i zabiera w po-
dróż do przeszłości. Postrzegany z dystansu, przypomina
środki transportu używane przez nazistów w trakcie tak
zwanej operacji eutanazja. Jego forma złożona z dwóch
symetrycznych elementów umożliwia jednak także wej-
ście do środka: odbiorca przestaje być wówczas jedynie
zewnętrznym obserwatorem, lecz wchodzi w rolę ofiary
i czyta wyryte w betonie wstrząsające pytanie „Dokąd nas
zabieracie?” Staje się pasażerem autobusu, „zamkniętym”
na jakiś czas między dwiema szarymi ścianami, które
w dużej mierze zasłaniają widok i wywołują wrażenie
uwięzienia. Każdy doświadczający Denkmal der Grauen
Busse z tej perspektywy, własnym ciałem doznaje niepew-
ności i lęku, które musiały towarzyszyć wywożonym pa-
cjentom. Nomadyczna kondycja tego pomnika przenosi
się więc również na wyobraźnię odbiorcy, którego myśli
zostają wprawione w ruch, a proces „białej penetracji”
- przez obecność szarego autobusu - zachodzi zarówno
w przestrzeni rzeczywistej, jak i w przestrzeni pamięci, po-
zostawiając w nich rysy. Co warte podkreślenia, w języku
niemieckim słowo fahren - jechać - zawiera się w słowie
erfahren - doświadczać, dowiadywać się - co w wyrazisty
sposób wskazuje na powiązanie pomiędzy kondycją men-
talną a przemieszczaniem się. Aspekt ten można z kolei
uznać za pokrewny nomadologii Deleuzea i Guattariego,
dla których przemieszczanie się nomady automatycznie
pociąga za sobą przemieszczanie się jego myśli.
Zarówno Wanderboje duetu Peschken i Pisarsky, jak
i Denkmal der Grauen Busse autorstwa Hoheisela i Knitza,
postrzegam jako modelowe wręcz przykłady (przeciw)pom-
ników nomadycznych. Zasadnicza różnica między nimi
polega przede wszystkim na zmienności przesłania tego
pierwszego i stałości znaczenia tego drugiego.
Obie realizacje, powstałe blisko siebie w czasie: odpo-
wiednio w roku 2005 i 2006, w interesujący sposób od-
noszą się z kolei do pojęcia sieci, i to nie tylko opisanej
już powyżej sieci znaczeń. O ile Hoheisel i Knitz użyli
tego terminu bezpośrednio w opisie swojego projektu
(„ein netzwerkendes Denkmal”), o tyle do analizy Wan-
derboje zostanie ono zastosowane przeze mnie. Den-
kmal der Grauen Busse generuje impuls do powstawania
sieci współpracujących ze sobą osób, które angażują się
w gromadzenie środków finansowych, organizowanie
transportu, osadzanie pomnika w wybranych miejscach
oraz edukowanie odbiorców. Odwołując się do definicji
Manuela Castellsa można powiedzieć, że sieć to zbiór
5. Horst Hoheisel & Andreas Knitz, Pomnik szarych autobusów, 2014, Poznań. Fot. M. Smolińska
czy pokrywanie danego terenu siecią powiązań, uzmysła-
wiających trasy szarych autobusów oraz skutki akcji Tą.
Zapominanie, przypominanie i pamiętanie to nieustannie
zmienny proces, w trakcie którego w naszej wyobraźni po-
wstają sieci powiązań, złożone z obrazów, indywidualnych
wspomnień czy przyswojonej wiedzy. Nomadyczny (prze-
ciwjpomnik projektu Hoheisela i Knitza swoją kondycją
odnosi się więc do tego procesu, równie silnie oddziałując
na emocje, jak i na umysły odbiorców. Obecność Den-
kmal der Grauen Busse w danym miejscu konfrontuje ich
bowiem z tragicznym wymiarem historii i zabiera w po-
dróż do przeszłości. Postrzegany z dystansu, przypomina
środki transportu używane przez nazistów w trakcie tak
zwanej operacji eutanazja. Jego forma złożona z dwóch
symetrycznych elementów umożliwia jednak także wej-
ście do środka: odbiorca przestaje być wówczas jedynie
zewnętrznym obserwatorem, lecz wchodzi w rolę ofiary
i czyta wyryte w betonie wstrząsające pytanie „Dokąd nas
zabieracie?” Staje się pasażerem autobusu, „zamkniętym”
na jakiś czas między dwiema szarymi ścianami, które
w dużej mierze zasłaniają widok i wywołują wrażenie
uwięzienia. Każdy doświadczający Denkmal der Grauen
Busse z tej perspektywy, własnym ciałem doznaje niepew-
ności i lęku, które musiały towarzyszyć wywożonym pa-
cjentom. Nomadyczna kondycja tego pomnika przenosi
się więc również na wyobraźnię odbiorcy, którego myśli
zostają wprawione w ruch, a proces „białej penetracji”
- przez obecność szarego autobusu - zachodzi zarówno
w przestrzeni rzeczywistej, jak i w przestrzeni pamięci, po-
zostawiając w nich rysy. Co warte podkreślenia, w języku
niemieckim słowo fahren - jechać - zawiera się w słowie
erfahren - doświadczać, dowiadywać się - co w wyrazisty
sposób wskazuje na powiązanie pomiędzy kondycją men-
talną a przemieszczaniem się. Aspekt ten można z kolei
uznać za pokrewny nomadologii Deleuzea i Guattariego,
dla których przemieszczanie się nomady automatycznie
pociąga za sobą przemieszczanie się jego myśli.
Zarówno Wanderboje duetu Peschken i Pisarsky, jak
i Denkmal der Grauen Busse autorstwa Hoheisela i Knitza,
postrzegam jako modelowe wręcz przykłady (przeciw)pom-
ników nomadycznych. Zasadnicza różnica między nimi
polega przede wszystkim na zmienności przesłania tego
pierwszego i stałości znaczenia tego drugiego.
Obie realizacje, powstałe blisko siebie w czasie: odpo-
wiednio w roku 2005 i 2006, w interesujący sposób od-
noszą się z kolei do pojęcia sieci, i to nie tylko opisanej
już powyżej sieci znaczeń. O ile Hoheisel i Knitz użyli
tego terminu bezpośrednio w opisie swojego projektu
(„ein netzwerkendes Denkmal”), o tyle do analizy Wan-
derboje zostanie ono zastosowane przeze mnie. Den-
kmal der Grauen Busse generuje impuls do powstawania
sieci współpracujących ze sobą osób, które angażują się
w gromadzenie środków finansowych, organizowanie
transportu, osadzanie pomnika w wybranych miejscach
oraz edukowanie odbiorców. Odwołując się do definicji
Manuela Castellsa można powiedzieć, że sieć to zbiór