Ga̜ssowski, Jerzy: Prahistoria sztuki (Warszawa, 2008)

Rozdział 4

Szamanizm w sztuce

Przez większą część swych dziejów czlowiek trudnił się łowiectwem, myślist-
wem i zbieractwem. Rolnictwo i hodowla pojawiły się w dziejach człowieka
rozumnego po tysiącach lat rozwoju. Stało się to najwcześniej około 8000 lat
p.n.e. na Bliskim Wschodzie, a w Europie około 5000 łat p.n.e. Do tego czasu
królowała gospodarka, polegająca na wykorzystywaniu istniejącego środowiska
do bezpośredniej konsumpcji, na stopieniu się człowieka z przyrodą i klimatem,
na harmonijnym współżyciu z otoczeniem. Kształtowało to inny typ mentalności
i wizji świata, trudny dziś do zrozumienia, który zachowały jeszcze niektóre
ludy myśliwsko-zbierackie (Buszmeni Afryki, Drawidowie na Cejlonie czy Eski-
mosi - Inuici - strefy arktycznej). Sfera życia psychicznego tych ludów wydaje
się wielu badaczom niedorzeczna; prawie wszystkie bywały od dawna w za-
sięgu oddziaływania wyższych kultur ze stref sąsiedzkich. Tymczasem ludzie
paleolitu i mezolitu żyli w czasach, kiedy nie było wyższych od nich kułturowo
społeczności.

Owe odwieczne wierzenia, obyczaje i zachowania zachowały się w nie-
zmienionym kształcie u Indian Ameryki Północnej przed ich masową ekstermi-
nacją i u Eskimosów. Zanim biały człowiek dokonał na Indianach dzieła
kainowego, zdołano opisać i zbadać ich kulturę na tyle, by stała się fascynacją
dla całych pokoleń młodzieży (zwłaszcza męskiej) w wielu cywilizowanych
krajach świata. Eskimosi nigdy nie byli konkurentami dla białych. Nikt nie
potrzebował ich ziem. Dlatego ocaleli do dziś jako żywy relikt z odległej
przeszłości. Eskimosi mogą być jednak źródłem porównań głównie z ludami
pradziejowymi strefy subarktycznej lub epok lodowcowych. Wielu badaczy
zwróciło już dawno uwagę na podobieństwo licznych cech kultury eskimoskiej
z kulturą schyłkowego paleolitu (okres magdaleński) i początków mezolitu.
Uważa się nawet, iż jedna z odmian Homo sapiens sapiens młodszego paleolitu,
zwana rasą szanseladzką, stanowi bezpośrednią poprzedniczkę genetyczną
ludów eskimoskich. Ludy te oddalały się coraz dalej na północ w ocieplającym
się klimacie epok polodowcowych w ślad za swą ulubioną zwierzyną łowną -
reniferami.

Cechy upodabniające kulturę ludności schyłkowego paleolitu do nowożyt-
nych łowców (a później hodowców) reniferów wprowadzają nas w rozleg-
łą sferę geograficzną nie tylko północnej Europy (Skandynawii), łecz także
rozległą subarktyczną ekumenę Azji (Syberię) i północne strefy Ameryki (Alaska