Modus: Prace z historii sztuki (18.2018)

Wieczerza przedstawiają przejście od symbolicznej ofiary składanej Bogu - od
metafory do prawdy - czyli do prawdziwej ofiary składanej przez bożego syna.
Alard posiłkuje się słowami świętego Hieronima, którego przywołał na liście źró-
deł w podobnym dziele: „Jeśli bowiem Pascha, która była ukończona, to ofiara
dokonana przez Chrystusa była czymś innym. Dlatego ukończenie jej prowadzi
do prawdziwego sakramentu paschalnego”49.
Podsumowanie i dyskusja
Księgę Passio Domini Nostri Jesu Christi pod redakcją Alarda z Amsterdamu, wy-
dana przez Doena Pietersza. z rycinami Jacoba Cornelisza van Oostsanena, można
uznać za doskonały przykład sztuki kontrreformacji tworzonej przed Soborem
Trydenckim.
Celowo zastosowano tutaj niekonwencjonalną ikonografię i odstępstwa od typo-
wej narracji pasyjnej. Humanista i artysta z Amsterdamu przeciwstawili się Lutrowi
i jego zwolennikom za pomocą narracji i obrazów, w tym dwóch wieczerzy: Paschy
i Ostatniej Wieczerzy, odchodząc od kanonicznej linii fabularnej i ustalonej tradycji
ikonograficznej, aby udowodnić słuszność katolickiej doktryny i koncepcji Eucha-
rystii - w czasach, gdy wywoływała ona płomienne debaty z reformatorami. Marcin
Luter był jednym z pierwszych, którzy odrzucili interpretację Mszy jako ofiary - co
sformułował w licznych traktatach, pojawiających się na początku 1520 roku.
Alard zamierzał wykorzystać Paschę jako dowód na słuszność interpretacji
Eucharystii jako ofiary. Wypełniając nakaz Boży, Żydzi składali w ofierze baranka
i naznaczali drzwi krwią, zmuszając śmierć, by omijała ich domy - wykonując ten
powtarzalny rytuał, ostatecznie zostali uratowani. Aby zbawienie ich nigdy nie za-
wiodło, musieli powtarzać tę ofiarę dziesiątego dnia każdego nowego roku. Ponieważ
Pascha była zawsze uważana za bezpośredni prototyp Ostatniej Wieczerzy i ofiary
Chrystusa, stąd Msza Święta - pochodząca od Paschy - przejmowała jej cechy,
regularność, surowy rytuał i ofiarę („dobry uczynek”), torując drogę do zbawienia.
Z kolei Ostatnia Wieczerza miała na celu propagowanie doktryny transsubstancjacji.
Metody te pozwoliły na promowanie doktryn, które Luter potępiał jako „znie-
wolenie” sakramentu, podpierając się niezbitymi dowodami ze Starego i Nowego
Testamentu. Amsterdamska Pasja z 1523 roku stanowi - ze strony intelektualnych
elit północnej Holandii - próbę powstrzymania rozprzestrzeniającej się Reforma-
cji, która jednak ostatecznie podbije północ o wiele szybciej niż południe. Passio
Domini pozostaje nieocenionym źródłem dla przyszłych badaczy kontrowersji eu-
charystycznej w czasach Reformacji, a dokładnie w latach 20. xvi wieku, ponieważ
jej narracja, a zwłaszcza użyte ilustracje, pokazują innowacje w ramach katolicyzmu,
będące odparciem nauczania Lutra na jego wczesnym etapie. •
49 „Postąuam tipicum pascha fuerat impletum, et agni carnes cum apostolis comederat, assumpsit
panem qui confortat cor hominis, et ad verum paschae transgrediens sacramentum [...]”,
Hieronimus, Comment. in Matt. lib. iv. Patrologia Latina, 26: 202C-203A.

62

ARTYKUŁY

Stefaniia Demchuk