DOI Artikel:
Wójcik, Agata: „Myśl artystyczna”, która przeniknęła do „knajp”: Wnętrza restauracyjne w Starym Teatrze w Krakowie projektu artystów związanych z Towarzystwem Polska Sztuka Stosowana
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44918#0134
jakkolwiek możliwą i korzystną, a że dopiero praca samodzielna, twórcza, praca
talentu, unikającego szablonu i wzorów obcych, dać może polskiemu przemysłowi
artystycznemu to, co mu potrzebne: formę, barwę, ozdobę”24. Natomiast sztuka
ludowa powinna być „tylko nauką i rozkazem, że tworzyć należy samodzielnie, że
myśleć należy myślą własną, a natchnienie szukać we własnej duszy”, należy potępiać
„ślepe i nieuczciwe naśladownictwo”25. Nie ma we wnętrzach restauracyjnych Starego
Teatru ślepego kopiowania motywów ludowych. Projektanci czerpali z ludowego
rzemiosła elementy mebli i motywy dekoracyjne, jednakże przetwarzali je, stylizo-
wani i łączyli z innymi inspiracjami, kreując w ten sposób nową jakość.
Drugim, widocznym zwłaszcza w sposobie projektowania mebli, źródłem in-
spiracji był biedermeier. Zauważalny jest on w Starym Teatrze w projektach Tro-
janowskiego i Czajkowskiego. Na początku xx wieku biedermeier zwrócił uwagę
projektantów, między innymi z kręgu Warsztatów Wiedeńskich, fascynował ich
prostotą formy i funkcjonalnością. Dla polskich twórców biedermeier miał także
konotacje rodzime. Meble biedermeierowskie tworzyły wyposażenie dworków
szlacheckich, które na początku xx wieku stały się ideałem domu polskiego. W po-
pularyzacji form dworku swój udział miało tpss, było organizatorem konkursu
na dwór w Opinogórze, reprodukowało na łamach czasopisma „Materiały tpss”
fotografie i rysunki dworków, zorganizowało wystawę architektury drewnianej
(Kraków, 1905). Kulminacją tych działań tpss było współorganizowanie wystawy
architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowym w Krakowie w 1912 roku. Artyści
z kręgu tpss, czerpiąc z form i dekoracji mebli biedermeierowskich, projektowali
sprzęty, w których niejednokrotnie, jak w przypadku restauracji w Starym Teatrze,
łączyli je z motywami ludowymi lub wręcz przeciwnie - upraszczali ich kształty
i eliminowali ornamenty. Jako przykład odrodzenia biedermeieru w meblarstwie
polskim początku xx wieku można przytoczyć również komplet mebli do jadalni
Władysław Reymonta projektu Czajkowskiego, salonu w dworku podmiejskim
Tichego i jadalni, również w dworku, projektu Uziembły.
Najbardziej marginalnym nurtem w przypadku wnętrz Starego Teatru jest ten-
dencja geometryczno-modernistyczna, charakteryzująca się odrzuceniem orna-
mentyki, uproszeniem formy i oddziaływaniem przede wszystkim pięknem samego
materiału. Widoczna jest ona w omawianym zespole wnętrz tylko w meblach pro-
jektu Dąbrowy. Również i ta tendencja została połączona z dekoracjami (kilimami
i polichromią), w których widoczne są wpływy zdobnictwa ludowego.
Ta wielość inspiracji i spajanie ich ze sobą w jednym przedmiocie, a także
wnętrzu, była wynikiem poglądów tpss na temat stylu narodowego. W kręgu
Towarzystwa sądzono, że „pierwiastki odrębności artystycznej istnieją zarówno
w dziejach naszych, jak i w indywidualnych tworach niektórych artystów polskich,
tudzież w samorodnej twórczości ludu”26. Według Warchałowskiego na sztukę
narodową składają się dwa elementy: „indywidualny talent najbardziej uzdolnio-
nych synów narodu” (zarówno artystów profesjonalnych jak i ludowych) i „ogól-
na suma ludowego dorobku”. Towarzystwo nie miało na celu narzucić żadnego
24 11. sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” w Krakowie 1903, Kraków 1904, s. 6.
25 J. Warchałowski, O sztuce stosowanej, Czas”, 1904, nr 131, s. 1-2; idem, O sztuce stosowanej,
„Czas”, 1904, nr 132, s. 1-2.
