DOI Artikel:
Pajor, Piotr: Kilka uwag o okolicznościach budowy i formie architektonicznej kościoła Klarysek w Starym Sączu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44918#0008
sukcesem uwieńczonych dopiero w xx wieku starań o kanonizację świątobliwej
władczyni. Nie ulega jednak wątpliwości, że obecnie istniejący kościół zbudowano,
a przynajmniej ukończono, wiele lat po śmierci Kingi. Dlatego też fundację świątyni
niekiedy łączono z Władysławem Łokietkiem i jego żoną Jadwigą. W niniejszym
studium chciałbym przedstawić kilka uwag i rozpoznań, które pokazują, że badania
historycznoartystyczne, mimo istnienia dość obfitej literatury, wciąż jeszcze mogą
dostarczyć istotnych informacji o czasie i okolicznościach powstania kościoła.
Św. Kinga sprawowała w Starym Sączu niepodzielną władzę już przed powsta-
niem klasztoru, do którego miała w przyszłości wstąpić. W1257 roku otrzymała od
męża, Bolesława Wstydliwego, kasztelanię sądecką, która później stała się specy-
ficznym dominium klasztornym1. Według tradycji utrwalonej w jej Żywocie, Kinga
oraz jej siostra Jolenta postanowiły wstąpić do zakonu św. Klary tuż po śmierci
Bolesława Wstydliwego, obwieszczając swój zamiar podczas pogrzebu księcia2.
Formalna fundacja klasztoru w Sączu (wówczas jeszcze jedynym) miała miejsce
w 1280 roku3. Pięć lat później arcybiskup Jakub Świnka ustanowił odpust za odwie-
dzenie kościoła Karysek oraz wsparcie datkami trwającej budowy nowej świątyni
(ad opus ecclesie de novo ibidem constuende)4. Wiadomo też, że sądecki kościół
został konsekrowany w 1332 roku przez biskupa Jana Grota5. O okolicznościach
budowy nie był natomiast dobrze poinformowany Długosz, który fundację kościoła
przypisał Bolesławowi Wstydliwemu6.
Czy jednak przytoczone wyżej informacje źródłowe dotyczą tej samej budowli?
Jak będzie się można przekonać w dalszej części tekstu, istnieją w tej kwestii dwa
stanowiska. Wedle jednego z nich budowa kościoła była procesem ciągłym, trwają-
cym od ok. 1285 do 1332 roku, a więc obecny kościół powstał, przynajmniej w części,
jeszcze za życia Kingi, a w każdym razie przed ostatecznym objęciem władzy w Mało-
polsce przez Władysław Łokietka. Możliwy jest jednak także drugi scenariusz, w któ-
rym zachowany do dziś kościół powstał bezpośrednio przed 1332 rokiem i nie jest
tożsamy z tym wzmiankowanym przez Jakuba Świnkę. Nie należy zresztą wykluczać,
że budowy rozpoczętej w latach osiemdziesiątych xiii wieku nigdy nie ukończono.
Pracom nie sprzyjały przecież ani przykrości czynione klasztorowi przez Leszka
Czarnego7, ani późniejsza wojna o sukcesję w Małopolsce, rychła śmierć fundatorki
w 1292 roku, a wreszcie co najmniej rozważane plany przeniesienia konwentu do
1 Kodeks dyplomatyczny Małopolski [dalej: kdm], t. 2:1153-1333, wyd.F.Piekosiński, Kraków 1886,
nr 452.
2 Żywot świętej Kingi księżnej krakowskiej. Vita sanctae Kyngae ducissae cracoviensis, wyd. i przeł.
B. Przybyszewski, Tarnów 1997, s.58.
3 kdm, t. 2, nr 487; źródła do dziejów budowy kościoła zebrane w: Z. Beiersdorf, B. Krasnowol-
ski, Stary Sącz. Zarys historii rozwoju przestrzennego, Kraków 1985, s. 27-31; P. Pencakowski,
A. Włodarek, Stary Sącz, Kościółp.w. św. Klary, Klarysek, Obecniep.w. Trójcy Świętej, w: Archi-
tektura gotycka w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995, s. 214-215;
O.M. Przybyłowicz, Architektura kościoła i klasztoru klarysek w Starym Sączu w świetle źródeł
pisanych i literatury przedmiotu, „Rocznik Sądecki”, 38, 2010, s. 41-44; D. Karczewski, Fran-
ciszkanie w monarchii Piastów i Jagiellonów w średniowieczu. Powstanie - rozwój - organizacja
wewnętrzna, Kraków 2012, s. 138-139.
4 kdm, t. 2, nr 502.
5 Ibidem, nr 606.
6 Jan Długosz, Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, t. 3, wyd. A. Przezdziecki, Cracoviae
1864 (= Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia, 8), s. 336-337.
7 Obszernie na ten temat zob. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa. Książę Leszek Czarny,
Warszawa 2000, s. 310-322.
