Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

greckiego ośmiobocznym prezbiterium umieszczony
został dwustronny ołtarz, pod którym w płytkiej krypcie
złożono przywiezione przez fundatora z Rzymu szczątki
św. Bonifacego, tworząc konfesję męczennika62. Pro-
jektantem ukończonego w 1693 r. dzieła był również
Tylman, dekoracja rzeźbiarska nastawy i przeszklony
relikwiarz łączone są zaś z Andreasem Schluterem63.
Zwężającą się ku górze strukturę retabulum przysłaniają
i dynamizują figury aniołów, w zwieńczeniu trzymają-
cych na tle promienistej glorii obrazy: wenecki św. An-
toniego z Padwy (od strony nawy) i twarzy Chrystusa,
powstały prawdopodobnie na miejscu (od strony chóru
zakonnego). Kościół planowany był jednak od początku
jako nekropolia rodowa na rzucie centralnym, z kolei -
jak ukazują rysunki zanalizowane przez Stanisława
Mossakowskiego - wypracowanie ostatecznych form
partii chórowej i głównej nastawy było dużo trudniej-
sze i częściowo nastąpiło dopiero po sprowadzeniu
obrazu patrona kościoła i relikwii św. Bonifacego przez
Lubomirskiego64.
O popularności w nowożytnej sztuce Europy Środ-
kowej wolnostojącej małej architektury, czy może raczej
pewnej tendencji do jej stosowania w celu wyróżnienia
danej relikwii czy kultu, świadczyć mogą - poza kościo-
łem czerniakowskim i praską katedrą - zabytki bliższe
datą powstania kaplicy we Frydmanie. Przykładem może być chociażby rozwią-
zanie zachodniego chóru w katedrze w bawarskim Eichstatt, zmodernizowanego
w 1745 r. z inicjatywy biskupa Johanna Antona II von Freyberg z okazji tysiąclecia
diecezji65. Nie mamy tu co prawda do czynienia z architekturą centralną, ale wy-
konany przez Matthiasa Seybolda66 kolumnowy, nakryty wspartym na wolutach
baldachimem marmurowy ołtarz z nagrobkiem św. Willibalda przeznaczony jest do
oglądania z dwóch stron: mensie, ponad którą znajduje się relikwiarz pierwszego
lokalnego biskupa, odpowiada po zachodniej stronie dzieła półkoliście zamknięta
nisza z jego rzeźbą (ii. 17). Zbliżoną formą cechuje się jedna z nastaw w nieodle-
głym, osiemnastowiecznym kościele pielgrzymkowym w Maria Brunnlein koło
Wemding - wolnostojąca, pozwalająca na swobodny przepływ wiernych, z mensą
o rzucie zbliżonym do litery X, na której w ażurowym retabulum przechowywana
jest figura Matki Boskiej. Po drugiej stronie ołtarza, poniżej rzeźby, znajduje się

17. Ołtarz i nagrobek
św. Willibalda w zachodnim
chórze katedry w Eichstatt.
Fot. Piotr Krasny

62 Jedno z niewielu w nowożytnej Rzeczypospolitej dzieł faktycznie odpowiadających propono-
wanej przez Karola Boromeusza definicji konfesji, por. P. Krasny, M. Walczak, Konfesja. Kilka
uwago znaczeniu terminu oraz jego używaniu i nadużywaniu w polskiej literaturze historycznoar-
tystycznej,,,Roczniki Humanistyczne”, 54,2006, z. 4, s. 83-84. S. Mossakowski, Tylman z Gameren,
s. 144.
63 S. Mossakowski, Tylman z Gameren, s. 145,162; M. Karpowicz, Kościół na Czerniakowie - wystrój
wnętrza, w: Kościół Bernardynów, s. 49-51.
64 S. Mossakowski, Tylman z Gameren, s. 151-162; K. Guttmejer, Kościół Bernardynów, s. 18-20.
65 S. Englert, Furhrer durch die Domkirche in Eichstatt, Eichstatt 1930, s. 22.
66 Ibidem.

I/idi coelum novum et terrom novom

21