DOI Artikel:
Łopatkiewicz, Tadeusz: O najwcześniejszym portrecie własnym Stanisława Wyspiańskiego i mankamentach takiej identyfikacji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54670#0062
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 18: 2020/PL ISSN 0071-6723
TADEUSZ ŁOPATKIEWICZ
Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie
O NAJWCZEŚNIEJSZYM PORTRECIE WŁASNYM
STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO
I MANKAMENTACH TAKIEJ IDENTYFIKACJI
Ekspozycję wystawy WYSPIAŃSKI w krakowskim Mu-
zeum Narodowym1, otwierał niepozorny rysunek wyko-
nany ołówkiem na niewielkiej, pożółkłej dziś kartce pa-
pieru (il. i). Stosowny podpis informował, iż jest to naj-
wcześniejszy z serii kilkunastu autoportretów Stanisława
Wyspiańskiego, narysowany przez artystę 17 lutego 1890
roku2. Portrety własne w oeuvre każdego malarza to dzieła
szczególne, łączące w sobie maestrię warsztatu i uchwyco-
nego podobieństwa fizjonomii z określonym - indywidu-
alnym i bardzo osobistym - przedstawieniem się twórcy
w sposób, w jaki widział samego siebie i chciał odbiorcy
zaprezentować. Wyspiański rysował w sposób mistrzow-
ski, niemal fotograficznie oddając szczegóły modela.
Przełamując skromność, wspominał o tym w liście do Ka-
rola Maszkowskiego: „[...] pan Alfred Roemer [... ] wyra-
ził się znowu że ja rysuję jakby przez «camerę obscurę»”3.
I tak w istocie było, zatem patrząc na ów pierwszy por-
tret własny Wyspiańskiego możemy być pewni wiernego
oddania szczegółów sportretowanej twarzy, mając w tym
autoportrecie wczesne i cenne źródło do biografii arty-
sty. Z rysunku spoglądają na nas spokojne oczy, osadzo-
ne w lekko podłużnym owalu twarzy zwróconej w pra-
wo, z włosami opadającymi na czoło i lewą skroń. Krótka
szyja ginie w wysokim kołnierzu, którego krawędź zdobi
1 Wystawa WYSPIAŃSKI, otwarta w 110. rocznicę śmierci artysty,
czynna była w krakowskim Muzeum Narodowym od 28 listopa-
da 2017 do 20 stycznia 2019 r.
2 Rysunek ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, nr inw.
MNK III-r.a-4801 (MNK N.I.-301073).
3 List Stanisława Wyspiańskiego do Karola Maszkowskiego pisany
w Krakowie 13 grudnia 1890 roku, [w:] Listy Stanisława Wyspiań-
skiego do Karola Maszkowskiego, oprać. M. Rydlowa, Kraków 1997
(= Stanisław Wyspiański - listy zebrane, 3), s. 15.
najpewniej jakiś haft, zaznaczony na rysunku ściegiem
schematycznych ósemek. Zgrabny nos i małe usta dopeł-
niają tej chłopięcej fizjonomii. W partii włosów dostrzec
można ponadto jakieś słabo widoczne zmiany kompozy-
cyjne - być może pierwotnie głowę nakrywać miała czap-
ka, której dolna krawędź, zaznaczona łukowatą linią, naj-
bardziej czytelna jest ponad czołem? Ostatecznie ślady te
pokryły na rysunku Wyspiańskiego gęste włosy z prze-
działkiem i niewielkimi fokami nad lewym okiem modela.
Karta z rysunkiem4, kiedyś należąca do zszytego intro-
ligatorsko brulionu szkicownika5, zaopatrzona jest u dołu
w datę dzienną sporządzenia portretu („dnia l/ego Lute-
go 1890 rp.”). Ponad nią, wyraźnie później - bo ołówkiem
o odmiennej twardości - artysta dodał jeszcze swoją syg-
naturę („St. Wyspiański”). Stronę verso karty pokrywają
rękopiśmienne notatki, wyliczenia, wtórnie zamalowany
czarnym tuszem szkic rysunkowy a między tym data -
„i8ego Lutego 1890 rp” (il. 2).
Sportretowana twarz, o rysach jeśli nie dziecięcych, to
właściwych co najwyżej młodzieńcowi, pozostaje w wy-
raźnej - choć do tej pory niedostrzeganej i niekomento-
wanej przez kogokolwiek - sprzeczności z wiekiem me-
trykalnym Wyspiańskiego, który w chwili rysowania tego
portretu miał już ukończone 21 lat6. Trudno więc dać jed-
noznaczną odpowiedź, co zadecydowało w przeszłości
4 Wymiary karty wynoszą 20,5 x 16,2 cm.
5 Karta ta najpewniej wchodziła w skład tzw. szkicownika Maria-
ckiego z lat 1889-1891, pozostającego dziś w stanie daleko po-
suniętego zdekompletowania (własność Muzeum Narodowe
w Warszawie, nr inw. MNW Rys. Pol. 1842/1-76). Zob. T. Łopat-
kiewicz, O książkach rysunkowych Stanisława Wyspiańskiego,
[w druku].
