DOI Artikel:
Walczak, Marek: Paul Crossley (1945–2019)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.54670#0107
106
Prof. Paul Crossley z grupą studentów Instytutu Historii Sztuki UJ
w krużgankach opactwa Westminster (2015); fot. M. Walczak
studiach morfologicznych, ale też na doskonałej znajomo-
ści materiału porównawczego, w stopniu, na jaki chyba nikt
w ówczesnej Polsce nie mógłby sobie pozwolić. Crossley
świetnie znał architekturę gotycką, miał możliwość bez-
pośredniego zapoznania się z najważniejszymi budowla-
mi w Europie Środkowo-Wschodniej, a dostęp do najnow-
szych publikacji nie stanowił dla niego problemu.
Temat dysertacji był potencjalnie niebezpieczny, bo-
wiem mógł narazić Paula na trudności ze znalezieniem
pracy odpowiadającej jego wiedzy i aspiracjom. Szczęśli-
wie jednak, dzięki wstawiennictwu Kidsona u Reginalda
Dodwella, we wrześniu 1971 roku Crossley otrzymał posadę
wykładowcy na Uniwersytecie w Manchesterze5. W 1990
roku przeniósł się do Instytutu Courtaulda w Londynie,
w którym otrzymał stanowisko profesora (2002) i pozostał
na nim do przejścia na emeryturę (2011). Wyrazem uzna-
nia stało się przyznanie mu w 2012 roku prestiżowej pro-
fesury gościnnej Felixa Slade’a na Uniwersytecie w Camb-
ridge. Przez osiem tygodni głosił wówczas w macierzystym
Trinity College wykład na jeden z wielkich tematów histo-
rii sztuki: The Gothic Cathedral: A New Heaven and a New
Earth. Wyrazem uznania, nie tylko w rodzinnym kraju,
stała się profesura gościnna na Uniwersytecie w Lipsku
5 Ibidem.
(2000), w powołanym do życia w 1995 roku Geisteswissen-
schaftliche Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleu-
ropas. Ten zasłużony ośrodek realizował wówczas szeroko
zakrojony projekt Die Jagiellonen und ihre Bedeutung für
Kunst und Kultur Mitteleuropas (1450-1550), któremu patro-
nował Robert Suckale, najwybitniejszy niemiecki historyk
sztuki mediewista i jeden z najlepszych znawców architek-
tury gotyckiej. Natomiast spiritus movens przedsięwzięcia
był Jif i Fajt, czeski historyk sztuki osiadły w Berlinie. Dzię-
ki nim w prace GWZO włączyło się wówczas wielu bada-
czy z Czech i Węgier, dla których Crossley był naturalnym
sprzymierzeńcem, uczonym, który jak nikt inny w Europie
Zachodniej rozumiał specyfikę sztuki we wschodniej części
kontynentu, wciąż nieprzebadanej w wystarczający sposób.
W 2006 roku został on poproszony o wygłoszenie wykładu
na otwarciu wystawy Sigismundus. Rex et Imperator w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie. Tekst wystąpienia
został opublikowany jedynie w wersji skróconej, jest więc
tym bardziej znamienne, że rozpoczyna go anegdota z cza-
sów pobytu w Krakowie: „Z mojego doświadczenia, Węgry
zawsze były «szarą eminencją» późniejszego okresu euro-
pejskiej sztuki średniowiecznej - krajem o wyrafinowanej,
ale tajemniczej kulturze. Kiedy wiele lat temu jako student
przebywałem w Krakowie, mój polski profesor, zapytany
o jakieś szczególnie wybitne dzieło sztuki późnośrednio-
wiecznej lub wczesnorenesansowej w Polsce, zwykł był od-
powiadać ze z trudem ukrywanym zachwytem: «Ah, to jest
węgierskie». Ale to, jak, dlaczego albo kiedy to było węgier-
skie, zawsze pozostawało tajemnicą. Teraz, dzięki wystawie
Sigismundus. Rex et Imperator, kluczowy wkład Węgier w
międzynarodową „sztukę dworską” cywilizacji chrześcijań-
skiej okresu późnego średniowiecza i wczesnego renesansu
został wspaniale doceniony”6.
W latach 2000-2011 Paul Crossley był redaktorem
naczelnym „Journal of the Warburg and Courtauld Insti-
tutes”, wchodził też w skład komitetów redakcyjnych „The
Burlington Magazine” (Londyn) i „Umeni” (Praga) oraz
serii wydawniczej Architectura Medii Aevi wydawnictwa
Brepols (Turnhout). Był zaangażowany w pracę wielu or-
ganizacji i stowarzyszeń naukowych, takich jak British
Archaeological Association (pełnił funkcję wiceprezesa),
Society of Antiquaries, British Academy i Polskiej Akade-
mii Umiejętności (był jej członkiem zagranicznym). Choć
w tej ostatniej z oczywistych względów nie gościł zbyt czę-
sto, to jednak dwukrotnie jego wykłady na posiedzeniach
Komisji Historii Sztuki zgromadziły tłumy. 19 paździer-
nika 2000 roku powrócił do zagadnienia związków fun-
dacji architektonicznych Kazimierza Wielkiego ze sztuką
dworską Karola IV Luksemburskiego w ważnym odczy-
cie Bohemia sacra and Polonia sacra. Liturgy and Histo-
ry in Prague and Cracow Cathedrals, opublikowanym rok
później w „Folia Historiae Artium”7. Natomiast 11 grudnia
6 P. Crossley, Emperor on the World Stage, „The Hungarian Quar-
terly”, 182, 2006, s. 3.
7 Idem, „Bohemia Sacra” and „Polonia Sacra”. Liturgy and History in Pra-
gue and Cracow Cathedrals, „Folia Historiae Artium”, 7,2001, s. 49-69.
