DOI Heft:
Nekrologi
DOI Artikel:Petrus, Jerzy T.; Żygulski, Zdzisław [Gefeierte Pers.]: Zdzisław Żygulski jun. (1921–2015)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0132
132
biblioteką, gromadzoną podczas licznych zagranicznych
podróży, a także dzięki szerokim kontaktom naukowym.
Pracę w Muzeum Czartoryskich rozpoczął, gdy było ono
jeszcze formalnie instytucją prywatną, która w roku 1951
stała się oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie,
a zakończył po przekształceniu w fundację rodziny Czarto-
ryskich, związaną organizacyjnie z krakowskim Muzeum.
O swoich ówczesnych planach działań naukowych pi-
sał: „Wykorzystując doświadczenie uniwersyteckiej szkoły
anglistycznej, postanowiłem rozwinąć działalność prak-
tyczną i teoretyczną w trzech kierunkach: muzeologii,
bronioznawstwa i orientalistyki. Nie była to decyzja zgod-
na z duchem epoki faworyzującej jednostronną, ścisłą
i głęboką specjalizację. Odpowiadała natomiast poczuciu
łączności z tradycją dawniejszą, przedwojenną, której
humanistyczne i encyklopedyczne nastawienie sprzyjało
ogarnianiu różnorodnych dziedzin i zjawisk. Na wszyst-
kich obranych polach [...] wspólnym odniesieniem była
szeroko pojęta historia sztuki [,..]”. 2 Miejsce pracy sprzy-
jało nakreśleniu takiego programu, realizowanego konse-
kwentnie bez względu na okoliczności. Rytm wyznaczały
odtąd osiągane stopnie naukowe, wyjazdy zagraniczne
i pojawiające się publikacje.
Bezpośredni kontakt ze znakomitymi dziełami sztuki
zgromadzonymi przez Czartoryskich zaowocował szere-
giem publikacji. Pierwsza drukowana praca Żygulskiego
ukazała się w roku 1952 w „Rozprawach i Sprawozda-
niach Muzeum Narodowego w Krakowie” i nosiła tytuł
Tarcza renesansowa w Zbiorach Czartoryskich. Przy-
czynek do dziejów kolekcjonerstwa polskiego. Doktorat,
przygotowany pod kierunkiem prof. Wojsława Mole, zo-
stał obroniony w roku 1960 na Uniwersytecie Jagielloń-
skim. Podstawą była praca Dzieje zbiorów Pulawskich.
Świątynia Sybilli i Dom Gotycki. Stopień doktora habi-
litowanego z zakresu historii sztuki Bliskiego Wschodu
uzyskał w roku 1968, profesorem nadzwyczajnym został
w roku 1978, zaś zwyczajnym w 1987. Pracując w mu-
zeum przeszedł wszystkie szczeble zatrudnienia: był re-
ferendarzem, asystentem, starszym asystentem, adiunk-
tem, kustoszem, wreszcie starszym kustoszem. W roku
1965 został mianowany kierownikiem Działu Rzemiosła
Artystycznego w Muzeum Czartoryskich, Oddziale Mu-
zeum Narodowego. W roku 1977 uzyskał w krakowskim
muzeum stanowisko docenta. Na emeryturę przeszedł
w roku 1991, lecz w Muzeum pracował do roku 2013.
W latach 1984-1991 był Zdzisław Żygulski profesorem
Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, kierując Katedrą
Historii i Teorii Sztuki.
Przyjęcie stanowiska opiekuna zbrojowni w Muze-
um Czartoryskich w sposób naturalny włączyło młode-
go uczonego w krąg miłośników dawnego uzbrojenia,
skupiających się wokół Muzeum Narodowego i prof.
Zbigniewa Bocheńskiego, najwybitniejszego powojen-
nego polskiego bronioznawczy. Wraz z grupą kolekcjo-
nerów i znawców dawnej broni oraz kolegów z Muzeum
2 Z. Żygulski jun., Spotkania na ścieżkach (jak w przyp. 1), s. 29.
Narodowego i Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu,
doprowadził do powstania w roku 1957 w Krakowie Sto-
warzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy (SMD-
BiB), nawiązującego do działającego przed wojną w War-
szawie Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Wojska. Po
śmierci prof. Bocheńskiego Żygulski objął w roku 1972
prezesurę SMDBiB i kierował nim przez 25 lat (do roku
1997). Kontakty z polskimi miłośnikami dawnej broni,
współpraca z prof. Bocheńskim, ukształtowały Żygulskie-
go jako bronioznawcę. Zdobytą dzięki temu wiedzę, któ-
rej nie zapewniały w Polsce studia uniwersyteckie, pogłę-
bił podczas licznych zagranicznych wojaży, podejmując
indywidualne studia w tamtejszych muzeach i kolekcjach.