6 Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 r.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 18: 2020/PL ISSN 0071-6723
TADEUSZ ŁOPATKIEWICZ
Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie
O NAJWCZEŚNIEJSZYM PORTRECIE WŁASNYM
STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO
I MANKAMENTACH TAKIEJ IDENTYFIKACJI
Ekspozycję wystawy WYSPIAŃSKI w krakowskim Mu-
zeum Narodowym1, otwierał niepozorny rysunek wyko-
nany ołówkiem na niewielkiej, pożółkłej dziś kartce pa-
pieru (il. i). Stosowny podpis informował, iż jest to naj-
wcześniejszy z serii kilkunastu autoportretów Stanisława
Wyspiańskiego, narysowany przez artystę 17 lutego 1890
roku2. Portrety własne w oeuvre każdego malarza to dzieła
szczególne, łączące w sobie maestrię warsztatu i uchwyco-
nego podobieństwa fizjonomii z określonym - indywidu-
alnym i bardzo osobistym - przedstawieniem się twórcy
w sposób, w jaki widział samego siebie i chciał odbiorcy
zaprezentować. Wyspiański rysował w sposób mistrzow-
ski, niemal fotograficznie oddając szczegóły modela.
Przełamując skromność, wspominał o tym w liście do Ka-
rola Maszkowskiego: „[...] pan Alfred Roemer [... ] wyra-
ził się znowu że ja rysuję jakby przez «camerę obscurę»”3.
I tak w istocie było, zatem patrząc na ów pierwszy por-
tret własny Wyspiańskiego możemy być pewni wiernego
oddania szczegółów sportretowanej twarzy, mając w tym
autoportrecie wczesne i cenne źródło do biografii arty-
sty. Z rysunku spoglądają na nas spokojne oczy, osadzo-
ne w lekko podłużnym owalu twarzy zwróconej w pra-
wo, z włosami opadającymi na czoło i lewą skroń. Krótka
szyja ginie w wysokim kołnierzu, którego krawędź zdobi
1 Wystawa WYSPIAŃSKI, otwarta w 110. rocznicę śmierci artysty,
czynna była w krakowskim Muzeum Narodowym od 28 listopa-
da 2017 do 20 stycznia 2019 r.
2 Rysunek ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, nr inw.
MNK III-r.a-4801 (MNK N.I.-301073).
3 List Stanisława Wyspiańskiego do Karola Maszkowskiego pisany
w Krakowie 13 grudnia 1890 roku, [w:] Listy Stanisława Wyspiań-
skiego do Karola Maszkowskiego, oprać. M. Rydlowa, Kraków 1997
(= Stanisław Wyspiański - listy zebrane, 3), s. 15.
najpewniej jakiś haft, zaznaczony na rysunku ściegiem
schematycznych ósemek. Zgrabny nos i małe usta dopeł-
niają tej chłopięcej fizjonomii. W partii włosów dostrzec
można ponadto jakieś słabo widoczne zmiany kompozy-
cyjne - być może pierwotnie głowę nakrywać miała czap-
ka, której dolna krawędź, zaznaczona łukowatą linią, naj-
bardziej czytelna jest ponad czołem? Ostatecznie ślady te
pokryły na rysunku Wyspiańskiego gęste włosy z prze-
działkiem i niewielkimi fokami nad lewym okiem modela.
Karta z rysunkiem4, kiedyś należąca do zszytego intro-
ligatorsko brulionu szkicownika5, zaopatrzona jest u dołu
w datę dzienną sporządzenia portretu („dnia l/ego Lute-
go 1890 rp.”). Ponad nią, wyraźnie później - bo ołówkiem
o odmiennej twardości - artysta dodał jeszcze swoją syg-
naturę („St. Wyspiański”). Stronę verso karty pokrywają
rękopiśmienne notatki, wyliczenia, wtórnie zamalowany
czarnym tuszem szkic rysunkowy a między tym data -
„i8ego Lutego 1890 rp” (il. 2).
Sportretowana twarz, o rysach jeśli nie dziecięcych, to
właściwych co najwyżej młodzieńcowi, pozostaje w wy-
raźnej - choć do tej pory niedostrzeganej i niekomento-
wanej przez kogokolwiek - sprzeczności z wiekiem me-
trykalnym Wyspiańskiego, który w chwili rysowania tego
portretu miał już ukończone 21 lat6. Trudno więc dać jed-
noznaczną odpowiedź, co zadecydowało w przeszłości
4 Wymiary karty wynoszą 20,5 x 16,2 cm.
5 Karta ta najpewniej wchodziła w skład tzw. szkicownika Maria-
ckiego z lat 1889-1891, pozostającego dziś w stanie daleko po-
suniętego zdekompletowania (własność Muzeum Narodowe
w Warszawie, nr inw. MNW Rys. Pol. 1842/1-76). Zob. T. Łopat-
kiewicz, O książkach rysunkowych Stanisława Wyspiańskiego,
[w druku].
6 Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 r.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).