Prof. Paul Crossley z grupą studentów Instytutu Historii Sztuki UJ
w krużgankach opactwa Westminster (2015); fot. M. Walczak
studiach morfologicznych, ale też na doskonałej znajomo-
ści materiału porównawczego, w stopniu, na jaki chyba nikt
w ówczesnej Polsce nie mógłby sobie pozwolić. Crossley
świetnie znał architekturę gotycką, miał możliwość bez-
pośredniego zapoznania się z najważniejszymi budowla-
mi w Europie Środkowo-Wschodniej, a dostęp do najnow-
szych publikacji nie stanowił dla niego problemu.
Temat dysertacji był potencjalnie niebezpieczny, bo-
wiem mógł narazić Paula na trudności ze znalezieniem
pracy odpowiadającej jego wiedzy i aspiracjom. Szczęśli-
wie jednak, dzięki wstawiennictwu Kidsona u Reginalda
Dodwella, we wrześniu 1971 roku Crossley otrzymał posadę
wykładowcy na Uniwersytecie w Manchesterze5. W 1990
roku przeniósł się do Instytutu Courtaulda w Londynie,
w którym otrzymał stanowisko profesora (2002) i pozostał
na nim do przejścia na emeryturę (2011). Wyrazem uzna-
nia stało się przyznanie mu w 2012 roku prestiżowej pro-
fesury gościnnej Felixa Slade’a na Uniwersytecie w Camb-
ridge. Przez osiem tygodni głosił wówczas w macierzystym
Trinity College wykład na jeden z wielkich tematów histo-
rii sztuki: The Gothic Cathedral: A New Heaven and a New
Earth. Wyrazem uznania, nie tylko w rodzinnym kraju,
stała się profesura gościnna na Uniwersytecie w Lipsku
5 Ibidem.
(2000), w powołanym do życia w 1995 roku Geisteswissen-
schaftliche Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleu-
ropas. Ten zasłużony ośrodek realizował wówczas szeroko
zakrojony projekt Die Jagiellonen und ihre Bedeutung für
Kunst und Kultur Mitteleuropas (1450-1550), któremu patro-
nował Robert Suckale, najwybitniejszy niemiecki historyk
sztuki mediewista i jeden z najlepszych znawców architek-
tury gotyckiej. Natomiast spiritus movens przedsięwzięcia
był Jif i Fajt, czeski historyk sztuki osiadły w Berlinie. Dzię-
ki nim w prace GWZO włączyło się wówczas wielu bada-
czy z Czech i Węgier, dla których Crossley był naturalnym
sprzymierzeńcem, uczonym, który jak nikt inny w Europie
Zachodniej rozumiał specyfikę sztuki we wschodniej części
kontynentu, wciąż nieprzebadanej w wystarczający sposób.
W 2006 roku został on poproszony o wygłoszenie wykładu
na otwarciu wystawy Sigismundus. Rex et Imperator w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie. Tekst wystąpienia
został opublikowany jedynie w wersji skróconej, jest więc
tym bardziej znamienne, że rozpoczyna go anegdota z cza-
sów pobytu w Krakowie: „Z mojego doświadczenia, Węgry
zawsze były «szarą eminencją» późniejszego okresu euro-
pejskiej sztuki średniowiecznej - krajem o wyrafinowanej,
ale tajemniczej kulturze. Kiedy wiele lat temu jako student
przebywałem w Krakowie, mój polski profesor, zapytany
o jakieś szczególnie wybitne dzieło sztuki późnośrednio-
wiecznej lub wczesnorenesansowej w Polsce, zwykł był od-
powiadać ze z trudem ukrywanym zachwytem: «Ah, to jest
węgierskie». Ale to, jak, dlaczego albo kiedy to było węgier-
skie, zawsze pozostawało tajemnicą. Teraz, dzięki wystawie
Sigismundus. Rex et Imperator, kluczowy wkład Węgier w
międzynarodową „sztukę dworską” cywilizacji chrześcijań-
skiej okresu późnego średniowiecza i wczesnego renesansu
został wspaniale doceniony”6.
W latach 2000-2011 Paul Crossley był redaktorem
naczelnym „Journal of the Warburg and Courtauld Insti-
tutes”, wchodził też w skład komitetów redakcyjnych „The
Burlington Magazine” (Londyn) i „Umeni” (Praga) oraz
serii wydawniczej Architectura Medii Aevi wydawnictwa
Brepols (Turnhout). Był zaangażowany w pracę wielu or-
ganizacji i stowarzyszeń naukowych, takich jak British
Archaeological Association (pełnił funkcję wiceprezesa),
Society of Antiquaries, British Academy i Polskiej Akade-
mii Umiejętności (był jej członkiem zagranicznym). Choć
w tej ostatniej z oczywistych względów nie gościł zbyt czę-
sto, to jednak dwukrotnie jego wykłady na posiedzeniach
Komisji Historii Sztuki zgromadziły tłumy. 19 paździer-
nika 2000 roku powrócił do zagadnienia związków fun-
dacji architektonicznych Kazimierza Wielkiego ze sztuką
dworską Karola IV Luksemburskiego w ważnym odczy-
cie Bohemia sacra and Polonia sacra. Liturgy and Histo-
ry in Prague and Cracow Cathedrals, opublikowanym rok
później w „Folia Historiae Artium”7. Natomiast 11 grudnia
6 P. Crossley, Emperor on the World Stage, „The Hungarian Quar-
terly”, 182, 2006, s. 3.
7 Idem, „Bohemia Sacra” and „Polonia Sacra”. Liturgy and History in Pra-
gue and Cracow Cathedrals, „Folia Historiae Artium”, 7,2001, s. 49-69.