Znajomość kilku języków pozwalała mu swobodnie śle-
dzić światową literaturę bronioznawczą. Uznaniem dla
pozycji zdobytej w świecie znawców i badaczy dawnej
broni stało się powierzenie Żygulskiemu na lata 1975-1981
prezesury prestiżowego Międzynarodowego Stowarzysze-
nia Muzeów Broni i Historii Wojskowości (IAMAM - In-
ternational Association of Museums of Arms and Military
History), zrzeszającego kilkaset muzeów. W ten sposób
polski uczony znalazł się wśród koryfeuszy światowego
bronioznawstwa, takich jak Bruno Thomas, James Mann,
Claude Blair, John Hayrward, William Reid, Nolfo di Car-
pegna czy Ortwin Gamber. W roku 1999 prof. Żygulski
został członkiem honorowym Komitetu Wykonawczego
IAMAM. O międzynarodowej pozycji polskiego znaw-
cy dawnej broni świadczy powierzenie mu w roku 1969
przez UNESCO inwentaryzacji zbrojowni Kawalerów
Maltańskich w La Valletta na Malcie, kolekcji o wielkim
znaczeniu historycznym. Pracę tę wykonał wespół z Alek-
sandrem Czerwińskim, wicedyrektorem Muzeum Wojska
Polskiego w Warszawie.
Dorobek naukowy prof. Zdzisława Żygulskiego jest
imponujący. Jego bibliografia obejmuje prawie dwieście
pozycji, w tym 35 książek 3. Najliczniejsze są publikacje
z zakresu bronioznawstwa. Z nich na odnotowanie zasłu-
gują szczególnie: Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia
Europy i Bliskiego Wschodu (1975,1982), Stara broń wpol-
skich zbiorach (1982), Sławne bitwy w sztuce (1996), Husa-
riapolska (2000). Sztuce europejskiej poświęcił wnikliwe
studia inspirowane dziełami w polskich zbiorach - „Li-
sowczyk” Rembrandta, studium ubioru i uzbrojenia (wer-
sja polska 1964, angielska 1965), Ze studiów nad „Damą
z gronostajem”. Styl ubioru i węzły Leonarda (1969), „Bi-
twa pod Orszą”. Struktura obrazu (1981). Ważnymi pozy-
cjami są przybliżające polskiemu czytelnikowi problemy
sztuki orientalnej: Sztuka turecka (1988), Światła Stambu-
łu (1999), Sztuka perska (2002), Sztuka mauretańska i jej
echa w Polsce (2005). Był recenzentem siedmiu prac dok-
torskich i dwóch habilitacyjnych.
3 Bibliografię prac prof. Żygulskiego opublikowano dwukrotnie, zob.
„Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie”, 7, 1992,
s. 328-340; Arma virumque cano. Profesorowi Zdzisławowi Żygul-
skiemu jun. w osiemdziesięciopięciolecie urodzin, red. B. Leszczyń-
ska-Cyganik, Kraków 2006, s. 423-432 (oprac. T. Grzybkowska).
biblioteką, gromadzoną podczas licznych zagranicznych
podróży, a także dzięki szerokim kontaktom naukowym.
Pracę w Muzeum Czartoryskich rozpoczął, gdy było ono
jeszcze formalnie instytucją prywatną, która w roku 1951
stała się oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie,
a zakończył po przekształceniu w fundację rodziny Czarto-
ryskich, związaną organizacyjnie z krakowskim Muzeum.
O swoich ówczesnych planach działań naukowych pi-
sał: „Wykorzystując doświadczenie uniwersyteckiej szkoły
anglistycznej, postanowiłem rozwinąć działalność prak-
tyczną i teoretyczną w trzech kierunkach: muzeologii,
bronioznawstwa i orientalistyki. Nie była to decyzja zgod-
na z duchem epoki faworyzującej jednostronną, ścisłą
i głęboką specjalizację. Odpowiadała natomiast poczuciu
łączności z tradycją dawniejszą, przedwojenną, której
humanistyczne i encyklopedyczne nastawienie sprzyjało
ogarnianiu różnorodnych dziedzin i zjawisk. Na wszyst-
kich obranych polach [...] wspólnym odniesieniem była
szeroko pojęta historia sztuki [,..]”. 2 Miejsce pracy sprzy-
jało nakreśleniu takiego programu, realizowanego konse-
kwentnie bez względu na okoliczności. Rytm wyznaczały
odtąd osiągane stopnie naukowe, wyjazdy zagraniczne
i pojawiające się publikacje.
Bezpośredni kontakt ze znakomitymi dziełami sztuki
zgromadzonymi przez Czartoryskich zaowocował szere-
giem publikacji. Pierwsza drukowana praca Żygulskiego
ukazała się w roku 1952 w „Rozprawach i Sprawozda-
niach Muzeum Narodowego w Krakowie” i nosiła tytuł
Tarcza renesansowa w Zbiorach Czartoryskich. Przy-
czynek do dziejów kolekcjonerstwa polskiego. Doktorat,
przygotowany pod kierunkiem prof. Wojsława Mole, zo-
stał obroniony w roku 1960 na Uniwersytecie Jagielloń-
skim. Podstawą była praca Dzieje zbiorów Pulawskich.
