DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Spór w sprawie funkcjonowania kilku wnętrz wawelskich w czasach ostatnich Jagiellonów i metody badań źródłowych: Dyskusja ze Stanisławem Mossakowskim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.54670#0047
46
czywiście, brak potwierdzenia dla tego konkretnego przy-
padku. Materiał porównawczy wskazuje jednak, że listwa-
mi zazwyczaj otaczano wnętrza dookoła, aby na przyszłość
zapewnić swobodę rozwieszania tkanin w różnych doraź-
nych konfiguracjach* * * * * 62. Choć zatem ta przesłanka nie może
samodzielnie być dowodem istnienia osobnej izby (126), to
w kontekście pozostałych argumentów jako wyraźna po-
szlaka przemawia za sformułowaną przeze mnie konkluzją.
3. Podobnie należy ocenić zapis z roku 1549 o dwóch
oknach „sali przed Kurzą Nogą”, który prawdopodobnie
dotyczy dwuokiennej sieni (127)63. Mowa tu o sali, czyli
sieni, a nie izbie, co nieco utrudnia powiązanie tych na-
praw z wielookienną izbą wielką króla, jak proponuje Re-
cenzent64. Nie jest to więc wprawdzie samodzielny dowód
na istnienie dwuokiennej sieni przed Kurzą Nogą (127),
tylko raczej pomocnicza wskazówka, wspierająca moje
pozostałe wnioski.
Rozważone łącznie, wszystkie zestawione wyżej prze-
słanki nie tylko nie przeczą, ale wspierają mój wniosek
o osobnych „izbie wielkiej króla” (126) i sieni przed Ku-
rzą Nogą (127), oparty na analizie wiarygodnych relacji
z pożaru w roku 1595, zarówno niemieckich, jak i polskiej,
niewzbogaconych żadnymi dodatkami zmieniającymi
ich sens i potwierdzony szeregiem argumentów pomoc-
niczych. Dopóki nie zostanie przedstawiona jakaś inna
spójna interpretacja wszystkich wymienionych materia-
łów albo znaleziony nowy dowód, dopóty to ona pozostaje
jedyną prawidłowo „uzasadnioną hipotezą” na ten temat.
PRYWATNY APARTAMENT ZYGMUNTA
AUGUSTA NA I PIĘTRZE SKRZYDŁA
WSCHODNIEGO (106-111):
„ŻMUDNA DROGA” OD HIPOTEZY
W STRONĘ POTWIERDZONEJ PRAWDY
I METODY DOTARCIA DO NIEJ
Monografia Wawelu z roku 2017 zawiera omówienie ar-
gumentów szczegółowych, przemawiających za i przeciw
lokalizacji apartamentu Zygmunta Augusta w skrzydle
Mtas cibum solet capere”; Rachunki budowy, s. 59 (19 IX1535) (jak
w przyp. 25): „ab erectione abacis alias sluschby in stuba Regiae
Mtis magna”. Jest zatem mało prawdopodobne, aby wzmianka o li-
stwach na arrasy (jak w przyp. 60) dotyczyła innego wnętrza niż
izba (126).
62 M. Fabiański, Wokół wawelskiego dworu, ił. 4.12, 4.13, 4.28 (jak
w przyp. 32).
63 A. Chmiel, Wawel, 2, s. 407 (511549) (jak w przyp. 1): „2 novis fe-
nestris ad salam ante Kurzanoga”, por. M. Fabiański, Nowe usta-
lenia i uwagi, s. 892, przyp. 16 (jak w przyp. 3). To zapewne w niej
oraz w sąsiedniej wielkiej izbie sądowej (126) wymieniono wcześ-
niej 200 okrągłych szybek: A. Chmiel, Wawel, 2, s. 370 (20 XI
1546) (jak w przyp. 1): „200 orbibus [...] ad stubam iudicialem, et
salam ante Kurzanoga”. Por. ibidem, s. 417 (1559): „na górę, gdzie
sądzą”.
