DOI Artikel:
Walczak, Marek: Paul Crossley (1945–2019)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54670#0110
109
of Arts w Berlinie (1992), poświęcone motywom leśnym
w kulturze wizualnej krajów niemieckich u schyłku śred-
niowiecza. Crossley powiązał w nim różne przedstawie-
nia składające się na ikonosferę późnośredniowiecznej
Europy, przekraczając przy tym symboliczną granicę li-
nii Alp. Wykazał, że u ich źródła leżało przekonanie o leś-
nych, drewnianych początkach wszystkich ludzkich ak-
tywności, a w szczególności umiejętności budowania, wy-
wodzące się przede wszystkim z Metamorfoz Owidiusza
i traktatu o architekturze Witruwiusza. W architekturze
późnogotyckiej sięgano powszechnie do tej tradycji lite-
rackiej, szczególnie po odnalezieniu w 1455 roku i upo-
wszechnieniu rękopisu Germanii Tacyta24. Tekst ten zo-
stał wydany drukiem już w 1473 roku w Norymberdze
i w 1500 roku w Wiedniu, a potem jeszcze kilkakrotnie
w początku XVI wieku w różnych krajach i oficynach
drukarskich. Znajdują się w nim opisy leśnego trybu
życia Germanów, którzy nie budowali świątyń, ale czcili
swoich bogów w lasach i gajach, a ołtarze umieszczali
na wyciętych w ostępach leśnych polanach, bez żadnych
ścian ani barier25.
Michael Kauffmann, charakteryzując skutki zatrudnie-
nia Paula Crossleya w Instytucie Courtaulda, napisał do-
sadnie: „Instytutowi dostał się bez wątpienia gwiazdor”26.
Faktycznie, uczony prędko stał się gwiazdą przyciągają-
cą studentów, a rzesza jego doktorantów rozjechała się
po świecie, wcielając w życie naukową otwartość i po-
stawę badawczą promotora. O skali tego oddziaływania
świadczy dwutomowa Liber Amicorum pod redakcją Zoë
Opaćić i Achima Timmermanna, przygotowana siłami
uczniów i przyjaciół Mistrza z okazji jego przejścia na
emeryturę. Znalazło się w niej ponad pięćdziesiąt tekstów
różnych badaczy, w tym najwybitniejszych przedstawicie-
li badań nad sztuką, a w szczególności architekturą śred-
niowieczną. Sądzę, że siła tego oddziaływania zasadzała
się przede wszystkim na niezwykłej otwartości Crossleya,
jego legendarnej życzliwości i uprzejmości. Każdy, kto ze-
tknął się z nim osobiście, odnosił wrażenie, że to spotka-
nie jest dla interlokutora wprost niebywałym szczęściem,
co więcej, że marzył o nim od zawsze. Nawet w czasie nie-
zobowiązujących small talks Paul zasypywał przypadko-
wo spotkanych kolegów po fachu okrzykami w rodzaju:
24 Idem, The Return to the Forest: Natural Architecture and the Ger-
man Past in the Age of Dürer, [w:] Künstlerischer Austausch. Ak-
ten des XXVIII Internationalen Kongresses für Kunstgeschichte,
t. 2, Berlin 1993, s. 71-80; por. też D.R. Kelley, Tacitus noster:
The Germania in the Renaissance and Reformation, [w:] Tacitus
and the Tacitean Tradition, red. TJ. Luce, A. Woodman, Prince-
ton 1993, s. 152-167; ƒ. Ride, L’image du Germain dans la pensée
et la littérature allemandes de la redecouverte de Tacite ä la fin du
XVIeme siede, t. 1-2, Lille-Paris 1977; R. Bork, Late Gothic Archi-
tecture. It’s evolution, Extinction, and Reception, Turnhout 2018, s.
226, 254, 266.
25 P. Crossley, The Return to the Forest, s. 74 (jak w przyp. 24).
26 M. Kauffmann, Paul Crossley at the Courtauld Institute, [w:] Ar-
chitecture, Liturgy and Identity, s. XIV (jak w przyp. 4).
„its splendid” albo „wonderfull”, a wyczuwalna szczerość
sprawiała, że natychmiast zjednywał sobie sympatyków.
Wspomnienie o nim na stronie internetowej The Cour-
tauld Institute of Art kończy się słowami: „Będzie go nam
ogromnie brakować, ale nie zapomnimy go”27.
