DOI Artikel:
Cembrzyńska, Patrycja: Ten piekielny autobus, Polska (Przypisy do B.W. Linkego)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54670#0090
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 18: 2020/PL ISSN 0071-6723
PATRYCJA CEMBRZYŃSKA
Kraków
TEN PIEKIELNY AUTOBUS, POLSKA
(PRZYPISY DO B.W. LINKEGO)
W Kazaniach sejmowych Piotr Skarga przyrównał Polskę
do tonącego okrętu. Nowoczesność posadowiła ją na ko-
łach, zapakowała do autobusu. Poczynając od piosenki
Autobus czerwony z 1952 roku, która stała się nieuchron-
nym kontekstem dla późniejszych alegorii autobusowych,
autobus służy ukazaniu przekroju polskiego społeczeń-
stwa. Dopełnia alegorię okrętową, komplementarnie się
na nią nakłada - bywa nawet jej wariantem (jak Autobus
Bronisława Wojciecha Linkego). Równocześnie kursuje
w nowych kontekstach, tworzy nowe połączenia obrazo-
we, jest uwspółcześniany, wpasowywany w dany moment
historyczny1; staje się wehikułem czasu, przenoszącym
nas przez historię Polski.
X- X- X-
Odśpiewany przez Andrzeja Boguckiego szlagier2 - nu-
ciły go miliony - był de facto utworem propagandowym.
Nie został wprawdzie napisany na zamówienie partyjne,
ale zawarta w nim wizja rzeczywistości wpisuje się w uni-
wersum wyobrażeniowe komunistycznego agitpropu,
czyniąc zadość ideologicznym wymaganiom nakładanym
na twórców okresu socrealizmu.
Słowa piosenki napisał Kazimierz Winkler, muzykę
Władysław Szpilman. „Autobus czerwony, a w nim ludzie,
1 Działający tu mechanizm Jan Białostocki nazywa „grawitacją iko-
nograficzną”. Zob. ƒ. Białostocki, Tradycje i przekształcenia iko-
nograficzne, [w:] idem, Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji
w teorii sztuki i ikonografii, Poznań 1961, s. 137-159; idem, Temat
ramowy i obraz archetypiczny. Psychologia i ikonografia, [w:] ibi-
dem, s. 160-168.
2 Motyw „autobusu” i „czerwonego autobusu” w utworach mu-
zyczno-tekstowych szerzej analizują Dorota Rancew-Sikora
i Adam Konopka {Polska w autobusie. Przykład analizy dyskursu
skoncentrowanej na metaforze, „Studia Socjologiczne” 2019, nr 2,
s. 125-153).
choćby każdy z was. / Wszyscy patrzą, jakby pierwszy raz
zobaczyli miasto swe”; „pojedziemy szybko, choć woko-
ło las... / Las rusztowań wokół nas” - to Warszawa pod-
nosi się z gruzów. Motor „jak koń młody naprzód rwie”,
kto wsiadł, ten „pędzi wichrem”, a wicher ten jest wichrem
odnowy, postępu: „Nowy jest nie tylko Nowy Świat, u nas
nowy każdy dzień”. Postęp reprezentują również pasaże-
rowie pojazdu. To robotnicy, proletariat, siła napędowa
komunistycznej rewolucji. Piosenka zresztą ma ich mo-
tywować: „Proszę wsiadać, nikt nie spóźni się do pracy”.
A zatem jadą do pracy - autobus wywozi ich z wojen-
nego koszmaru (kontrastowe tło dla piosenki ocalonych
z wojny Winklera, Szpilmana i Boguckiego stanowi obraz
zniszczeń ich miasta)3, ale przecież wywozi ich również
z niesłusznej przeszłości ku przyszłości lepszej, słusznej -
ożywionej wszak duchem przodującej ideologii.
X- X- X-
Czerwony autobus stał się znakiem politycznej orientacji.
Piosenka jednak zaczęła żyć własnym życiem, a nawet -
biorąc pod uwagę, ile reinterpretacji i kontrinterpreta-
cji sprowokowała - życiem po życiu. Po drodze autobus
zmienił kurs.
Autobus Bronisława Wojciecha Linkego (il. 1) nie bez
powodu powszechnie odczytywany jest jako przytyk do
przeboju Winklera i Szpilmana. Malarz zakwestionował
rozkołysany pieśnią idylliczny świat, jego symboliczne
uniwersum i estetyczne dyrektywy; skarykaturował figu-
rę komunistycznej propagandy, odbijając ją w krzywym
zwierciadle upiornej groteski.