64 S. Mossakowski, Żmudna droga do prawdy, s. 128 (jak w przyp. 4).
wschodnim po roku 153565. Tę zaś zaprezentował w swo-
jej rozprawie Stanisław Mossakowski jako ustalenie. Po-
nieważ jednak opierało się ono tylko na danych o wieku
sprawnym Jagiellończyka i regułach życia dworskiego66,
ujawniało warunki, które powinno spełniać mieszkanie
usamodzielnionego króla, ale nie konkretną lokaliza-
cję, pozostającą wtedy w sferze domysłów. Na przykła-
dzie powyższego uzasadnienia warto się zastanowić, czy
oferowane przez Recenzenta „odsyłacze źródłowe” o tak
ogólnym charakterze „winny wystarczyć do skontrolowa-
nia rozumowań i wniosków”, przynajmniej „wytrawnemu
badaczowi”67, nawet gdyby ta ostatnia uwaga miała dys-
kutantów onieśmielić i przez to zniechęcić do zadawa-
nia pytań. Prawa, zwyczaje i reguły, takie jak ceremoniał
dworski, określają bowiem zasady działania, czyli praw-
dopodobieństwo lub imperatyw. Są więc cenną wska-
zówką, w którym kierunku koncentrować poszukiwania,
ale nie wystarczą do udowodnienia indywidualnych roz-
strzygnięć w danym miejscu i czasie, o ile te nie zosta-
ną potwierdzone w inny sposób. W przeciwnym wypad-
ku omawiany niżej trzyokienny pokój narożny w skrzydle
wschodnim (111) nie pełniłby roli jadalni w apartamencie
ważnego członka rodziny królewskiej, jakim około roku
1600 była królewna Anna Wazówna68, zmuszając ją do no-
cowania w gorzej przystosowanym miejscu.
Jak zauważył Arystoteles {Poetyka 1451 b), historyk
różni się od poety tym, „że jeden mówi o wydarzeniach,
które miały miejsce w rzeczywistości, a drugi o takich,
które mogą się wydarzyć. [...] poezja wyraża przecież to,
co ogólne, historia natomiast to, co jednostkowe. Przez
»ogólne« rozumiem to [...], co jest zgodne z prawdopo-
dobieństwem lub koniecznością, do czego właśnie dąży
poezja”69. Choć - inaczej niż upraszcza Stagiryta - to, co
ogólne, powinno interesować również uczonych, a nie tyl-
ko literatów, to jednak w dążeniu do ustalenia konkret-
nych zdarzeń historycznych nie można się ograniczać do
rozpoznania samych tylko prawidłowości i konieczności,
jak zwyczajów, ceremoniału dworskiego i innych uwa-
runkowań, zaleceń teoretyków architektury, werdyktów
astrologów w sprawie budowy czy też porad medyków
w kwestii lokalizacji zdrowych mieszkań. Dlatego w mo-
nografii zdecydowałem się na przegląd wszystkich zna-
nych mi wówczas dokumentów, które rzucają konkretne
światło na usytuowanie mieszkania Zygmunta Augusta.
65 M. Fabiański, Zamek króla Zygmunta I, s. 388-389 (jak w przyp. 2).
66 S. Mossakowski, Rezydencja królewska na Wawelu, s. 98 (jak
w przyp. 22).
67 Idem, Żmudna droga do prawdy, s. 132 (jak w przyp. 4).
68 A. Chmiel, Wawel, 2, s. 462 (29 V 1602) (jak w przyp. 1): „dla
przybijania okowu pobielanego do 3 drugich nowych okien
w drugim gmachu, gdzie izba stołowa Królewnej JMci”. O wa-
welskim dworze Anny Wazówny, bez odniesień topograficznych:
W. Leitsch, Das Leben am Hof König Sigismund III. von Polen,
1.1, Wien-Krakow 2009, s. 380, 386-390.