6
ARTYKUŁY
Piotr Pajor
władczyni. Nie ulega jednak wątpliwości, że obecnie istniejący kościół zbudowano,
a przynajmniej ukończono, wiele lat po śmierci Kingi. Dlatego też fundację świątyni
niekiedy łączono z Władysławem Łokietkiem i jego żoną Jadwigą. W niniejszym
studium chciałbym przedstawić kilka uwag i rozpoznań, które pokazują, że badania
historycznoartystyczne, mimo istnienia dość obfitej literatury, wciąż jeszcze mogą
dostarczyć istotnych informacji o czasie i okolicznościach powstania kościoła.
Św. Kinga sprawowała w Starym Sączu niepodzielną władzę już przed powsta-
niem klasztoru, do którego miała w przyszłości wstąpić. W1257 roku otrzymała od
męża, Bolesława Wstydliwego, kasztelanię sądecką, która później stała się specy-
ficznym dominium klasztornym1. Według tradycji utrwalonej w jej Żywocie, Kinga
oraz jej siostra Jolenta postanowiły wstąpić do zakonu św. Klary tuż po śmierci
Bolesława Wstydliwego, obwieszczając swój zamiar podczas pogrzebu księcia2.
Formalna fundacja klasztoru w Sączu (wówczas jeszcze jedynym) miała miejsce
w 1280 roku3. Pięć lat później arcybiskup Jakub Świnka ustanowił odpust za odwie-
dzenie kościoła Karysek oraz wsparcie datkami trwającej budowy nowej świątyni
(ad opus ecclesie de novo ibidem constuende)4. Wiadomo też, że sądecki kościół
został konsekrowany w 1332 roku przez biskupa Jana Grota5. O okolicznościach
budowy nie był natomiast dobrze poinformowany Długosz, który fundację kościoła
przypisał Bolesławowi Wstydliwemu6.
Czy jednak przytoczone wyżej informacje źródłowe dotyczą tej samej budowli?
Jak będzie się można przekonać w dalszej części tekstu, istnieją w tej kwestii dwa
stanowiska. Wedle jednego z nich budowa kościoła była procesem ciągłym, trwają-
cym od ok. 1285 do 1332 roku, a więc obecny kościół powstał, przynajmniej w części,
jeszcze za życia Kingi, a w każdym razie przed ostatecznym objęciem władzy w Mało-
polsce przez Władysław Łokietka. Możliwy jest jednak także drugi scenariusz, w któ-
rym zachowany do dziś kościół powstał bezpośrednio przed 1332 rokiem i nie jest
tożsamy z tym wzmiankowanym przez Jakuba Świnkę. Nie należy zresztą wykluczać,
że budowy rozpoczętej w latach osiemdziesiątych xiii wieku nigdy nie ukończono.
Pracom nie sprzyjały przecież ani przykrości czynione klasztorowi przez Leszka
Czarnego7, ani późniejsza wojna o sukcesję w Małopolsce, rychła śmierć fundatorki
w 1292 roku, a wreszcie co najmniej rozważane plany przeniesienia konwentu do
1 Kodeks dyplomatyczny Małopolski [dalej: kdm], t. 2:1153-1333, wyd.F.Piekosiński, Kraków 1886,
nr 452.
2 Żywot świętej Kingi księżnej krakowskiej. Vita sanctae Kyngae ducissae cracoviensis, wyd. i przeł.
B. Przybyszewski, Tarnów 1997, s.58.
3 kdm, t. 2, nr 487; źródła do dziejów budowy kościoła zebrane w: Z. Beiersdorf, B. Krasnowol-
ski, Stary Sącz. Zarys historii rozwoju przestrzennego, Kraków 1985, s. 27-31; P. Pencakowski,
A. Włodarek, Stary Sącz, Kościółp.w. św. Klary, Klarysek, Obecniep.w. Trójcy Świętej, w: Archi-
tektura gotycka w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995, s. 214-215;
O.M. Przybyłowicz, Architektura kościoła i klasztoru klarysek w Starym Sączu w świetle źródeł
pisanych i literatury przedmiotu, „Rocznik Sądecki”, 38, 2010, s. 41-44; D. Karczewski, Fran-
ciszkanie w monarchii Piastów i Jagiellonów w średniowieczu. Powstanie - rozwój - organizacja
wewnętrzna, Kraków 2012, s. 138-139.
4 kdm, t. 2, nr 502.
5 Ibidem, nr 606.
6 Jan Długosz, Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, t. 3, wyd. A. Przezdziecki, Cracoviae
1864 (= Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia, 8), s. 336-337.
7 Obszernie na ten temat zob. P. Żmudzki, Studium podzielonego królestwa. Książę Leszek Czarny,
Warszawa 2000, s. 310-322.
6
ARTYKUŁY
Piotr Pajor