DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25716#0173
Cywilnego Królestwa, namiestnikiem zaś został charakte-
rologicznie różniący się od księcia Konstantego, choć o tym
samym imieniu, brat Aleksandra II. Wielu Polaków nie za-
dowoliło się proponowanym kompromisem3. Inni, jak An-
drzej Zamoyski, w drodze retorsji zostali nawet wydaleni
z Królestwa, urządzali zamachy na carskich namiestników
lub - w tym wielu studentów nowo powołanej Szkoły
Głównej — zasilili szeregi powstańców 1863 roku. Wielo-
polski, mimo oczywistych zasług, był postacią kontrower-
syjną. Nawet pozytywnie do niego nastawiony Jan Bau-
douin de Courtenay, wychowanek Szkoły Głównej, napisał:
„[...] margrabia Wielopolski [...] należał do wybitnych mę-
żów stanu, obdarzonych niepospolitą energią, siłą woli
i twórczością polityczną. Niestety, ten wybitny mąż stanu
był marnym psychologiem, nie liczącym się z nastrojami
i przeczuleniem społeczeństwa przez długie lata poniewie-
ranego, nękanego i zbolałego. Postępowanie Wielopolskiego
było wprost wstrętne. Uważał on za najpierwszy obowią-
zek odpychanie od siebie społeczeństwa i obrażanie go na
każdym kroku. [...] W uznaniu dla jego zasług w dziedzi-
nie oświaty narodowej, przez wdzięczność za stworzenie
Szkoły Głównej i Szkoły Przygotowawczej, przebaczaliśmy
Wielopolskiemu wszystkie jego uchybienia i przestępstwa
[...] przebaczaliśmy mu jego postępowanie despotyczne i za
pomocą cenzury gniotące wszelką myśl wolną; [...] prze-
baczaliśmy mu terroryzm i sport szubieniczny, a nawet
usprawiedliwialiśmy wyroki śmierci, którym on współdzia-
łał jako stanowczy przeciwnik wszelkich ułaskawień. [...]
Żądza nauki, żądza oświaty na gruncie polskim górowała
nad wszystkim. W nauce, w oświacie widzieliśmy zbawie-
nie kraju i narodu”4.
Obejmując urząd, Wielopolski postawił zaborcy trzy
warunki, z których pierwszy najbardziej nas tu interesuje.
Dotyczył szkolnictwa wszystkich szczebli, ze szczególnym
jednak uwzględnieniem Królewskiego Uniwersytetu War-
szawskiego, który miał zostać odnowiony3. Wskrzeszonej
uczelni odmówiono jednak nazwy uniwersytetu, z uwagi na
niebezpieczeństwo polityczne; pamiętano bowiem o udzia-
le studentów i profesorów w powstaniu listopadowym. Au-
torem nowej ustawy o wychowaniu publicznym, z której
wyłoniła się koncepcja Szkoły Głównej, został wybitny pi-
sarz Józef Korzeniowski. Z uwagi na fakt, że młodzież
170
rologicznie różniący się od księcia Konstantego, choć o tym
samym imieniu, brat Aleksandra II. Wielu Polaków nie za-
dowoliło się proponowanym kompromisem3. Inni, jak An-
drzej Zamoyski, w drodze retorsji zostali nawet wydaleni
z Królestwa, urządzali zamachy na carskich namiestników
lub - w tym wielu studentów nowo powołanej Szkoły
Głównej — zasilili szeregi powstańców 1863 roku. Wielo-
polski, mimo oczywistych zasług, był postacią kontrower-
syjną. Nawet pozytywnie do niego nastawiony Jan Bau-
douin de Courtenay, wychowanek Szkoły Głównej, napisał:
„[...] margrabia Wielopolski [...] należał do wybitnych mę-
żów stanu, obdarzonych niepospolitą energią, siłą woli
i twórczością polityczną. Niestety, ten wybitny mąż stanu
był marnym psychologiem, nie liczącym się z nastrojami
i przeczuleniem społeczeństwa przez długie lata poniewie-
ranego, nękanego i zbolałego. Postępowanie Wielopolskiego
było wprost wstrętne. Uważał on za najpierwszy obowią-
zek odpychanie od siebie społeczeństwa i obrażanie go na
każdym kroku. [...] W uznaniu dla jego zasług w dziedzi-
nie oświaty narodowej, przez wdzięczność za stworzenie
Szkoły Głównej i Szkoły Przygotowawczej, przebaczaliśmy
Wielopolskiemu wszystkie jego uchybienia i przestępstwa
[...] przebaczaliśmy mu jego postępowanie despotyczne i za
pomocą cenzury gniotące wszelką myśl wolną; [...] prze-
baczaliśmy mu terroryzm i sport szubieniczny, a nawet
usprawiedliwialiśmy wyroki śmierci, którym on współdzia-
łał jako stanowczy przeciwnik wszelkich ułaskawień. [...]
Żądza nauki, żądza oświaty na gruncie polskim górowała
nad wszystkim. W nauce, w oświacie widzieliśmy zbawie-
nie kraju i narodu”4.
Obejmując urząd, Wielopolski postawił zaborcy trzy
warunki, z których pierwszy najbardziej nas tu interesuje.
Dotyczył szkolnictwa wszystkich szczebli, ze szczególnym
jednak uwzględnieniem Królewskiego Uniwersytetu War-
szawskiego, który miał zostać odnowiony3. Wskrzeszonej
uczelni odmówiono jednak nazwy uniwersytetu, z uwagi na
niebezpieczeństwo polityczne; pamiętano bowiem o udzia-
le studentów i profesorów w powstaniu listopadowym. Au-
torem nowej ustawy o wychowaniu publicznym, z której
wyłoniła się koncepcja Szkoły Głównej, został wybitny pi-
sarz Józef Korzeniowski. Z uwagi na fakt, że młodzież
170