DOI article:
Kamińska, Justyna: Kościół podominikański w Poznaniu - uwagi na temat pierwotnego układu przestrzennego i dekoracji architektonicznej
Citation link:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0026
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych xiii wieku warsztat ka-
tedralny nadal pracował na Ostrowie Tumskim, więc nic nie stało na przeszko-
dzie, żeby dominikanie po zdobyciu odpowiednich środków zatrudnili go do
kontynuacji budowy swojej świątyni. Być może zdecydowali się tylko na mniej
„katedralny” wystrój, rezygnując całkowicie z dekoracji kamiennej. Przekonanie
Skibińskiego o tym, jakoby korpus nawowy kościoła pw. św. Dominika miał być
wzniesiony przez warsztat dominikański o małopolskiej proweniencji (sugerowa-
nej z uwagi na podobieństwo portalu głównego do tego w kościele pw. św. Jakuba
w Sandomierzu)123 jest zatem błędne. Poza powyższą analizą detalu przemawia za
tym fakt, że w żadnej z datowanych na połowę xiii wieku świątyń dominikanów
nie występują okna gotyckie o charakterystycznym dla świątyni poznańskiej
(oraz wrocławskiej katedry) profilowaniu ościeży. Rezygnacja z usług kamie-
niarzy z warsztatu katedralnego nie oznaczała, że w korpusie zrezygnowano
z dekoracji w ogóle - jest ona jednak znacznie bardziej „dominikańska” w swoim
wyrazie. Wymowne jest tu zastosowanie zarówno fryzu liliowego, tworzącego
bezpośrednie powiązanie między kościołem poznańskim a pięcioma inny-
mi fundacjami polskich dominikanów wznoszonymi w zbliżonym czasie, jak
i form portalu głównego czytelnie nawiązujących do świątyni sandomierskiej.
Warto przypomnieć, że już w latach siedemdziesiątych xx wieku Grzybkowski
zwracał uwagę na pewne podobieństwa formalne w dekoracji architektonicz-
nej pomiędzy świątyniami dominikańskimi w Sieradzu, Sandomierzu, Płocku
i Poznaniu, co tłumaczył przekazywaniem sobie rzemieślników budowlanych
między klasztorami124. Podobną hipotezę postawił Kutzner125. Jest możliwe, że
portal główny, odstający stylistycznie od subtelnych form otworów okiennych
korpusu, wykonany został przez taki właśnie warsztat. Nie można się natomiast
zgodzić z teorią Linette oraz Skibińskiego, jakoby korpus nawowy został wznie-
siony przed prezbiterium, co argumentowano między innymi zastosowaniem
w tym pierwszym bardziej tradycyjnych i uproszczonych form126. Przeczy temu
zarówno przedstawiona powyżej rekonstrukcja faz budowlanych obiektu, jak
i wykazany jednolity charakter stylowy gotyckich otworów okiennych w obu
częściach świątyni.