26 Biblioteka Akademii Sztuki Pięknych w Krakowie, teki Jerzego Warchałowskiego, sygn. 20029,
U sekretarza Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana”, „Kuryer Codzienny”, 14 x 1901, nr 285,
k. 10.
132
ARTYKUŁY
Agata Wójcik
talentu, unikającego szablonu i wzorów obcych, dać może polskiemu przemysłowi
artystycznemu to, co mu potrzebne: formę, barwę, ozdobę”24. Natomiast sztuka
ludowa powinna być „tylko nauką i rozkazem, że tworzyć należy samodzielnie, że
myśleć należy myślą własną, a natchnienie szukać we własnej duszy”, należy potępiać
„ślepe i nieuczciwe naśladownictwo”25. Nie ma we wnętrzach restauracyjnych Starego
Teatru ślepego kopiowania motywów ludowych. Projektanci czerpali z ludowego
rzemiosła elementy mebli i motywy dekoracyjne, jednakże przetwarzali je, stylizo-
wani i łączyli z innymi inspiracjami, kreując w ten sposób nową jakość.
Drugim, widocznym zwłaszcza w sposobie projektowania mebli, źródłem in-
spiracji był biedermeier. Zauważalny jest on w Starym Teatrze w projektach Tro-
janowskiego i Czajkowskiego. Na początku xx wieku biedermeier zwrócił uwagę
projektantów, między innymi z kręgu Warsztatów Wiedeńskich, fascynował ich
prostotą formy i funkcjonalnością. Dla polskich twórców biedermeier miał także
konotacje rodzime. Meble biedermeierowskie tworzyły wyposażenie dworków
szlacheckich, które na początku xx wieku stały się ideałem domu polskiego. W po-
pularyzacji form dworku swój udział miało tpss, było organizatorem konkursu
na dwór w Opinogórze, reprodukowało na łamach czasopisma „Materiały tpss”
fotografie i rysunki dworków, zorganizowało wystawę architektury drewnianej
(Kraków, 1905). Kulminacją tych działań tpss było współorganizowanie wystawy
architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowym w Krakowie w 1912 roku. Artyści
z kręgu tpss, czerpiąc z form i dekoracji mebli biedermeierowskich, projektowali
sprzęty, w których niejednokrotnie, jak w przypadku restauracji w Starym Teatrze,
łączyli je z motywami ludowymi lub wręcz przeciwnie - upraszczali ich kształty
i eliminowali ornamenty. Jako przykład odrodzenia biedermeieru w meblarstwie
polskim początku xx wieku można przytoczyć również komplet mebli do jadalni
Władysław Reymonta projektu Czajkowskiego, salonu w dworku podmiejskim
Tichego i jadalni, również w dworku, projektu Uziembły.
Najbardziej marginalnym nurtem w przypadku wnętrz Starego Teatru jest ten-
dencja geometryczno-modernistyczna, charakteryzująca się odrzuceniem orna-
mentyki, uproszeniem formy i oddziaływaniem przede wszystkim pięknem samego
materiału. Widoczna jest ona w omawianym zespole wnętrz tylko w meblach pro-
jektu Dąbrowy. Również i ta tendencja została połączona z dekoracjami (kilimami
i polichromią), w których widoczne są wpływy zdobnictwa ludowego.
Ta wielość inspiracji i spajanie ich ze sobą w jednym przedmiocie, a także
wnętrzu, była wynikiem poglądów tpss na temat stylu narodowego. W kręgu
Towarzystwa sądzono, że „pierwiastki odrębności artystycznej istnieją zarówno
w dziejach naszych, jak i w indywidualnych tworach niektórych artystów polskich,
tudzież w samorodnej twórczości ludu”26. Według Warchałowskiego na sztukę
narodową składają się dwa elementy: „indywidualny talent najbardziej uzdolnio-
nych synów narodu” (zarówno artystów profesjonalnych jak i ludowych) i „ogól-
na suma ludowego dorobku”. Towarzystwo nie miało na celu narzucić żadnego
24 11. sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” w Krakowie 1903, Kraków 1904, s. 6.
25 J. Warchałowski, O sztuce stosowanej, Czas”, 1904, nr 131, s. 1-2; idem, O sztuce stosowanej,
„Czas”, 1904, nr 132, s. 1-2.
26 Biblioteka Akademii Sztuki Pięknych w Krakowie, teki Jerzego Warchałowskiego, sygn. 20029,
U sekretarza Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana”, „Kuryer Codzienny”, 14 x 1901, nr 285,
k. 10.
132
ARTYKUŁY
Agata Wójcik