Marek Walczak
Uniwersytet Jagielloński
27 https://courtauld.ac.uk/professor-paul-crossley-1945-2o19 (do-
stęp: 15.11.2020).
of Arts w Berlinie (1992), poświęcone motywom leśnym
w kulturze wizualnej krajów niemieckich u schyłku śred-
niowiecza. Crossley powiązał w nim różne przedstawie-
nia składające się na ikonosferę późnośredniowiecznej
Europy, przekraczając przy tym symboliczną granicę li-
nii Alp. Wykazał, że u ich źródła leżało przekonanie o leś-
nych, drewnianych początkach wszystkich ludzkich ak-
tywności, a w szczególności umiejętności budowania, wy-
wodzące się przede wszystkim z Metamorfoz Owidiusza
i traktatu o architekturze Witruwiusza. W architekturze
późnogotyckiej sięgano powszechnie do tej tradycji lite-
rackiej, szczególnie po odnalezieniu w 1455 roku i upo-
wszechnieniu rękopisu Germanii Tacyta24. Tekst ten zo-
stał wydany drukiem już w 1473 roku w Norymberdze
i w 1500 roku w Wiedniu, a potem jeszcze kilkakrotnie
w początku XVI wieku w różnych krajach i oficynach
drukarskich. Znajdują się w nim opisy leśnego trybu
życia Germanów, którzy nie budowali świątyń, ale czcili
swoich bogów w lasach i gajach, a ołtarze umieszczali
na wyciętych w ostępach leśnych polanach, bez żadnych
ścian ani barier25.
Michael Kauffmann, charakteryzując skutki zatrudnie-
nia Paula Crossleya w Instytucie Courtaulda, napisał do-
sadnie: „Instytutowi dostał się bez wątpienia gwiazdor”26.
Faktycznie, uczony prędko stał się gwiazdą przyciągają-
cą studentów, a rzesza jego doktorantów rozjechała się
po świecie, wcielając w życie naukową otwartość i po-
stawę badawczą promotora. O skali tego oddziaływania
świadczy dwutomowa Liber Amicorum pod redakcją Zoë
Opaćić i Achima Timmermanna, przygotowana siłami
uczniów i przyjaciół Mistrza z okazji jego przejścia na
emeryturę. Znalazło się w niej ponad pięćdziesiąt tekstów
różnych badaczy, w tym najwybitniejszych przedstawicie-
li badań nad sztuką, a w szczególności architekturą śred-
niowieczną. Sądzę, że siła tego oddziaływania zasadzała
się przede wszystkim na niezwykłej otwartości Crossleya,
jego legendarnej życzliwości i uprzejmości. Każdy, kto ze-
tknął się z nim osobiście, odnosił wrażenie, że to spotka-
nie jest dla interlokutora wprost niebywałym szczęściem,
co więcej, że marzył o nim od zawsze. Nawet w czasie nie-
zobowiązujących small talks Paul zasypywał przypadko-
wo spotkanych kolegów po fachu okrzykami w rodzaju:
24 Idem, The Return to the Forest: Natural Architecture and the Ger-
man Past in the Age of Dürer, [w:] Künstlerischer Austausch. Ak-
ten des XXVIII Internationalen Kongresses für Kunstgeschichte,
t. 2, Berlin 1993, s. 71-80; por. też D.R. Kelley, Tacitus noster:
The Germania in the Renaissance and Reformation, [w:] Tacitus
and the Tacitean Tradition, red. TJ. Luce, A. Woodman, Prince-
ton 1993, s. 152-167; ƒ. Ride, L’image du Germain dans la pensée
et la littérature allemandes de la redecouverte de Tacite ä la fin du
XVIeme siede, t. 1-2, Lille-Paris 1977; R. Bork, Late Gothic Archi-
tecture. It’s evolution, Extinction, and Reception, Turnhout 2018, s.
226, 254, 266.
25 P. Crossley, The Return to the Forest, s. 74 (jak w przyp. 24).
26 M. Kauffmann, Paul Crossley at the Courtauld Institute, [w:] Ar-
chitecture, Liturgy and Identity, s. XIV (jak w przyp. 4).
„its splendid” albo „wonderfull”, a wyczuwalna szczerość
sprawiała, że natychmiast zjednywał sobie sympatyków.
Wspomnienie o nim na stronie internetowej The Cour-
tauld Institute of Art kończy się słowami: „Będzie go nam
ogromnie brakować, ale nie zapomnimy go”27.
Marek Walczak
Uniwersytet Jagielloński
27 https://courtauld.ac.uk/professor-paul-crossley-1945-2o19 (do-
stęp: 15.11.2020).