DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29895#0132
Rozdzial 7
Sztuka epoki brązu i wczesnej
epoki żelaza
Bardzo trudno jest określić, kiedy naprawdę zaczyna się epoka brązu i kiedy
defmitywnie kończy ostatnia epoka kamienia. Przykladowo, gdy w zachodniej
Polsce można mówić już o upowszechnieniu brązu, wschodnia część Polski
przez jeszcze co najmniej 300 lat wiedzie nadal późnoneolityczny tryb życia.
Epoka brązu wyłoniła się z tradycji eneolitycznych. Najwcześniej - bo
jeszcze w IV tysiącleciu p.n.e. - na Kaukazie wytapiano i odlewano wyroby
metalowe, składające się w 90 proc. z miedzi i w 10 proc. z arsenu. Dziesięcio-
procentowy lub trochę wyższy (do 20 proc.) dodatek cyny, arsenu, niklu lub
też aliażu tych metali czyni ze stopu z miedzią twardy brąz. W tej postaci miedź
staje się metalem użytkowym o większej wartości, może służyć do wyrobu
narzędzi i broni, mogących konkurować z jej kamiennymi odpowiednikami. Nie
traci poza tym swoich walorów estetycznych, wciąż może imitować lichsze
odmiany złota. Dlatego brąz stopniowo eliminuje czystą miedź lub jej niżej
procentowe aliaże (Menghin 1950).
Narzędzia i broń z brązu mają istotną przewagę nad kamiennymi, a miano-
wicie wykonuje się je — przez odlewanie w formie lub kucie - dużo szybciej
od kamiennych. Można jednocześnie kształtować je i dekorować. Nieudany czy
uszkodzony w trakcie produkcji przedmiot kamienny można tylko wyrzucić;
brązowe odpady produkcyjne nadają się do wtómego przetopienia, nie traci się
więc cennego surowca. Ponadto topór czy sztylet brązowy można było w każdej
chwili przetopić na bransoletę czy naszyjnik. W razie potrzeby można było
zabrać kobietom ozdoby i przekuć je na miecze. Jego wadą było jedynie to, iż
na pewno zawsze był bardzo drogi w porównaniu z wszystkimi surowcami,
wykorzystywanymi wcześniej i później, może z wyjątkiem żelaza w pierwszym
okresie jego wykorzystania.
Nie wszystkie surowce potrzebne do jego wyrobu występowały w miej-
scach, w których znajdowały się złoża mdy miedzi; by je zdobyć, podejmowano
dalekie wyprawy handlowe. Ludy, które monopolizowały wydobycie md mie-
dzi, cyny czy innych potrzebnych do jego wyrobu składników, bogaciły się
niewspółmiemie kosztem tych, które mieszkały w rejonach ich pozbawionych.
Proces hutniczy wytopu miedzi przebiegał w wysokich temperamrach, wymagał
wiedzy i doświadczenia, a przez długie wieki był tajemnicą niektórych ludów.
Proces odlewania wyrobów brązowych był natomiast stosunkowo prosty i po-
Sztuka epoki brązu i wczesnej
epoki żelaza
Bardzo trudno jest określić, kiedy naprawdę zaczyna się epoka brązu i kiedy
defmitywnie kończy ostatnia epoka kamienia. Przykladowo, gdy w zachodniej
Polsce można mówić już o upowszechnieniu brązu, wschodnia część Polski
przez jeszcze co najmniej 300 lat wiedzie nadal późnoneolityczny tryb życia.
Epoka brązu wyłoniła się z tradycji eneolitycznych. Najwcześniej - bo
jeszcze w IV tysiącleciu p.n.e. - na Kaukazie wytapiano i odlewano wyroby
metalowe, składające się w 90 proc. z miedzi i w 10 proc. z arsenu. Dziesięcio-
procentowy lub trochę wyższy (do 20 proc.) dodatek cyny, arsenu, niklu lub
też aliażu tych metali czyni ze stopu z miedzią twardy brąz. W tej postaci miedź
staje się metalem użytkowym o większej wartości, może służyć do wyrobu
narzędzi i broni, mogących konkurować z jej kamiennymi odpowiednikami. Nie
traci poza tym swoich walorów estetycznych, wciąż może imitować lichsze
odmiany złota. Dlatego brąz stopniowo eliminuje czystą miedź lub jej niżej
procentowe aliaże (Menghin 1950).
Narzędzia i broń z brązu mają istotną przewagę nad kamiennymi, a miano-
wicie wykonuje się je — przez odlewanie w formie lub kucie - dużo szybciej
od kamiennych. Można jednocześnie kształtować je i dekorować. Nieudany czy
uszkodzony w trakcie produkcji przedmiot kamienny można tylko wyrzucić;
brązowe odpady produkcyjne nadają się do wtómego przetopienia, nie traci się
więc cennego surowca. Ponadto topór czy sztylet brązowy można było w każdej
chwili przetopić na bransoletę czy naszyjnik. W razie potrzeby można było
zabrać kobietom ozdoby i przekuć je na miecze. Jego wadą było jedynie to, iż
na pewno zawsze był bardzo drogi w porównaniu z wszystkimi surowcami,
wykorzystywanymi wcześniej i później, może z wyjątkiem żelaza w pierwszym
okresie jego wykorzystania.
Nie wszystkie surowce potrzebne do jego wyrobu występowały w miej-
scach, w których znajdowały się złoża mdy miedzi; by je zdobyć, podejmowano
dalekie wyprawy handlowe. Ludy, które monopolizowały wydobycie md mie-
dzi, cyny czy innych potrzebnych do jego wyrobu składników, bogaciły się
niewspółmiemie kosztem tych, które mieszkały w rejonach ich pozbawionych.
Proces hutniczy wytopu miedzi przebiegał w wysokich temperamrach, wymagał
wiedzy i doświadczenia, a przez długie wieki był tajemnicą niektórych ludów.
Proces odlewania wyrobów brązowych był natomiast stosunkowo prosty i po-