* * *
Przeprowadzona w niniejszym tekście analiza formalna zachowanych partii
trzynastowiecznego kościoła Dominikanów w Poznaniu pozwala na wskazanie
przynajmniej dwóch, wywodzących się z różnych środowisk, warsztatów budow-
lanych biorących udział w jego budowie - związanego z katedrą i związanego
z kręgiem dominikanów. Wyodrębniono dwie główne fazy budowlane, z których
pierwsza obejmowała wzniesienie prezbiterium wraz z przęsłem na lektorium,
a kolejna korpus, do którego być może wtórnie dostawiono portal główny o ma-
sywnych i archaizujących formach. Zwrócono uwagę na występowanie form
123 Sz. Skibiński, Architektura kościołów, s. 249-250.
124 A. Grzybkowski, Wczesnogotycki kościół, s. 91.
125 M. Kutzner, Wiełkopołska, Kujawy, s. 157.
126 E. Linette, Wczesnogotycki wystrój, s. 356; Sz. Skibiński, Architektura kościołów, s. 248-252.
26
ARTYKUŁY
Justyna Kamińska
tedralny nadal pracował na Ostrowie Tumskim, więc nic nie stało na przeszko-
dzie, żeby dominikanie po zdobyciu odpowiednich środków zatrudnili go do
kontynuacji budowy swojej świątyni. Być może zdecydowali się tylko na mniej
„katedralny” wystrój, rezygnując całkowicie z dekoracji kamiennej. Przekonanie
Skibińskiego o tym, jakoby korpus nawowy kościoła pw. św. Dominika miał być
wzniesiony przez warsztat dominikański o małopolskiej proweniencji (sugerowa-
nej z uwagi na podobieństwo portalu głównego do tego w kościele pw. św. Jakuba
w Sandomierzu)123 jest zatem błędne. Poza powyższą analizą detalu przemawia za
tym fakt, że w żadnej z datowanych na połowę xiii wieku świątyń dominikanów
nie występują okna gotyckie o charakterystycznym dla świątyni poznańskiej
(oraz wrocławskiej katedry) profilowaniu ościeży. Rezygnacja z usług kamie-
niarzy z warsztatu katedralnego nie oznaczała, że w korpusie zrezygnowano
z dekoracji w ogóle - jest ona jednak znacznie bardziej „dominikańska” w swoim
wyrazie. Wymowne jest tu zastosowanie zarówno fryzu liliowego, tworzącego
bezpośrednie powiązanie między kościołem poznańskim a pięcioma inny-
mi fundacjami polskich dominikanów wznoszonymi w zbliżonym czasie, jak
i form portalu głównego czytelnie nawiązujących do świątyni sandomierskiej.
Warto przypomnieć, że już w latach siedemdziesiątych xx wieku Grzybkowski
zwracał uwagę na pewne podobieństwa formalne w dekoracji architektonicz-
nej pomiędzy świątyniami dominikańskimi w Sieradzu, Sandomierzu, Płocku
i Poznaniu, co tłumaczył przekazywaniem sobie rzemieślników budowlanych
między klasztorami124. Podobną hipotezę postawił Kutzner125. Jest możliwe, że
portal główny, odstający stylistycznie od subtelnych form otworów okiennych
korpusu, wykonany został przez taki właśnie warsztat. Nie można się natomiast
zgodzić z teorią Linette oraz Skibińskiego, jakoby korpus nawowy został wznie-
siony przed prezbiterium, co argumentowano między innymi zastosowaniem
w tym pierwszym bardziej tradycyjnych i uproszczonych form126. Przeczy temu
zarówno przedstawiona powyżej rekonstrukcja faz budowlanych obiektu, jak
i wykazany jednolity charakter stylowy gotyckich otworów okiennych w obu
częściach świątyni.
* * *
Przeprowadzona w niniejszym tekście analiza formalna zachowanych partii
trzynastowiecznego kościoła Dominikanów w Poznaniu pozwala na wskazanie
przynajmniej dwóch, wywodzących się z różnych środowisk, warsztatów budow-
lanych biorących udział w jego budowie - związanego z katedrą i związanego
z kręgiem dominikanów. Wyodrębniono dwie główne fazy budowlane, z których
pierwsza obejmowała wzniesienie prezbiterium wraz z przęsłem na lektorium,
a kolejna korpus, do którego być może wtórnie dostawiono portal główny o ma-
sywnych i archaizujących formach. Zwrócono uwagę na występowanie form
123 Sz. Skibiński, Architektura kościołów, s. 249-250.
124 A. Grzybkowski, Wczesnogotycki kościół, s. 91.
125 M. Kutzner, Wiełkopołska, Kujawy, s. 157.
126 E. Linette, Wczesnogotycki wystrój, s. 356; Sz. Skibiński, Architektura kościołów, s. 248-252.
26
ARTYKUŁY
Justyna Kamińska