Napisano o Autobusie (ukończonym w grudniu 1961
roku) wiele; najbardziej rozbudowane analizy wyszły
Por. ibidem, s. 137-138.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 18: 2020/PL ISSN 0071-6723
PATRYCJA CEMBRZYŃSKA
Kraków
TEN PIEKIELNY AUTOBUS, POLSKA
(PRZYPISY DO B.W. LINKEGO)
W Kazaniach sejmowych Piotr Skarga przyrównał Polskę
do tonącego okrętu. Nowoczesność posadowiła ją na ko-
łach, zapakowała do autobusu. Poczynając od piosenki
Autobus czerwony z 1952 roku, która stała się nieuchron-
nym kontekstem dla późniejszych alegorii autobusowych,
autobus służy ukazaniu przekroju polskiego społeczeń-
stwa. Dopełnia alegorię okrętową, komplementarnie się
na nią nakłada - bywa nawet jej wariantem (jak Autobus
Bronisława Wojciecha Linkego). Równocześnie kursuje
w nowych kontekstach, tworzy nowe połączenia obrazo-
we, jest uwspółcześniany, wpasowywany w dany moment
historyczny1; staje się wehikułem czasu, przenoszącym
nas przez historię Polski.
X- X- X-
Odśpiewany przez Andrzeja Boguckiego szlagier2 - nu-
ciły go miliony - był de facto utworem propagandowym.
Nie został wprawdzie napisany na zamówienie partyjne,
ale zawarta w nim wizja rzeczywistości wpisuje się w uni-
wersum wyobrażeniowe komunistycznego agitpropu,
czyniąc zadość ideologicznym wymaganiom nakładanym
na twórców okresu socrealizmu.
Słowa piosenki napisał Kazimierz Winkler, muzykę
Władysław Szpilman. „Autobus czerwony, a w nim ludzie,
1 Działający tu mechanizm Jan Białostocki nazywa „grawitacją iko-
nograficzną”. Zob. ƒ. Białostocki, Tradycje i przekształcenia iko-
nograficzne, [w:] idem, Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji
w teorii sztuki i ikonografii, Poznań 1961, s. 137-159; idem, Temat
ramowy i obraz archetypiczny. Psychologia i ikonografia, [w:] ibi-
dem, s. 160-168.
2 Motyw „autobusu” i „czerwonego autobusu” w utworach mu-
zyczno-tekstowych szerzej analizują Dorota Rancew-Sikora
i Adam Konopka {Polska w autobusie. Przykład analizy dyskursu
skoncentrowanej na metaforze, „Studia Socjologiczne” 2019, nr 2,
s. 125-153).
choćby każdy z was. / Wszyscy patrzą, jakby pierwszy raz
zobaczyli miasto swe”; „pojedziemy szybko, choć woko-
ło las... / Las rusztowań wokół nas” - to Warszawa pod-
nosi się z gruzów. Motor „jak koń młody naprzód rwie”,
kto wsiadł, ten „pędzi wichrem”, a wicher ten jest wichrem
odnowy, postępu: „Nowy jest nie tylko Nowy Świat, u nas
nowy każdy dzień”. Postęp reprezentują również pasaże-
rowie pojazdu. To robotnicy, proletariat, siła napędowa
komunistycznej rewolucji. Piosenka zresztą ma ich mo-
tywować: „Proszę wsiadać, nikt nie spóźni się do pracy”.
A zatem jadą do pracy - autobus wywozi ich z wojen-
nego koszmaru (kontrastowe tło dla piosenki ocalonych
z wojny Winklera, Szpilmana i Boguckiego stanowi obraz
zniszczeń ich miasta)3, ale przecież wywozi ich również
z niesłusznej przeszłości ku przyszłości lepszej, słusznej -
ożywionej wszak duchem przodującej ideologii.
X- X- X-
Czerwony autobus stał się znakiem politycznej orientacji.
Piosenka jednak zaczęła żyć własnym życiem, a nawet -
biorąc pod uwagę, ile reinterpretacji i kontrinterpreta-
cji sprowokowała - życiem po życiu. Po drodze autobus
zmienił kurs.
Autobus Bronisława Wojciecha Linkego (il. 1) nie bez
powodu powszechnie odczytywany jest jako przytyk do
przeboju Winklera i Szpilmana. Malarz zakwestionował
rozkołysany pieśnią idylliczny świat, jego symboliczne
uniwersum i estetyczne dyrektywy; skarykaturował figu-
rę komunistycznej propagandy, odbijając ją w krzywym
zwierciadle upiornej groteski.
Napisano o Autobusie (ukończonym w grudniu 1961
roku) wiele; najbardziej rozbudowane analizy wyszły
Por. ibidem, s. 137-138.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).