Świątynia Sybilli i Dom Gotycki. Stopień doktora habi-
litowanego z zakresu historii sztuki Bliskiego Wschodu
uzyskał w roku 1968, profesorem nadzwyczajnym został
w roku 1978, zaś zwyczajnym w 1987. Pracując w mu-
zeum przeszedł wszystkie szczeble zatrudnienia: był re-
ferendarzem, asystentem, starszym asystentem, adiunk-
tem, kustoszem, wreszcie starszym kustoszem. W roku
1965 został mianowany kierownikiem Działu Rzemiosła
Artystycznego w Muzeum Czartoryskich, Oddziale Mu-
zeum Narodowego. W roku 1977 uzyskał w krakowskim
muzeum stanowisko docenta. Na emeryturę przeszedł
w roku 1991, lecz w Muzeum pracował do roku 2013.
W latach 1984-1991 był Zdzisław Żygulski profesorem
Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, kierując Katedrą
Historii i Teorii Sztuki.
Przyjęcie stanowiska opiekuna zbrojowni w Muze-
um Czartoryskich w sposób naturalny włączyło młode-
go uczonego w krąg miłośników dawnego uzbrojenia,
skupiających się wokół Muzeum Narodowego i prof.
Zbigniewa Bocheńskiego, najwybitniejszego powojen-
nego polskiego bronioznawczy. Wraz z grupą kolekcjo-
nerów i znawców dawnej broni oraz kolegów z Muzeum
2 Z. Żygulski jun., Spotkania na ścieżkach (jak w przyp. 1), s. 29.
Narodowego i Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu,
doprowadził do powstania w roku 1957 w Krakowie Sto-
warzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy (SMD-
BiB), nawiązującego do działającego przed wojną w War-
szawie Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Wojska. Po
śmierci prof. Bocheńskiego Żygulski objął w roku 1972
prezesurę SMDBiB i kierował nim przez 25 lat (do roku
1997). Kontakty z polskimi miłośnikami dawnej broni,
współpraca z prof. Bocheńskim, ukształtowały Żygulskie-
go jako bronioznawcę. Zdobytą dzięki temu wiedzę, któ-
rej nie zapewniały w Polsce studia uniwersyteckie, pogłę-
bił podczas licznych zagranicznych wojaży, podejmując
indywidualne studia w tamtejszych muzeach i kolekcjach.
Znajomość kilku języków pozwalała mu swobodnie śle-
dzić światową literaturę bronioznawczą. Uznaniem dla
pozycji zdobytej w świecie znawców i badaczy dawnej
broni stało się powierzenie Żygulskiemu na lata 1975-1981
prezesury prestiżowego Międzynarodowego Stowarzysze-
nia Muzeów Broni i Historii Wojskowości (IAMAM - In-
ternational Association of Museums of Arms and Military
History), zrzeszającego kilkaset muzeów. W ten sposób
polski uczony znalazł się wśród koryfeuszy światowego
bronioznawstwa, takich jak Bruno Thomas, James Mann,
Claude Blair, John Hayrward, William Reid, Nolfo di Car-
pegna czy Ortwin Gamber. W roku 1999 prof. Żygulski
został członkiem honorowym Komitetu Wykonawczego
IAMAM. O międzynarodowej pozycji polskiego znaw-
cy dawnej broni świadczy powierzenie mu w roku 1969
przez UNESCO inwentaryzacji zbrojowni Kawalerów
Maltańskich w La Valletta na Malcie, kolekcji o wielkim
znaczeniu historycznym. Pracę tę wykonał wespół z Alek-
sandrem Czerwińskim, wicedyrektorem Muzeum Wojska
Polskiego w Warszawie.
Dorobek naukowy prof. Zdzisława Żygulskiego jest
imponujący. Jego bibliografia obejmuje prawie dwieście
pozycji, w tym 35 książek 3. Najliczniejsze są publikacje
z zakresu bronioznawstwa. Z nich na odnotowanie zasłu-
gują szczególnie: Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia
Europy i Bliskiego Wschodu (1975,1982), Stara broń wpol-
skich zbiorach (1982), Sławne bitwy w sztuce (1996), Husa-
riapolska (2000). Sztuce europejskiej poświęcił wnikliwe
studia inspirowane dziełami w polskich zbiorach - „Li-
sowczyk” Rembrandta, studium ubioru i uzbrojenia (wer-
sja polska 1964, angielska 1965), Ze studiów nad „Damą
z gronostajem”. Styl ubioru i węzły Leonarda (1969), „Bi-
twa pod Orszą”. Struktura obrazu (1981). Ważnymi pozy-
cjami są przybliżające polskiemu czytelnikowi problemy
sztuki orientalnej: Sztuka turecka (1988), Światła Stambu-
łu (1999), Sztuka perska (2002), Sztuka mauretańska i jej
echa w Polsce (2005). Był recenzentem siedmiu prac dok-
torskich i dwóch habilitacyjnych.
3 Bibliografię prac prof. Żygulskiego opublikowano dwukrotnie, zob.
„Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie”, 7, 1992,
s. 328-340; Arma virumque cano. Profesorowi Zdzisławowi Żygul-
skiemu jun. w osiemdziesięciopięciolecie urodzin, red. B. Leszczyń-
ska-Cyganik, Kraków 2006, s. 423-432 (oprac. T. Grzybkowska).