69 Arystoteles, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, przeł.
H. Podbielski, Warszawa 2004, s. 330.
czywiście, brak potwierdzenia dla tego konkretnego przy-
padku. Materiał porównawczy wskazuje jednak, że listwa-
mi zazwyczaj otaczano wnętrza dookoła, aby na przyszłość
zapewnić swobodę rozwieszania tkanin w różnych doraź-
nych konfiguracjach* * * * * 62. Choć zatem ta przesłanka nie może
samodzielnie być dowodem istnienia osobnej izby (126), to
w kontekście pozostałych argumentów jako wyraźna po-
szlaka przemawia za sformułowaną przeze mnie konkluzją.
3. Podobnie należy ocenić zapis z roku 1549 o dwóch
oknach „sali przed Kurzą Nogą”, który prawdopodobnie
dotyczy dwuokiennej sieni (127)63. Mowa tu o sali, czyli
sieni, a nie izbie, co nieco utrudnia powiązanie tych na-
praw z wielookienną izbą wielką króla, jak proponuje Re-
cenzent64. Nie jest to więc wprawdzie samodzielny dowód
na istnienie dwuokiennej sieni przed Kurzą Nogą (127),
tylko raczej pomocnicza wskazówka, wspierająca moje
pozostałe wnioski.
Rozważone łącznie, wszystkie zestawione wyżej prze-
słanki nie tylko nie przeczą, ale wspierają mój wniosek
o osobnych „izbie wielkiej króla” (126) i sieni przed Ku-
rzą Nogą (127), oparty na analizie wiarygodnych relacji
z pożaru w roku 1595, zarówno niemieckich, jak i polskiej,
niewzbogaconych żadnymi dodatkami zmieniającymi
ich sens i potwierdzony szeregiem argumentów pomoc-
niczych. Dopóki nie zostanie przedstawiona jakaś inna
spójna interpretacja wszystkich wymienionych materia-
łów albo znaleziony nowy dowód, dopóty to ona pozostaje
jedyną prawidłowo „uzasadnioną hipotezą” na ten temat.
PRYWATNY APARTAMENT ZYGMUNTA
AUGUSTA NA I PIĘTRZE SKRZYDŁA
WSCHODNIEGO (106-111):
„ŻMUDNA DROGA” OD HIPOTEZY
W STRONĘ POTWIERDZONEJ PRAWDY
I METODY DOTARCIA DO NIEJ
Monografia Wawelu z roku 2017 zawiera omówienie ar-
gumentów szczegółowych, przemawiających za i przeciw
lokalizacji apartamentu Zygmunta Augusta w skrzydle
Mtas cibum solet capere”; Rachunki budowy, s. 59 (19 IX1535) (jak
w przyp. 25): „ab erectione abacis alias sluschby in stuba Regiae
Mtis magna”. Jest zatem mało prawdopodobne, aby wzmianka o li-
stwach na arrasy (jak w przyp. 60) dotyczyła innego wnętrza niż
izba (126).
62 M. Fabiański, Wokół wawelskiego dworu, ił. 4.12, 4.13, 4.28 (jak
w przyp. 32).
63 A. Chmiel, Wawel, 2, s. 407 (511549) (jak w przyp. 1): „2 novis fe-
nestris ad salam ante Kurzanoga”, por. M. Fabiański, Nowe usta-
lenia i uwagi, s. 892, przyp. 16 (jak w przyp. 3). To zapewne w niej
oraz w sąsiedniej wielkiej izbie sądowej (126) wymieniono wcześ-
niej 200 okrągłych szybek: A. Chmiel, Wawel, 2, s. 370 (20 XI
1546) (jak w przyp. 1): „200 orbibus [...] ad stubam iudicialem, et
salam ante Kurzanoga”. Por. ibidem, s. 417 (1559): „na górę, gdzie
sądzą”.
