Modus: Prace z historii sztuki (2.2001)

nie badań o takich powiązaniach można mówić właściwie tylko w przypad-
ku Jakuba Holzera. Poruszona kwestia wymaga bez wątpienia dalszych
badań, jednak w kontekście znanych już faktów zrozumiałe stają się o wiele
silniejsze związki architektury Rzeszowa z architekturą krakowską.

Również rzadko zdarzały się realizacje będące dziełem architektów lub
budowniczych z ościennych ośrodków o znaczeniu ponadlokalnym, jak
Tarnów czy Przemyśl. Być może pewien wpływ na taką sytuację miał fakt,
że miasto zdominowane było przez inwestorów narodowości żydowskiej,
którzy najczęściej korzystali z usług „swoich" projektantów i przedsiębior-
ców budowlanych115.

Słabe były związki lokalnych budowniczych z centrami europejskimi
i tamtejszym szkolnictwem. O powiązaniach z Wiedniem można mówić je-
dynie w przypadku Jakuba Holzera i Kazimierza Hołubowicza, wiedeń-
czykiem - o czym należy pamiętać - był Izaak Apperman. Z kolei z Mona-
chium związani byli Karol S. i Ludwik Holzerowie. Jak z tego wynika, na
naukę w tych miastach stać było tylko potomków majętnych rodzin — do
takich należała rzeszowska rodzina Holzerów.

Przeprowadzenie badań nad architekturą Rzeszowa daje już pewne
podstawy do zastanowienia się, jaki był terytorialny zasięg aktywności
architektów reprezentujących dwa wiodące środowiska galicyjskie - kra-
kowskie i lwowskie. Wydaje się, że o wiele bardziej ekspansywne było śro-
dowisko krakowskie, o czym świadczą m. in. liczne realizacje czy wręcz
przenoszenie się architektów krakowskich do Lwowa (Teodor Talowski,
Jan Sas-Zubrzycki) oraz zakrojona na szeroką skalę prowincjonalna,
ukierunkowana m. in. daleko na wschód od Krakowa, działalność Filipa
Pokutyńskiego, Tomasza Prylińskiego, Tadeusza Stryjeńskiego czy Jana
Sas-Zubrzyckiego. Z kolei związani na stałe ze Lwowem architekci spora-
dycznie pracowali w Krakowie (najczęściej jako uczestnicy konkursów),
raczej rzadko angażowali się w prowincjonalne prace daleko na zachód od
stolicy (jak np.: Julian Zachariewicz w Zarzeczu czy Tarnowie; Jan Lewiń-
ski w Krośnie; Dionizy Krzyczkowski w Rzeszowie, Łańcucie i Jaśle;
Michał Łużecki w Jaśle). O wiele częściej zdarzały się za to przypadki,
gdy na obszarze między Krakowem i Lwowem działali architekci wy-
kształceni na Politechnice Lwowskiej, ale nie osiedli na dłużej w stolicy,
jak np.: Stanisław Majerski w Przemyślu, Jan Peroś w Nowym Sączu czy
Emanuel Jarymowicz w Jaśle. Było to zrozumiałe ze względu na fakt, iż

115 W czasach autonomii Żydzi stanowili około 50% ludności Rzeszowa, a statystyki
z roku 1910 mówią, że należało do nich 38% domów w mieście - zob. Malczewski (przyp. 16),
s. 85.

172