Modus: Prace z historii sztuki (17.2017)

Malifstvi zapadni a stfedni Evropy v pośledni ćtwtine 14. stoleti, autor zarysował
ogólny obraz malarstwa Europy Zachodniej i Środkowej w ostatniej ćwierci XIV w.
Postępuje więc od ogółu do szczegółu. W 1378 r. doszło do schizmy w Kościele
Zachodnim i cesarz Karol IV z najstarszym synem Wacławem IV udali się do
Francji. Według Royta, celem tej podróży było usunięcie schizmy i przedysku-
towanie z królem Karolem V Mądrym ewentualnej wyprawy krzyżowej (s. 15).
W rzeczywistości jednak było inaczej - Karol z synem już dawno powrócili do
Czech, kiedy w Awinionie wybrano jednocześnie dwóch papieży5. Niewątpliwie
podróż cesarza do Francji miała wielki wpływ na sztukę w Królestwie Czeskim,
podobnie jak wielka epidemia dżumy w latach 1379-1380, która objęła również
ten kraj (s. 16). Należy tutaj podkreślić fakt, iż zawartość pierwszego rozdziału nie
odpowiada dokładnie jego tytułowi. Można go nazwać panoramą kultury, sztuki
i polityki Europy Zachodniej i Środkowej w ostatniej ćwierci XIV w., bo Autor nie
zajmuje się wyłącznie malarstwem, lecz podejmuje mnóstwo ważnych zagadnień;
wspomina też różne osoby z kręgów kościelnych lub świeckich. Ta szerokość spoj-
rzenia nie szkodzi głównemu wywodowi - wręcz przeciwnie, przyczynia się do lep-
szego zrozumienia tła rozwoju europejskiego malarstwa końca XIV w. W literaturze
przedmiotu twórczość Mistrza Ołtarza z Trzeboni często była łączona z twórczością
Melchiora Broederlama. Malarstwo franko-flamandzkie oraz iluminowane rękopisy
z kręgu Jeana de Berry stoją u formowania się stylu międzynarodowego we Francji.
Również Mistrz Ołtarza z Trzeboni jest przez współczesnych historyków sztuki
uważany za prekursora czeskiego wariantu międzynarodowego stylu, czyli stylu
pięknego.
Drugi rozdział poświęcony został źródłom i początkom rozwoju czeskiego ma-
larstwa tablicowego w latach 1340-1380. W literaturze przedmiotu brak jest zgody
co do genezy i źródeł stylu Mistrza Ołtarza z Trzeboni, celem rozdziału jest więc
wskaznie dzieł sztuki powstałych w Królestwie Czeskim, które mogły wpływać
i być źródłem inspiracji dla tego malarza. Około 1355 r. można w czeskiej sztuce
zaobserwować zwrot w kierunku sztuki franko-flamandzkiej. Tablice z wizerun-
kami Marii z Dzieciątkiem z Vyśehradu i Strahova, dla których wzorem był włoski
typ ikonograficzny Madonna dell'Umilta, Jan Royt uważa za szczególnie ważne
w procesie transformacji form czeskiego malarstwa w połowie XIV w. w stronę
plastycznego stylu Mistrza Teodoryka (s. 57). Malarz ten kontynuował na zamku
Karśtejn to, co nieco wcześniej rozpoczął w krużgankach klasztoru Benedyktynów
w Pradze-Emaus Mikołaj Wurmser ze Strasburga (s. 62). Gdy mowa o pochodzeniu
stylu twórczości Mistrza Teodoryka, to autor podkreśla znaczenie włoskiej kompo-
nenty w jego twórczości, zauważa też, że poza Karlśtejnem nie można łączyć z tym
malarzem żadnego dzieła (s. 64). W procesie transformacji czeskiego malarstwa
w połowie XIV w. autor podkreśla wpływ sztuki włoskiej i franko-flamandzkiej.
Obraz wotywny arcybiskupa Jana Oćki z Vlaśimi Royt uważa za jedno z dzieł
prekursorskich dla twórczości Mistrza Ołtarza z Treboni. Ćwierć wieku później
ten sam schemat kompozycyjny został użyty przez autora Dyptyku Wilton w Lon-
dynie. Styl mistrza Teodoryka rozpowszechniał też mistrz Bertram - na przykład
w kapitularzu opactwa Westminster w Londynie. Idąc śladami Jifiego Fajta, autor
uważa, że mistrz Bertram był współpracownikiem mistrza Teodoryka w trakcie prac
5 Zwrócił na to uwagę Marek Zagora w swej recenzji (M. Zagora, Mistr Trebońskeho oltare). Należy
tu przywołać monografię Frantiśka Śmahela (Cesta Karla IV. do Francie (1377-1378), Praga 2006).

98

RECENZJE I OMÓWIENIA

Stefan Va lasek