64 S. Mossakowski, Żmudna droga do prawdy, s. 128 (jak w przyp. 4).
wschodnim po roku 153565. Tę zaś zaprezentował w swo-
jej rozprawie Stanisław Mossakowski jako ustalenie. Po-
nieważ jednak opierało się ono tylko na danych o wieku
sprawnym Jagiellończyka i regułach życia dworskiego66,
ujawniało warunki, które powinno spełniać mieszkanie
usamodzielnionego króla, ale nie konkretną lokaliza-
cję, pozostającą wtedy w sferze domysłów. Na przykła-
dzie powyższego uzasadnienia warto się zastanowić, czy
oferowane przez Recenzenta „odsyłacze źródłowe” o tak
ogólnym charakterze „winny wystarczyć do skontrolowa-
nia rozumowań i wniosków”, przynajmniej „wytrawnemu
badaczowi”67, nawet gdyby ta ostatnia uwaga miała dys-
kutantów onieśmielić i przez to zniechęcić do zadawa-
nia pytań. Prawa, zwyczaje i reguły, takie jak ceremoniał
dworski, określają bowiem zasady działania, czyli praw-
dopodobieństwo lub imperatyw. Są więc cenną wska-
zówką, w którym kierunku koncentrować poszukiwania,
ale nie wystarczą do udowodnienia indywidualnych roz-
strzygnięć w danym miejscu i czasie, o ile te nie zosta-
ną potwierdzone w inny sposób. W przeciwnym wypad-
ku omawiany niżej trzyokienny pokój narożny w skrzydle
wschodnim (111) nie pełniłby roli jadalni w apartamencie
ważnego członka rodziny królewskiej, jakim około roku
1600 była królewna Anna Wazówna68, zmuszając ją do no-
cowania w gorzej przystosowanym miejscu.
Jak zauważył Arystoteles {Poetyka 1451 b), historyk
różni się od poety tym, „że jeden mówi o wydarzeniach,
które miały miejsce w rzeczywistości, a drugi o takich,
które mogą się wydarzyć. [...] poezja wyraża przecież to,
co ogólne, historia natomiast to, co jednostkowe. Przez
»ogólne« rozumiem to [...], co jest zgodne z prawdopo-
dobieństwem lub koniecznością, do czego właśnie dąży
poezja”69. Choć - inaczej niż upraszcza Stagiryta - to, co
ogólne, powinno interesować również uczonych, a nie tyl-
ko literatów, to jednak w dążeniu do ustalenia konkret-
nych zdarzeń historycznych nie można się ograniczać do
rozpoznania samych tylko prawidłowości i konieczności,
jak zwyczajów, ceremoniału dworskiego i innych uwa-
runkowań, zaleceń teoretyków architektury, werdyktów
astrologów w sprawie budowy czy też porad medyków
w kwestii lokalizacji zdrowych mieszkań. Dlatego w mo-
nografii zdecydowałem się na przegląd wszystkich zna-
nych mi wówczas dokumentów, które rzucają konkretne
światło na usytuowanie mieszkania Zygmunta Augusta.
65 M. Fabiański, Zamek króla Zygmunta I, s. 388-389 (jak w przyp. 2).
66 S. Mossakowski, Rezydencja królewska na Wawelu, s. 98 (jak
w przyp. 22).
67 Idem, Żmudna droga do prawdy, s. 132 (jak w przyp. 4).
68 A. Chmiel, Wawel, 2, s. 462 (29 V 1602) (jak w przyp. 1): „dla
przybijania okowu pobielanego do 3 drugich nowych okien
w drugim gmachu, gdzie izba stołowa Królewnej JMci”. O wa-
welskim dworze Anny Wazówny, bez odniesień topograficznych:
W. Leitsch, Das Leben am Hof König Sigismund III. von Polen,
1.1, Wien-Krakow 2009, s. 380, 386-390.
69 Arystoteles, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, przeł.
H. Podbielski, Warszawa 2004, s. 330.